Carta aberta a Alfonso Rueda, diante do Ano Castelao

Foto: Dúas obras fundamentais para comprender a historia do galeguismo político.

Sr. Presidente:

Con todo o meu respecto, creo que o cargo de Presidente da Xunta de Galicia obriga a ser moi exquisito cando se trata de criticar ou desacreditar o nacionalismo galego como ideoloxía ou máis concretamente o ideario dunha forza política adversaria que representa, guste ou non lles guste, a continuidade histórica do galeguismo e do nacionalismo galego, porque con todas as diferenzas ideolóxicas, organizativas e programáticas que haxa e con todos os matices que queiramos facer, desde Manuel Murguía ao nacionalismo galego actual hai unha liña de recoñecemento da nación galega e de reivindicación nacional de Galiza, como a hai desde o Manifesto da Asamblea Nazonalista de Lugo de novembro de 1918 ou desde o programa político do Partido Galeguista aprobado na asemblea fundacional de 1931 en Pontevedra. Ou como a hai, por suposto, desde o ideario de Castelao expresado con absoluta claridade no Sempre en Galiza.

O Sempre en Galiza, para as persoas de pensamento nacionalista, como é o caso de quen lle escribe, segue tendo plena vixencia, segue sendo un libro luminoso, sabe. Claro que ao mellor vostede pensa o contrario, que son ideas caducas, mortas, ou talvez perigosas, quen sabe, e incluso ao mellor non tivo nunca vostede a curiosidade de coller ese libro entre as mans. Non digo a edición d´As Burgas de 1944, patrocinada e editada polo Centro Ourensán, cando aquí non se podía publicar nada en lingua galega. Esa edición xa sei que non, nin sequera pola emoción que produce a calquera persoa de verdadeiro sentimento galeguista poder acariciar hoxe un libro que chegaba clandestinamente ao país, exemplar a exemplar, e que circulaba de man en man, ás veces de noite, con quince días para lelo e poderllo pasar a outra persoa. Non lle falo desa edición. Fálolle da de Akal de 1976 ou de calquera outra que se publicara nos últimos tempos, cando vostede xa era conselleiro e vicepresidente da Xunta, que antes ben sei que a súa militancia e o seu pensamento político non lle esixía coñecer nin a Castelao nin a historia deste país. É o que ten non ser nacionalista, verdade, que non se precisa ilustrar un nesas lecturas e pode chegar igual ás máis altas responsabilidades políticas deste país. ¿A que conselleiro ou conselleira lle pediron algunha vez que antes de tomar posesión lera o Sempre en Galiza, ou Castelao na luz e na sombra, do seu grande amigo Valentín Paz-Andrade, ou a monumental biografía Castelao. Construtor da nación, da que é autor Miguel Anxo Seixas Seoane?

Foto. As dúas mellores biografías de Castelao.

Dicíalle, señor Rueda, que polo seu cargo como Presidente da Xunta, e sobre todo por respecto a todas as xeracións de mulleres e de homes que loitaron afervoadamente para que Galiza fora recoñecida como nación –como de feito así aconteceu no IX Congreso de Nacionalidades Europeas, celebrado en Berna en 1933-, creo que vostede, repito, polo seu cargo e por lealdade ás arelas de liberdade do seu pobo, debe procurar ser moi respectuoso co nacionalismo galego, porque sen a existencia do nacionalismo, sen a súa acción política, este país non sería suxeito político nin tería historia propia no século XX e no que vai de século XXI e, desde logo, non seriamos constitucionalmente unha nacionalidade histórica. E non lle vou relatar aquí o papel que xogou o PG, xunto con outras organizacións de esquerda integradas na Frente Popular, para que o Estatuto fora plebiscitado en xuño de 1936, nin tampouco lle vou lembrar agora todo o que fixo Castelao para que posteriormente as Cortes da República no exilio o tramitaran e o aprobaran definitivamente en México en 1945.

Convídoo tamén, señor Rueda, a respectar o nacionalismo galego por unha outra razón, porque na miña memoria están aínda moi vivas as palabras pronunciadas na campaña electoral das últimas eleccións galegas, onde vostede e o seu partido axitaron o medo ao nacionalismo. O seu antecesor no cargo, no mitin de peche da campaña na cidade da Coruña, chegou a dicir a seguinte frase: “No dejéis que el nacionalismo llegue a esta tierra”. Sei o que o señor Feixoo quería expresar, naturalmente, pero nesa frase tamén expresou todo o seu desprezo por todo o que fixeron por este país Vicente Risco, Lois Peña Novo, Ramón Cabanillas, Manuel Lugrís Freire, os irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte, Castelao, Ramón Otero Pedrayo, Ánxel Casal, Elvira Bao, Ramón Suárez Picallo, Alexandre Bóveda, Lois Tobío, Plácido Castro, María Miramontes, Antón Alonso Ríos, Víctor Casas, Micaela Chao Maciñeira, Manuel Beiras García, Xosé Filgueira Valverde, Manuel Gómez Román, Enrique Peinador, Ramón Martínez López, Valentín Paz Andrade, Fermín Penzol, Ramón de Valenzuela, Antón Fraguas, Ricardo Carvalho Calero, Francisco Fernández del Riego e tantísimas outras persoas que consagraron unha parte importante da súa vida ou toda a súa existencia a facer país. Esas persoas foron as que construíron o primeiro nacionalismo galego da nosa historia, e quen se expresa como o señor Feixóo, con ese odio ao nacionalismo galego, non sei se é digno de pronunciar o nome de Castelao. Creo que non. Rotundamente non.

