05/03/24

Memoria das tertulias

Foto: o autor do artigo, con Saleta Goi e Manuel Hermida nunha tertulia do “Cantante”, en 2016.

En 1998 Manuel María e Saleta Goi fixan a súa residencia na Coruña, no barrio de Monte Alto. Desde ese momento o “Kirss”, fronte ao Teatro Colón, convértese no punto de encontro do poeta cos amigos, mantendo unha tertulia diaria.

“Lembro, con nostalxia, os vellos cafés / de espellos enormes, fríos como a lúa / e un pouco deturpados, con manchós / nos que se podía extraviar a fantasía / e cómodos divás forrados de veludo / (…) / Vellos cafés, amados dos poetas, / dandis, busca-vidas, bohemios, nugallás / e grandes faladores. Estes cafés / engaiolantes, cheos de fume de tabaco, / chamábanse: Derby, Méndez Núñez, / Caravela, Miño, Galicia ou Español. / (…) / Os cafés eran, un moito, a propia casa: / alí escribíanse versos, longas cartas, / líase o xornal, discutíase, fumábase, / tomábanse cafés, copas, chocolate. / ¡Vellos, íntimos, fermosísimos cafés / nos que que se podía gastar toda unha vida!”.

Manuel María, que é o autor destes versos, coñecía moi ben o ambiente das tertulias. Aínda sendo estudante no Instituto de Lugo xa se incorpora ás tertulias do “Cantón Bar” e do “Méndez Núñez”, onde coñece e trata a persoeiros como Celestino Fernández de la Vega, Luís Pimentel, Aquilino Iglesia Alvariño, Ramón Piñeiro, Ricardo Carvalho Calero, Álvaro Cunqueiro ou Ánxel Fole. Despois de facer o campamento en Parga, onde volve a coincidir con Uxío Novoneyra, ao que coñecía dos tempos de Lugo, prosegue o servizo militar en Compostela. Polas tardes os dous poetas mozos asisten case todos os días á tertulia do “Español”, que estaba á beira do Casino, na rúa do Vilar. O gran animador da tertulia é don Ramón Otero Pedrayo, neses anos catedrático de Xeografía e Historia na Universidade de Santiago. Entre outros contertulios asiduos, estaba Borobó, que entón dirixía La Noche, Domingo García-Sabell, Fermín Bouza-Brey, Carlos Maside, Ramón Piñeiro, Benito Varela Jácome e Floro Román, que era o dono do “Hotel España”, na rúa Nova, onde residían durante a semana don Ramón e dona Fita.

Manuel María contaba moitas veces que nunha ocasión na que nai de don Ramón, dona Eladia, se puxo enferma e Otero quedou só en Compostela, fíxolle a seguinte petición: “Agradeceríalle que me fixese a caridade de vir comer comigo estes días que estou só e non teño con que falar”. Grazas a iso o poeta de Outeiro de Rei xantou moitos días no “Hotel España” en vez de facelo no cuartel, e o máis importante, puido gozar un día e outro da riquísima conversa de Otero Pedrayo, que, efectivamente, era moi falador. Unicamente había unha hora que don Ramón reservaba para o diálogo íntimo con el e coa cidade. Era despois de cear, por moi fría que estivera a noite en Compostela. Co seu gabán, o seu sombreiro negro e as mans nos petos, percorría en silencio as rúas da cidade, procurando non atoparse con ninguén. Unha especie de rito diario, un acto que Franco Grande definiu como “unha comunicación co espírito dunha cidade única”.

Xunto coa tertulia do “Español”, o outro lugar de Santiago famoso polas súas tertulias xa desde antes da guerra era o “Derby”, moi frecuentado tamén por don Ramón María del Valle-Inclán. Alí levoume a min Manuel María en 1982, despois de xantarmos na “Tita” e de lerme os poemas inéditos do libro A labarada estremecida, e foi aquela tarde cando coñecín a Uxío Novoneyra, que aínda residía no Courel, e que estaba todo sorprendido porque nas eleccións xerais houbera catro votos do BNG e dous non sabía de quen podían ser. Logo apareceron polo café Manuel Lourenzo e Francisco Pillado. Lembro agora que Manuel María nos ilustrou a todos e con todo detalle sobre Xan da Coba, aquel personaxe excéntrico que inventou o trampitán e un aparato para viaxar por todo o mundo sen moverse de Ourense.

En 1998 Manuel María e Saleta Goi fixan a súa residencia na Coruña, no barrio de Monte Alto. Desde ese momento o “Kirss”, fronte ao Teatro Colón, convértese no punto de encontro do poeta cos amigos, mantendo unha tertulia diaria. Nós frecuentamos esa tertulia dous días á semana, os luns e os mércores, de 11 a 12, durante moitos anos, até que Manuel María xa non puido saír da casa pola súa enfermidade. A persoa que o acompañaba diariamente era o seu curmán Manuel Hermida. Nos días que eu ía ao café era frecuente que apareceran por alí Henrique Iglesias, que fora amigo de Avilés de Taramancos e de Reimundo Patiño, o Comandante, que conseguira facerse co sabre de Miguel Solís, o poeta Xosé Abeal e outros amigos como Carlos Díaz Martínez, Manolo Roca ou Xan Fraga. Algún día aparecía Bernardino Graña, que daquela vivía na Coruña, Xosé Fernández Ferreiro, Francisco Pillado ou incluso Bautista Álvarez, unha das persoas que máis querían e admiraban Saleta e Manuel María. Con Saleta coincidín poucas veces no “Kirss”. Ela sobre todo frecuentaba a tertulia dos domingos, que a facían na “Jijonenca”, e á que asistían outros amigos.

Escoitando falar a Manuel María falabamos dalgún xeito con don Ramón Otero Pedrayo, con Luís Pimentel e Aquilino Iglesia Alvariño, con Ánxel Fole e Álvaro Cunqueiro, con don Fermín Bouza-Brey e Maximino Castiñeiras, e aínda sen estar estaban sempre Uxío Novoneyra, Méndez Ferrín e Bernardino Graña. Naquela tertulia abofé que moito falamos tamén de Ramón Piñeiro e do piñeirismo, de Celso Emilio Ferreiro, de Cuña Novás e de Pilar Vázquez Cuesta. Pero outras veces a conversa transitaba polo terreo máis familiar e íntimo: a lembranza da nai, o tío co que viviu en Lugo, o pai de Saleta, os irmáns, os sobriños, a casa de Hortas, a chamada de Pepiño Estévez desde Euskadi, a crónica das viaxes por Galiza e Portugal, a memoria de Aviñón ou de Florencia…

Tras a morte de Manuel María, en setembro de 2004, Saleta quixo manter a tertulia con algúns amigos máis íntimos, primeiro no “Kirss” e logo no “Cantante”. Ás veces acompañábame Gloria Rouco, unha rapaza de Viveiro que daquela acababa de entrar na Deputación e que se converteu na persoa máis nova da tertulia, gañando moi axiña a amizade dos contertulios. Pouco a pouco a tertulia do “Cantante” foi deixando de facerse e só de cando en cando coincidiamos no café. Agora Saleta viña sempre acompañada por Manuel Hermida, que cunha ilimitada paciencia escoitaba as nosas reflexións políticas e asistía aos nosos debates, pois Saleta e eu sempre debatimos moito politicamente, mais nunca sen deixar de facelo con cordialidade e cun sorriso. Eu coñecía perfectamente toda a súa traxectoria desde a creación da UPG e a súa coraxe política en tempos moi duros e moi adversos para o nacionalismo galego. Igual que Manuel María, ela posuía unha memoria prodixiosa e contaba historias vividas con personalidades tan diferentes como don Vicente Risco ou Moncho Reboiras, momentos que están xa na historia do noso país. Eu podía discrepar radicalmente de certas opinións de Saleta Goi sobre o que había que facer, pero endexamais deixei de discutir co respecto e coa admiración que ela merecía como muller comprometida co nacionalismo galego e co país.

Saleta Goi contounos moitas veces a crónica íntima do nacionalismo. Lembro agora, por exemplo, algo que aconteceu aló pola primavera de 1965 e que foi un lamentábel incidente entre Méndez Ferrín e Arcadio López-Casanova a raíz dunha cantiga-libelo que circulou entre varios poetas galegos baixo o título de “Beilade de fodienda nas Cíes”. O Día das Letras Galegas dese ano, Méndez Ferrín presentouse no “Derby” e díxolle a Arcadio, que estaba con Silvio Santiago, Marino Dónega, Manuel María e Saleta, se podía saír fóra un momento, que tiña que falar con el. E na mesma porta do café zoscoulle unha labazada tremenda e tumbouno ao chan. Grazas que sairon os outros amigos para impedir que o incidente fora a máis. De seguida Manuel María e Saleta acompañaron a Arcadio López-Casanova á casa de Ramón Piñeiro para facerlle as curas, e xusto cando chegan a Xelmírez, 15, saía Ferrín, que viña de informar a Piñeiro de que lle arreara a Arcadio e de que se trataba dunha cuestión persoal entre os dous poetas e nada tiña a ver co debate interno no seo do galeguismo político. Dos motivos daquel axuste de contas de carácter machista falou moitos anos despois María Xosé Queizán no seu libro de memorias Vivir a galope.

Despois da tertulia con Saleta Goi no “Cantante”, as miñas conversas propias dunha tertulia son as que nos últimos anos manteño algunhas veces en calquera café con Xavier Campos. Mágoa que non hai tempo para falarmos do que de verdade nos enriquece como seres humanos. A axenda diaria e o maldito móbil xa non nos permite falar de Paolo Pasolini ou de La noche que llegué al Café Gijón. Nin sequera hai tempo para falar dun brevísimo verso de Olga Novo.



28/12/23

A librería coa que sempre soñei

Librería Berbiriana na Coruña
Esa librería nin existiu nin existe. Mais podémola imaxinar. Estaría ubicada nun dos edificios da zona do Obelisco, no corazón da Coruña. Tería varias plantas e a literatura galega e o libro galego en xeral sería a súa especialidade.

Fiquei fascinado polas librerías desde que era un rapaz de doce anos e chegaba no tren da Costa desde a miña parroquia de San Claudio á vila de Ortigueira unha hora antes da entrada no Escolar, no edificio onde hoxe está situada a Biblioteca Municipal, un tempo que eu aproveitaba para pasear aínda entre o frío e a néboa da mañá polas rúas da vila, para ver os barcos de pesca na punta do Malecón e sobre todo para contemplar apampado os dous escaparates de libros que había na rúa Real. Algúns daqueles libros devecía eu por telos entre as mans, porque para min eran o tesouro máis marabilloso que os meus ollos de neno viran até ese momento. Estou a pensar agora naquela fermosísima colección de “Obras Inmortales” da Editorial Bruguera, en tapa dura, con fondo vermello e motivos dourados, da que fun adquirindo algúns títulos co que aforraba dos gastos dos domingos. La Celestina e Rimas y Leyendas merqueinos nesa primeira etapa da miña adolescencia.

A IMPRENTA FOJO

Outro momento extraordinario no meu amor polos libros foi cando aló por 1976, aos dezaseis anos, descubro no escaparate dunha daquelas dúas librerías de Ortigueira, na Imprenta Fojo, ducias e ducias de títulos en galego que eu nunca antes vira na miña vida e nin sequera podía imaxinar. O primeiro libro que adquirín en lingua galega foi Adiós María, de Xohana Torres, sen saber nin de que ía o libro nin quen era a autora. Merqueino só pola capa, con aquela imaxe dos tranvías. Precisamente varias décadas despois, a raíz dun artigo que publiquei sobre esa novela, tivemos a posibilidade e o privilexio de poder coñecer persoalmente a Xohana Torres, que era unha figura que vivía xa retirada desde había moito tempo da vida social e cultural do país. Ela mostrou interese en coñecernos e aló fomos a Vigo unha tarde de comezo de verán Goretti Sanmartín Rei, Carme Vidal e eu, tamén da man do seu editor Pepe Puga, que a visitaba todas as semanas e que mantiña con ela unha estreita e frutífera amizade, da que naceu o poemario Últimas tardes con Xohana. Foi aquela unha tarde inesquencíbel, na que mantivemos unha longa e deliciosa conversa coa poeta, na que nos leu algún poema inédito e nos falou de Rosalía de Castro, de Ferrol, de don Ricardo Carvalho Calero, de San Andrés de Teixido, dos seus veráns en Valdoviño e da súa amizade co pintor Segura Torrella, dos seus anos mozos e da súa xeración e, como non, da súa enorme ilusión co papel activo que agora estaban a desempeñar as mulleres na política. E toda aquela vivencia tan emocionante debíalla eu a un libro de Xohana Torres que mercara na miña vila cando tiña dezaseis anos.

AS LIBRERÍAS DE FERROL

Despois das miñas matutinas contemplacións dos escaparates das librerías de Ortigueira e da adquisición dos meus primeiros libros en galego na Imprenta Fojo (Adiós María, Cantares Gallegos e Memorias dun neno labrego), a miña paixón polas librerías tivo logo a súa continuidade na cidade de Ferrol, na que cheguei a coñecer todos os títulos que había en galego en cada unha das librerías coas que naquel momento contaba a sociedade ferrolán: El Quijote, Helios, Central Librera, Delta...

Había tardes que ía dunha para outra só para ver e abrir libros. En Delta, na rúa Coruña, pasei horas e horas, tardes enteiras, aínda que só mercase un ou dous libros á semana. A dona da librería, Delia Bonome, xa me trataba como se fose da súa familia. Xa sabemos que as librerías de antes eran por excelencia un lugar de encontro entre libreiros e lectores e entre libreiros e escritores. Lembro agora, por exemplo, que cada vez que Marguerite Yourcenar ía a Tánxer pasaba sempre pola Librairie des Colonnes, moi frecuentada igualmente por Juan Goytisolo.

De forma paralela ás miñas visitas ás librerías eu ía coñecendo a moitos escritores galegos que por aquel tempo se achegaban a Ferrol para pronunciar conferencias: Álvaro Cunqueiro, Ricardo Carvalho Calero, Ramón Piñeiro, Antonio Fraguas, Domingo García-Sabell, Celso Emilio Ferreiro, Manuel María, Xosé Luís Méndez Ferrín, Francisco Rodríguez, Xosé Ramón Barreiro, Xosé Chao Rego, María Pilar García Negro, Pilar Vázquez Cuesta, José Martinho Montero Santalha… Pouco a pouco ía descubrindo os libros nas librerías e os seus autores nas conferencias. Aquilo era unha verdadeira cátedra de cultura galega e de amor ao país, que tiña a súa sede fóra dos centros docentes, no salón de actos da Caixa de Aforros, no Ateneo Ferrolán, no local de Toxos e Froles, nos actos que organizaba Roi Xordo na Domus Eclesiae…

DA LIVRARÍA BERTRAND A COUCEIRO

Posteriormente, polas cidades polas que pasei e polos países que visitei, ben poucos, por certo, busquei sempre as mellores librerías, aínda que fora para pasar só unha hora entre os seus andeis e mercar libros de fotografía e de pintura, outra das miñas debilidades. Algunhas desas librerías son verdadeiros templos do libro: a Livraría Bertrand de Lisboa, creo que a máis antiga do mundo, fundada en 1732, a Librería Lello, na rúa das Carmelitas, no Porto, talvez a librería máis fermosa que podemos atopar, a librería Compagnie, en París, no Barrio Latino, non lonxe da Sorbona, e outras de Sevilla, Madrid, Salamanca, Braga, Venecia, Florencia ou Roma, das que non me quedei cos seus nomes. E, por suposto, Couceiro e Follas Novas en Compostela, a Xistral, en Monforte de Lemos, que tantos anos rexentou con tanta coraxe política e tanto acerto Saleta Goi; a Colón da rúa Real da Coruña, xa lamentabelmente na lembranza, e a que máis visito ultimamente, a Libraría Berbiriana, no inicio da rúa Santiago. E camiño de Madrid, sempre unha parada obrigada: Urueña, para visitar as súas moitas librerías. Un dos libros que merque alí, na librería Alcaravan, a máis antiga de Urueña, foi Tierra mal bautizada. Un viaje por Tierra de Campos, unha obra deliciosa de Jesús Torbado.

LITERATURA E PAÍS

O amor polos libros e polas librerías permitiunos, ademais, descubrir máis profundamente a nosa literatura e o noso país, máis aló do que podiamos ler nos xornais. De non ser polos libros teño a certeza de que sería unha persoa privada dun dos maiores praceres da vida, o pracer de gozar da lectura, que se se descubre na infancia ou na adolescencia xa non se abandona endexamais. E foi tamén grazas ao libro galego como un tomou conciencia de que o que falaba desde neno na súa aldea era unha lingua milenaria cun pasado de prestixio e de esplendor, a lingua de cultura por excelencia, falada e cultivada polos reis nas cortes de Galiza, Portugal e Castela e polas mentes máis lúcidas e as figuras máis ilustres que deu o país desde o século XVIII.

Nos libros e nas librerías descubrin a Literatura, todas as literaturas que floreceron no universo, desde a poesía de Homero á de Olga Novo, e, naturalmente, descubrín o meu país en toda a súa dimensión histórica, cultural e política. De non ser polo meu temperá interese polos libros galegos e polos andeis das librerías dedicados ao libro galego, eu non chegaría a ter unha visión cabal de Galiza. E ademais esa paixón polo libro deume a oportunidade de escoitar a Cunqueiro ou a Celso Emilio Ferreiro, de manter unha estreita amizade con Manuel María durante moitos anos ou de tratar nunha época da miña vida a José Luis Sampedro. Realmente un privilexio, do que me sinto moi afortunado. Sen os libros e sen as librerías eu sería outra persoa, inmensamente máis pobre.

A GRANDE LIBRERÍA DE GALIZA

O que non alcancei nunca nin alcancarei posibelmente endexamais é a poder ver a librería que sempre soñei para o meu país. Esa librería nin existiu nin existe. Mais podémola imaxinar. Estaría ubicada nun dos edificios da zona do Obelisco, na Coruña. Tería varias plantas e unha luminosidade de luz natural en todos os seus espazos. A literatura galega e o libro galego en xeral, e a literatura universal traducida ao galego, sería a súa especialidade. Os libros estarían colocados por épocas históricas e por períodos literarios, desde a lírica medieval até a actualidade, desde os clásicos á última literatura, con grandes retratos dos escritores e das escritoras de cada época á beira dos andeis dedicados aos seus libros, coa posibilidade de escoitalos nas súas propias voces ou de velos en breves documentais, con todas as novidades editoriais, pero tamén cun completísimo fondo editorial, de tal maneira que puidésemos ter ao alcance dos ollos e das mans os libros todos de Rosalía de Castro, de don Ramón Otero Pedrayo ou de Álvaro Cunqueiro, e todos eses outros libros que se escribiron sobre eles.
Nesa librería dos nosos soños unha planta debería estar dedicada ás crianzas e ao libro infantil e xuvenil, porque é nesa etapa da vida onde debe nacer o amor ao libro. Non podería faltar tampouco o territorio dos autores e das autoras da banda deseñada en galego. Habería espazo tamén para a conversa demorada e para o café, mesmo para o licor-café e para os pasteis, para a exposición de primeiras edicións, para a reflexión e para o debate, para a tertulia e para a presentación de libros, de tal maneira que unha persoa puidese ir por alí e atoparse con calquera das nosas voces poéticas actuais ou cunha grande figura da intelectualidade galega. Mágoa que xa non poida ser con Carlos Martínez-Barbeito, Miguel González Garcés ou Manuel María, tan amantes da conversa.

A idea última deste noso soño que nos acompaña desde hai anos sería que a literatura galega ocupase un lugar central no corazón da cidade da Coruña, onde Ánxel Casal fundou en 1927 a Imprenta Nós, e que ser cliente habitual desa librería fose motivo de prestixio e distinción social, como hoxe o é visitar certas tendas de moda ou determinados restaurantes. Sei ben que non podemos soñar con que esa librería sexa o Café de Flore, ao que ían incluso moitos estranxeiros para ver a Simone de Beauvoir e a Jean-Paul Sartre, pero si a librería á que desde calquera punto da xeografía galega se achegue xente para pasar unhas horas nese templo do libro galego que estamos a imaxinar. Estou seguro que cambiariamos moito como persoas e como país. Só pecisamos que Amancio Ortega merque un edificio menos polo mundo e que sexa o mecenas do proxecto da Grande Librería de Galiza.

Isaac Díaz Pardo, que nunca tivo, desde logo, o poder económico do empresario de Inditex, co escaso capital do que puido dispoñer, creou o Laboratorio de Formas, Cerámicas do Castro, o Museo Carlos Maside, o Complexo Industrial Sargadelos, Edicións do Castro, as Galerías Sargadelos de Barcelona, Madrid ou Compostela ou o Instituto Galego da Información. Sempre pensando en facer país, en recuperar a memoria histórica, en transformar a súa Terra. É doado imaxinar como sería Galiza se Díaz Pardo fose un dos homes máis ricos do mundo. E é en Isaac Díaz Pardo no que se deberían de mirar os que co seu capital poden axudar a transformar o noso país. El tamén fundara en 1958, con outros exiliados, a fábrica de cerámica Porcelanas de Magdalena, a 108 quilómetros de Bos Aires. Anos máis tarde dirá sobre aquela experiencia empresarial: “Non sei que se nos perdía alí, no fin do mundo”. Iso explica o seu regreso a Galiza e todo o que aquí fixo despois.


26/12/23

O libreiro que sempre quixen ser

Cando hai agora catro anos o amigo Xoán Costa me convidou a colaborar cunha sección propia sobre libros en Sermos Galiza, o primeiro foi resistirme a ese compromiso e despois pensar como eu podería falar de libros sen ser de novidades. Foi así como se me ocorreu a columna á que agora lle poñemos remate.

 Un libro dedicado é sempre un libro único, a lembranza dun día, unha mostra de afecto, unha páxina de arte caligráfica…


A verdade é que toda a miña vida soñei con ser libreiro. As librarías foron a miña 
universidade, un dos meus lugares máis amados. Cando tiña dezaseis e dezasete anos pasaba horas e horas en todas as librarías de Ferrol e sabía todos os libros galegos que había en cada unha delas. Mercar mercaba un ou dous á semana, os que podía, mais gozábaos todos. Naqueles anos setenta o libro galego era un verdadeiro acontecemento, e tiña espazo propio, e incluso en certas librarías ocupaba todo o escaparate. Dunha destas librarías, da Libraría “Delta”, que estaba na rúa Coruña e da que era propietaria unha señora encantadora que se chamaba Delia Bonome, eu case era un empregado máis. Lembro incluso que nunha conferencia de Celso Emilio Ferreiro a propia libreira veume preguntar se “tiñamons nós” O sono sulagado. E dicía “nós”, porque sabía ben que coñecía cantos títulos había na súa libraría.

O que de verdade pretendín facer aquí, nesta sección, foi precisamente iso, falar do libro como se fose ese libreiro que sempre quixen ser e que máis alá do valor literario dunha obra, ama o libro como obxecto precioso, ese libreiro que se lle ve nos ollos e nas palabras que está marabillado coa edición, co papel, co tipo de letra, coa encadernación... “O pracer de reler” non foi, pois, a ollada crítica que nos pode ofrecer cada semana cada unha das persoas que en distintos medios exercen a crítica literaria coa solidez de quen posúe autoridade académica. O meu non deixou de ser o que unha libreira ou un libreiro lle pode dicir a calquera persoa que entra nunha libraría buscando un título xa difícil de atopar nos andeis das librarías.

Creo tamén que con esta columna quixen dalgunha maneira salvar algúns dos libros que máis amo da miña biblioteca. Como un nunca sabe cal será o destino que lle espera a eses libros que un adquiriu aquí e acolá desde a súa adolescencia, supoño que con estes artigos intentei darlles outra vida, recolléndoos incluso posteriormente en libro, en edición de autor, para agasallar logo aos amigos que comparten esta paixón polo libro. Agora xa sei que algúns dos libros máis amados da miña biblioteca quedarán para sempre nos meus humildes libros que recollen estes artigos e que alguén -estou seguro- conservará na súa casa. É algo que nos produce un inmenso sosego.

Outra enorme satisfacción que     me deu esta columna foi coller unha chamada de teléfono e que ao outro lado estivera a voz emocionada de Salvador García-Bodaño para agradecerme o artigo que eu lle acababa de dedicar ao seu Tempo de Compostela. Saber que lle podes alegrar o día a un ou a unha poeta é o máximo que eu podería soñar con estes meus artigos.



28/11/23

Tres razóns para o cambio político galego (e III)

Con Ana Pontón Galiza ten a oportunidade de comezar a ser un país moderno, de poñer en marcha unha acción de goberno transformadora, de ter á fronte da Xunta de Galicia unha muller que posúe a intelixencia, a dignidade e a coraxe política necesaria para defender os intereses galegos sen pedir permiso a Madrid.

Visita de Ana Pontón  a cooperativas Lácteas Unidas (CLUN). Ames 
 

Miña avoa Lola, que naceu en 1902, con once anos xa traballaba cun raño nas terras axudándolle a súa nai, que seu pai pasou case toda a súa vida navegando no Golfo de México, facendo algúns cartos, primeiro para construír unha casa en Ortigueira xa antes de casar e despois para ir mercando pouco a pouco terras de seu, ferrado a ferrado. E miña avoa traballou aquelas terras todas desde que era unha nena até que con oitenta e pico de anos non puido máis. Toda a vida labrando a terra rego a rego, arrincando as malas raíces coas mans, coidando do gando, da familia, lavando a roupa no río, segando no trigo, que non había home que lle gañara, carretando feixes de herba, levando cestas de froitos na cabeza á praza e ás feiras, andando a pé quilómetros e quilómetros… E coma miña avoa as mulleres todas deste país, labregas e peixeiras, xeración tras xeración, durante centos de anos. Miña avoa e aquelas mulleres todas merecen que por fin no século XXI haxa unha muller da súa estirpe labrega á fronte do goberno deste país. Sería o maior recoñecemento que se lles podería facer a milleiros e milleiros de mulleres galegas que non tiveron outra vida máis que traballar de sol a sol, sen saber o que é un día de descanso en oitenta anos.

E logo están esas outras mulleres rebeldes, valentes, comprometidas, cheas de coraxe, erguendo a bandeira da xustiza e das liberdades, sendo as primeiras nas Irmandades da Fala, no Seminario de Estudos Galegos, nos partidos políticos e nas organizacións sindicais clandestinas… Foron as mulleres que sufriron a barbarie do 36 e a represión fascista, que lles asasinaron os homes e os fillos, que se tiveron que repoñer a tanto horror e tanta dor para sacar adiante a súa familia, convivir cos asesinos dos seus compañeiros ou coller un barco cara o exilio talvez para nunca regresar. Falo de Amalia Bóveda e de Amada García, de Syra Alonso e de Mariví Villaverde, de María Miramontes ou de María Casares. A súa entrega á causa de Galiza e da democracia e o seu enorme sacrificio humano non poderían ter mellor homenaxe que que unha muller de hoxe presida este país para que as liberdades e os ideais que elas abrazaron se transformen por fin na construción dunha nova Galiza, dun país novo, nun cambio político verdadeiramente transformador, feminino e feminista.

Están tamén todas aquelas mulleres que foron pioneiras na utilización e na defensa da lingua galega, na Universidade, nas letras, na medicina, na investigación científica, nas artes, na arquitectura, no deporte, na empresa, na avogacía, na vivencia plena da súa sexualidade.., as mulleres que puxeron os alicerces dun país diferente e moderno, mulleres como Rosalía de Castro, Xohana Torres ou María Xosé Queizán, como Juana de Vega, María Luz Morales ou María Barbeito, como Manuela Barreiro, Antonia Ferrín Moreiras ou Ángeles Alvariño, como Irene González Basanta, Marcela ou Elisa, como Carmen Arias, Amparo Alvajar ou Antía Cal… A obra, a vida e a memoria de todas estas mulleres ninguén a pode honrar e homenaxear mellor na Galiza de hoxe que outra muller que se mire cada día nese inmenso e luminoso espello que conforman todas elas.

Mulleres que ocupan un lugar na historia e milleiros e milleiros de mulleres anónimas que seguen a se erguer cada mañá para exercer a docencia, a medicina, o coidado das persoas doentes ou das persoas dependentes, a xestión das súas pequenas e medianas empresas, a condución dun taxi, dun autobús ou dun camión, a atención ao público na administración, nun supermercado, nunha cafetería ou nunha tenda, a investigación científica nun laboratorio, a explotación dunha granxa, o marisqueo nas nosas rías, a dirección dunha película, o traballo de actriz ou de bibliotecaria e outras moitas actividades profesionais, ás veces lonxe dos seus, noutros países, ás veces aquí e aló en condicións discriminatorias e mesmo sufrindo violencia machista. Mulleres de xeracións varias, de status sociais diferentes, que erguen a economía e o país e soñan cada día cun futuro mellor para elas e para os seus.

Nós non vemos nos anos vinte do século XXI, 90 anos despois de que as mulleres puidesen exercer o seu dereito ao voto, como se pode visualizar mellor o cambio político en Galiza que poñendo por primeira vez na historia e cun grande respaldo social unha muller da categoría humana e política de Ana Pontón na Presidencia da Xunta de Galicia, unha muller que recolleu de todas as mulleres que a precederon a súa forza e o seu orgullo de ser muller para devolvérllelo nunha aposta decidida por un novo país no que as mulleres todas poidan ter outra vida e sexan tamén protagonistas da historia. Esa será, sen dúbida, a mellor foto que podemos ofrecerlle ao conxunto da sociedade galega, a España e ao mundo do cambio político galego, a demostración máis clara de que este país entra definitivamente noutro tempo histórico e noutro século.

O goberno galego non pode continuar nas mans dunha dereita que vai a cabalo dunha extrema dereita que reivindica os valores do máis puro franquismo. Somo moitas as persoas, cada vez máis, que acreditamos no futuro deste país e que pensamos que con Ana Pontón Galiza ten a oportunidade de comezar a ser unha nación moderna, de poñer en marcha unha acción de goberno transformadora, de ter á fronte da Xunta de Galicia unha muller que posúe a intelixencia, a dignidade e a coraxe política necesaria para defender os intereses galegos sen pedir permiso a Madrid.

 

20/11/23

Tres razóns para o cambio político galego (II)

Contra o que pensan moitas persoas que identifican o nacionalismo só con cuestións identitarias, culturais e lingüísticas, algunhas das máis destacadas personalidades do nacionalismo galego fórono precisamente polos seus traballos de carácter económico. Nese sentido foi certamente extraordinario o esforzo intelectual que fixeron persoeiros como Lois Peña Novo, Cruz Gallástegui ou Alexandre Bóveda durante os anos vinte e trinta do século XX. Bóveda, que era funcionario de Facenda, foi en realidade o cerebro económico do Anteproxecto de Estatuto do Seminario de Estudos Galegos, do programa do Partido Galeguista e do proxecto de Estatuto de Autonomía do 36, aprobado pola Asemblea de Concellos en decembro de 1932, ademais de ser o principal organizador da constitución da Caixa de Aforros de Pontevedra, responsabilizándose da redacción dos seus estatutos, do regulamento interno e do seu primeiro cadro de persoal, unha experiencia que el aproveitaría posteriormente para a defensa dunha banca pública galega e para os seus importantes contributos en materia fiscal. Alexandre Bóveda foi dos primeiros en darse conta de que sen soberanía económica non hai soberanía política e de que era imprescindíbel cuestionar o sistema fiscal do Estado español, que lle concede ao Goberno central todo o poder financeiro.

DOUS LIBROS FUNDAMENTAIS

Xa na posguerra ese traballo está presente no labor de Valentín Paz-Andrade e de Xaime Illa Couto. Se ao primeiro lle debemos un título fundamental como Galicia como tarefa, ao segundo débeselle precisamente a aparición da Revista de Economía de Galicia, anterior á propia creación da Facultade de Económicas na Universidade de Santiago. Poucos anos despois, en 1972, a Editorial Galaxia publica a obra capital do pensamento económico galego, O atraso económico de Galicia, de Xosé Manuel Beiras, que xunto con Escedente económico e análise estructural, de Ramón López-Suevos, que aparece igualmente en Galaxia en 1977, supoñen unha auténtica revolución no estudo das causas e dos efectos do espolio dos nosos recursos. Eles dous, desde esas obras e desde as súas cátedras, abren o camiño para outras moitas persoas que nas décadas seguintes se van dedicar á investigación e ao coñecemento da economía galega desde diversas perspectivas.

AS BASES CONSTITUCIONAIS

Xa no plano estritamente político, non podemos ignorar aquí a importantísima contribución de Camilo Nogueira. Cando na primavera de 1976 o Consello de Forzas Políticas Galegas impulsa as Bases Constitucionais para a participación da Nación Galega nun Pacto Federal, o profesor Xose Vilas Nogueira elabora, con achegas de outras persoas, a parte xurídico-política das Bases e Camilo Nogueira as Medidas Económicas para un Programa de Goberno Galego, que é o outro documento que integra esta alternativa programática do nacionalismo galego para unha posíbel ruptura democrática que finalmente non foi.

Lendo agora de novo o contido daquelas Bases, tantísimos anos despois, dámonos conta de como o nacionalismo galego á altura de 1976 tiña perfectamente detectadas as causas do atraso económico e os pasos que compría dar para un desenvolvemento económico de Galiza. Entre os eixos cardinais daquel documento estaba, por exemplo, a transformación do ciclo produtivo das materias primas deica as últimas fases, a utilización da produción de enerxía en función das necesidades propias, o desenvolvemento dun complexo agro-industrial baseado nos recursos agrícolas, gandeiros e forestais ou medidas necesarias para por o aforro galego ao servizo do propio desenvolvemento económico do país. Que cada quen xulgue se algo diso se fixo desde a Xunta de Galicia nalgún dos sucesivos gobernos de Fernández Albor, Manuel Fraga, Núñez Feixoo ou Alfonso Rueda. Décadas e décadas perdidas para o desenvolvemento económico de Galiza.

Por certo, Camilo Nogueira, ademais dos documentos para organizacións políticas como a UPG, a AN-PG ou POG, nos anos oitenta elaborará, así mesmo, outros importantes traballos, entre os que cómpre destacar o traballo “Evolución histórica e estrutura sectorial da economía industrial”, que aparece no libro O poder industrial en Galicia, publicado en edicións Xerais en 1980, do que é coautor Xan López Facal.

A LEI DE BASES

Pero se a alterativa das Bases Constitucionais era unha proposta programática para unha ruptura democrática e para a estruturación dun estado federal, en setembro de 1987 o BNG presenta no Parlamento galego unha Proposición de Lei coñecida co nome de Lei de Bases, que constitúe un programa de medidas urxentes para a recuperación e o desenvolvemento económico e social do país dentro dos límites do actual marco estatutario. É unha alternativa formulada desde o realismo e a responsabilidade política por unha forza nacionalista que ve con enorme preocupación como pasan os anos e a Xunta de Galicia non actúa fronte aos problemas máis graves do país.

A Base I do articulado desa Proposición de Lei contemplaba catro instrumentos dos que a día de hoxe Galiza segue a carecer: o Instituto Galego de Economía Pública, un Plan de Desenvolvemento Económico de Galiza, endóxeno e autocentrado, a creación dun Banco Público Galego e a reforma das vías de financiación. E logo figuraba todo un programa de medidas a adoptar nos diversos sectores da economía galega.

UN PROGRAMA DE GOBERNO PARA A GALIZA DE HOXE

O nacionalismo galego, pois, non só se dotou desde comezos do século XX dun importante corpus teórico sobre a economía galega, senón que formulou propostas económicas para levar a cabo desde unha acción de goberno, primeiro a través das Bases Constitucionais e logo a través da Lei de Bases, obxectivos que aínda hoxe teñen plena vixencia e que o PP segue sen ter no seu horizonte. A maiores, na actualidade contamos cunha amplísima bibliografía sobre a economía galega, con innumerábeis traballos de investigación e numerosas teses de doutoramento.

O único que neste momento nós botamos en falta é unha especie de nova Lei de Bases ou de Programa de Goberno que diagnostique con rigor a situación económica de Galiza no contexto estatal , europeo e internacional de hoxe e que formule unha serie de medidas urxentes para poñer a producir o país, con solucións concretas aos graves problemas que sofren os diferentes sectores dentro do marco competencial do Estatuto de Autonomía, até onde sexa posíbel. E, naturalmente, esa alternativa para o desenvolvemento económico de Galiza só pode vir da man do nacionalismo galego, que é quen situou sempre, en todas as súas etapas, a economía galega entre os seus obxectivos prioritarios, unha tarefa na que traballaron algunhas das nosas mentes máis lúcidas.

Xusto cando tiñamos practicamente rematado este artigo chéganos a noticia de que o BNG acaba de constituír un Consello Asesor para reforzar a elaboración do Programa de Goberno para as vindeiras eleccións autonómicas. Nada nos podía alegrar máis o día que ver que nese equipo humano están persoas como Alfredo Suárez Canal, Teresa Táboas, María do Carme García Negro, Edelmiro López, Salustiano Mato ou Mar Pérez Fra. Coma quen di, o Seminario de Estudos Galegos do século XXI. O país non pode desaproveitar o coñecemento e a experiencia de todas aquelas persoas que durante tantos anos puxeron a súa lucidez e a súa vida ao servizo do país. Ana Pontón como candidata á Presidencia da Xunta non podería ter mellor aval.

O soño do desenvolvemento de Galicia, como titulou Manuel Roca Cendán o seu segundo libro sobre Lois Peña Novo, segue a ser tamén o soño de moitas persoas neste país, dunha amplísima maioría social que quere unha Galiza próspera e non empobrecida polo espolio e polo capital depredador. O soño do desenvolvemento de Galiza é unha razón máis, e das máis importantes, para o cambio político galego.

07/11/23

Tres razóns para o cambio político galego (I)

Aínda que foi unha fría mañá de decembro de 1981, no xélido Pazo de Xelmírez, cando se constituíu o Parlamento galego por vez primeira na nosa historia, xa desde 1978 había unha Xunta preautonómica, que presidiu Antón Rosón, entre 1978 e 1979, e José Quiroga Suárez, entre 1979 e 1982, os dous da UCD. O sistema político galego foi edificado, por tanto, e desde o primeiro momento, por partidos estatais de dereita que nada tiñan a ver coa reivindicación histórica da Autonomía galega. Estes partidos (Unión de Centro Democrático, Alianza Popular e Partido Popular) ocuparon a Presidencia da Xunta de Galicia durante case todo ese longo período político, en concreto 39 dos 45 anos. Se exceptuamos os dous anos do tripartito e os catro do bipartito, a dereita gobernou Galiza case de forma ininterrompida todo o que levamos de etapa autonómica. Só por hixiene democrática xa sería preciso o cambio político galego.

DE FERNÁNDEZ ALBOR A ALFONSO RUEDA

Ás veces parece que non temos moita conciencia desta realidade política e que incluso nos custa asociar a perda de peso político, económico e demográfico que experimentou o noso país nas últimas décadas a quen realmente exerceu o poder autonómico durante tantísimos anos, cunha evolución, ademais, que evidencia a renuncia progresiva do exercicio do autogoberno, mesmo desde o punto de vista simbólico. Abonda con dar un dato: O 13 de decembro de 1987, convocada pola Mesa pola Normalización Lingüística, tiña lugar en Compostela a primeira grande manifestación en defensa da lingua galega, que remataba nunha ateigada Praza da Quintana. O 8 de febrero de 2009, vinte e un anos despois, Galicia Bilingüe organizaba outra manifestación, tamén polas rúas de Santiago, baixo o lema “Quiero libertad para elegir” e “Contra la represión lingüística”. Na primeira manifestación, detrás dunha pancarta que dicía “Galiza en galego”, si, Galiza, non Galicia, camiñaban Xerardo Fernández Albor e se non lembro mal Xesús Palmou, cóbado con cóbado con Bautista Álvarez, Xosé Manuel Beiras, Camilo Nogueira e Anxo Guerreiro. Na segunda manifestación, na de Galicia Bilingüe, era Alfonso Rueda o que camiñaba xunto a Gloria Lago, Rosa Díez e Albert Rivera, protagonizando a primeira ofensiva contra a normalización lingüística desde que temos Autonomía. Dúas fotos e dous momentos que expresan perfectamente  a evolución ideolóxica da dereita galega. 

O DEBATE SOBRE O ESTADO PLURINACIONAL

Estamos a vivir agora unha circunstancia política na que Cataluña e Euskadi, máis unha vez, actúan politicamente para seren povos recoñecidos como nacións na estrutura do Estado español. Galiza, desde o seu propio goberno autónomo, non está nesa negociación nin nesa ambición política. Neste contexto onde se volve a falar do problema territorial e do estado plurinacional, a Xunta de Galicia que preside Alfonso Rueda e o conxunto do Partido Popular de Galicia nin sequera fan o exercicio de lembrar que Galiza tamén existe, que o artigo 1 do actual Estatuto de Autonomía fala de Galiza como “nacionalidade histórica”, é dicir, co mesmo status co que foron aprobados os estatutos de autonomía das outras dúas nacións. Todos e todas nós sabemos que cando a Constitución española se refire no seu artigo 2 a “nacionalidades y regiones” é precisamente para intentar resolver naquel momento da Transición o encaixe territorial de Galiza, Euskadi e Cataluña, aínda que posteriormente Andalucía tamén definirá a Comunidade Autónoma como nacionalidade. 

Non facer valer hoxe esa condición no actual debate político é unha renuncia que só pode asumir quen non acredita nin en Galiza como nación nin no autogoberno, como é o caso de Alfonso Rueda. Alguén imaxina a Castelao, a Alexandre Bóveda ou a Francisco Fernández del Riego non dando esa batalla por Galiza? Alguén imaxina a Xosé Manuel Beiras, a Camilo Nogueira, a Anxo Quintana ou a Ana Pontón renunciando a situar a Galiza en iguais condicións de soberanía política que Euskadi e Cataluña, tal e como fixo o Partido Galeguista na II República?

UNHA SOA COMPETENCIA EN 14 ANOS

Alberto Núñez Feixoo impediu en 2007, durante o goberno bipartito, que o noso Estatuto de Autonomía puidese alcanzar un maior teito competencial, mentres que si o facían o resto das autonomías. Posteriormente, baixo os seus gobernos e os de Alfonso Rueda, a Xunta de Galicia só negociou co Goberno central a transferencia dunha soa competencia en 14 anos (o imposto sobre o depósito de refugallos), mentres Euskadi lograba a transferencia de 26 novas competencias, Cataluña 11 e Andalucía 16. E agora Alfonso Rueda nin sequera defende aquilo que propoñían os chamados “galeguistas históricos” na primavera de 1977, Ramón Piñeiro entre eles: “para o caso de que a fórmula federal non prosperase, a representación galega tería que reclamar para Galicia os mesmos direitos autonómicos que se lles reconocesen ás outras nacionalidades”. Endexamais defenderán nin dirán tal cousa os actuais dirixentes do PP.

Para que Galiza exista non xa como nación en marcha, senón como suxeito político galego, resulta, pois, imprescindíbel desaloxar urxentemente e con contundencia democrática ao Partido Popular da Xunta de Galicia. O PP de Núñez Feixoo e de Alfonso Rueda representa claramente a antítese do que é un proxecto político coherente coa idea de autogoberno que forma parte da historia de Galiza desde as Irmandades da Fala e do vello Partido Galeguista.

Velaquí unha primeira e poderosa razón para un cambio político galego para calquera persoa nacionalista ou galeguista que acredite no noso país e no autogoberno galego.



24/10/23

Lean a Camilo Nogueira

 Hai quen agora fala todo o día de Palestina e nunca tocou coas súas mans a pel dun deses nenos ou desas nenas palestinas que levan nos seus ollos o terror da violencia e da barbarie, nin nunca cruzou unha soa palabra cun pai ou unha nai de Gaza que tivo que correr baixo as bombas do Exército de Israel cun fillo nos brazos. Camilo Nogueira si viviu esa realidade humana. Cando falaba de Palestina no Parlamento Europeo facíao tamén desde o vivido en primeira persoa.

Talvez para a maioría da sociedade galega actual Camilo Nogueira Román (Vigo, 1936) é só o nome dun destacado político galego asociado a Esquerda Galega e ao BNG ou, no mellor dos casos, un dos referentes históricos do nacionalismo galego contemporáneo, que non é pouca cousa, naturalmente. Só por iso xa merecería toda a nosa admiración, por tanta e tan xenerosa entrega ao país. Mais Camilo Nogueira é tamén unha das nosas grandes figuras intelectuais, un dos nosos máis brillantes ensaístas, cunha extensa e importante obra publicada. Abonda con citar algúns títulos: O poder industrial en Galicia (1980), A memoria da nación I. O reino de Gallaecia (2001) ou o seu último libro, o seu legado intelectual: Unha nación no mundo. A razón resistente (1480-2010), publicado en 2019, cando o autor xa cumprira 83 anos de idade. Case 800 páxinas a través das que podemos viaxar pola historia de Galiza desde a Idade Moderna ao inicio do século XXI. Unha lectura certamente imprescindíbel.

Pero hoxe queremos traer aquí outro dos seus libros, de obrigada lectura nestes tempos de tanta barbarie, tanto horror, tanto sufrimento e tanta dor nos nosos corazóns polo xenocidio que está suceder en Palestina: A rota do sol, publicado por Edicións Laiovento en 2011, unha mirada sobre o acontecer histórico, económico, social e cultural de Galiza desde a Guerra Fría até os nosos días e unha mirada sobre o mundo, sobre o exterior, porque Camilo Nogueira, desde o seu pensamento nacionalista, nunca deixou de estar preocupado polo que acontecía en calquera parte do planeta, nomeadamente naqueles países que sofren o colonialismo, a represión política e a inxustiza social. Posibelmente A rota do sol é o mellor libro para descubrir ou coñecer máis profundamente a Camilo Nogueira en toda a súa dimensión política, intelectual e humana.

Un dos capítulos deste libro está todo el dedicado a Palestina. Aínda que a Camilo Nogueira lle preocupou a situación do pobo palestino desde os seus tempos de deputado de Esquerda Galega no primeiro Parlamento galego, foi durante a súa etapa como eurodeputado do BNG, entre 1999 e 2004, cando o conflito entre Israel e Palestina centrou unha parte importante do seu traballo parlamentario. A rota do sol recolle diversas intervencións parlamentarias e varios artigos de Camilo Nogueira que nos axudan a comprender todo un proceso histórico e unha situación política que vive agora un dos momentos máis dramáticos da historia da humanidade.

Cando Camilo Nogueira falaba na Cámara europea ou reflexionaba en artigos e ensaios sobre Palestina, facíao sempre con coñecemento persoal, con experiencia propia do vivido nas súas viaxes a Palestina en 2002, 2004, 2008 e 2009, formando parte de misións do Parlamento Europeo. Eran intervencións e traballos que falaban dos campos de refuxiados, do terror, dos bombardeos, da miseria e da desolación que contemplou cos seus propios ollos en Palestina, camiñando entre as vítimas. Os títulos dos textos que figuran neste libro son ben expresivos: “Apartheid”, “Reinado do terror”, “Ante tanto terror”, “Gaza asediada”, “Bombardear un campo de concentración”, “Chumbo fundido”, “Arrogante impunidade” …

Camilo Nogueira alza a súa voz unha e outra vez para denunciar a masacre de Ienin, o cerco á sede do Presidente Arafat, a construción do infame muro da separación, o asesinato do líder espiritual dunha parte do pobo palestino Ahmed Iassin, o asedio da Mugata de Ramallh, o ataque a Gaza entre decembro de 2008 e xaneiro de 2009… E dá algunhas claves para entender este conflito: o incumprimento das resolucións da ONU por parte de Israel, a ocupación como causa última da espiral de violencia e do terrorismo, a responsabilidade política de Israel e dos países que sustentan a súa acción, como os EEUU e mesmo os estados da Unión Europea ou os estados árabes da zona, ou a non aceptación por parte de Israel da vitoria parlamentaria de Hamás, un grupo que antes impulsaran os propios israelís contra o Al Fatat de Iassir Arafat. “A Unión Europea, que fai chegar aos palestinos a principal axuda financeira, especialmente en Gaza, -escribía Camilo Nogueira en 2008- podería ter a clave da solución de se atrever a utilizar todo o seu poder político e económico, sen estar sometida aos intereses estratéxicos dos EEUU”.

Noutro dos seus textos sobre Palestina, escrito en 2006, di Camilo Nogueira: “Nesta situación, chegou para a Unión Europea a hora de manifestar que o obstáculo determinante para a creación do Estado palestino e da coexistencia dos dous Estados non está na sociedade palestina, nin sequera na árabe, senón no afán de dominación de Israel e na ocupación dun territorio que non lle pertence. Está nun Estado xudeu que non abandona a pretensión de ocupar permanentemente parte do territorio de Cisxordania e Gaza, sen respeitar as fronteiras de 1967 fixadas nas resolucións da ONU”. Que autoridade política española ou europea ten a coraxe de dicir isto hoxe?

Hai análise e reflexión neste textos, pero tamén vivencias moi persoais. Nunha das crónicas que escribe Camilo Nogueira da súa experiencia por terras de Palestina, narra o que lle sucedeu unha vez en Israel, á saída de Gaza: “A pesar de que só tiña no peto a carteira, co cartón de crédito e o pasaporte, logo dun escaneado rotatorio fun desviado a outros cubículos en que repetiron a operación, e despois introducíronme, por ordes dadas desde a altura e sen posibilidade material de desobedecelas ou contestalas, nunha cela que se fechou hermeticamente ás miñas costas, sen que ninguén acudise de inmediato. Ao cabo dunha media hora, desde outra cámara separada por un vidro pedíronme que me espise. Entraron logo dous ghichos que aínda me pasaron un escáner manual por todo o corpo á procura de non sei que. Só despois de todo iso, e sen recibir ningunha explicación nin desculpa, puiden reunirme co grupo, para soportar posteriormente, como todos, o insolente e demorado control do pasaporte”.

Se isto llo fan a un eurodeputado formando parte dunha Misión do Parlamento Europeo, que non lle farán a un palestino! Anos despois, en febrero de 2023, a eurodeputada nacionalista galega Ana Miranda, que segue activamente a liña da defensa de Palestina de Camilo Nogueira, sufriría tamén a represión das autoridades de Israel, expulsándoa do seu territorio, obrigándoa a retornar a Madrid desde Tel Aviv, a pesar de formar parte dunha delegación oficial do Parlamento Europeu que viaxaba a Cisxordania e Gaza. O “delito” de Ana Miranda fora participar na Flotilla Internacional da Liberdade do 2015 para achegar axuda humanitaria a Gaza.

Hai quen agora fala todo o día de Palestina e nunca tocou coas súas mans a pel dun deses nenos ou desas nenas palestinas que levan nos seus ollos o terror da violencia e da barbarie, nin nunca cruzou unha soa palabra cun pai ou unha nai de Gaza que tivo que correr baixo as bombas do Exército de Israel cun fillo nos brazos. Camilo Nogueira si viviu esa realidade humana. Cando falaba de Palestina no Parlamento Europeo facíao desde o vivido en primeira persoa: “Señor Presidente, como o meu colega que falou anteriormente, eu tamén estiven onte no campo de refuxiados de Ienin”. De aí o valor dos seus textos. De aí a importancia de lermos hoxe un libro como A rota do sol, nun momento no que estamos a vivir de novo un xenocidio, unha masacre que nos demostra máis unha vez o desprezo máis absoluto que o ser humano é capaz de sentir por outro ser humano.