Non esqueza, señor Rueda, que a represión fascista foi brutal contra o nacionalismo, como o foi contra todas as persoas de esquerda, chegando incluso a condenar ao ostracismo a persoas que non eran nacionalistas nin de esquerdas, pero que tiveran a ver coa elaboración e coa defensa do Estatuto de Autonomía, como era o caso de Enrique Rajoy Leloup, o avó de Mariano Rajoy Brey. No verán de 1950, Xosé Benito Abraira, que formaba parte do círculo máis íntimo de Castelao no exilio, mandatado polo Consello de Galiza, fixo unha visita ao país para estabelecer contactos co galeguismo do interior, que tiña como principal figura a Ramón Piñeiro, xa á fronte da Editorial de Galaxia, recén fundada no Hotel Compostela, e na crónica daquela súa viaxe a Galiza, Abraira deixou escrito o seguinte:

“No café Derby, a donde solía concurrir, dirixiuse a min un home mal entrazado sabedor de que eu era de Bos Aires. Preguntoume detalles da vida e morte de Castelao e despois de saber que Alonso Ríos o sucede na cabeza do movimiento do eisterior, deume pra il unha aperta, decíndome que era a derradeira manifestación do seu patriotismo, xa que as circunstancias fixeran dil un cadáver patriótico. Aquil home era Rajoy Leloup que fora Segredario do Comité Central da Autonomía de Galiza. Os sicarios da “España Grande y única” non lle perdonan haber servido tan lealmente a nosa Tera e fixeronno obxeto de vexaciós e malos tratos deica convertilo na piltrafa que pasea o seu corpo macilento pol-as ruas da cidade do Apóstolo, mal cuberto pol-os restos do que noutro tempo foi un traxe”.

Tremendo, verdade? “Odio más a los galleguistas que a los comunistas!”. O escritor Antonio Rivera Losada, co que tantas e tan deliciosas tertulias compartín na miña mocidade, contoume moitas veces que esta frase ameazante lla escoitara aos seus 16 anos a un daqueles mozos falanxistas que entraron na súa casa ás dúas da madrugada, pistola en man, para levar a seu pai, moi afeccionado ao teatro galego e que fora o principal organizador do mitin que deu o Partido Galeguista en Mera de Baixo, en Ortigueira, o domingo 13 de outubro de 1935, onde falaron Castelao, Antón Vilar Ponte, Ramón Suárez Picallo, Víctor Casas e Manuel Gómez Román. Un daqueles oradores, Víctor Casas, sería fusilado un ano despois na Caeira, onde tamén fusilaron a Alexandre Bóveda. O pai de Antonio Rivera tivo máis sorte: viviu perseguido, estivo preso no Castelo de san Felipe e logo foi desterrado a Palencia, a Buenavista de Valdivia.

Eu non lle pido, señor Rueda, que vostede defenda a Galiza como a defendeu Castelao, porque sei que iso é imposíbel, non só porque Castelao sexa un símbolo deste país como o é Rosalía de Castro, senón porque quen está nas antípodas das coordenadas políticas e ideolóxicas de Castelao nunca fará de Galiza unha nación no mundo. Vostede nin sequera é capaz de imaxinar Galiza como nación. Quen non se identifica co ideario político que hai no Sempre en Galiza, nin co programa do Partido Galeguista de 1931 nin co Manifesto de Lugo de 1918, non pode defender a Galiza como o fixo durante toda a súa vida Castelao, mesmo gravemente enfermo e case cego, vivindo os días máis dolorosos e tristes do seu exilio en Buenos Aires. Eu leo eses textos históricos e escoito e leo os seus discursos unha e outra vez, señor Rueda, e non atopo ningunha conexión discursiva. E se non me cre, imos reproducir aquí, por exemplo, o Manifesto da Asamblea Nazonalista de Lugo e xa vostede me dirá se subscrebe algo do que aí se proclama.

“Son chegados os tempos d´erguere a y-alma e o pensamento de Galicia, e sobor todo a súa soberanía, compreta e sin cativeces. N-isto non caben discusiós: Galicia ten direito, un direito fundamental, a ser dona ausoluta de si mesma. Con vontade ceibe faremos nupcias d´amore con outras soberanías, contr-as que non vai nin quér ire a soberanía nosa”. Subscrebe vostede isto, señor Rueda?

O historiador Xusto Beramendi, que tantos anos dedicou a estudar o nacionalismo galego e as ideoloxías nacionalistas e que é autor dunha obra tan extraordinaria como De Provincia a Nación, sintetiza así o Manifesto da Asamblea Nazonalista de Lugo: “establecían a creación dun poder político galego (lexislativo, executivo e xudicial) cun moi alto nivel de competencias, a organización federal/confederal do Estado español, o sufraxio universal con sistema proporcional, a igualdade de dereitos para a muller, a supresión de Deputacións provinciais e concellos rurais, a cooficialidade da lingua e a normalización da cultura galega, a galeguización das administracións públicas”. En 1918, señor Rueda! Estou seguro que algunhas destas cuestións nin vostede as subscrebe hoxe, máis de cen anos despois. Mire tamén as personalidades que asinan o Manifesto: Antón Losada Diéguez, Vicente Risco, Arturo Noguerol, Xaime Quintanilla, Banet Fontenla, Ramón Cabanillas, Castelao, Victoriano Taibo… Así até 60 persoeiros.

Eu realmente cheguei a unha conclusión, señor Rueda: vostede aínda non alcanzou o pensamento rexionalista de Aureliano Pereira ou de Tomás Mirambell. Así de inexplicábel e de incomprensíbel nunha persoa que ten o alto privilexio de presidir nada menos que o Goberno galego no século XXI. Vostede nunca poderá entender nin aceptar o nacionalismo galego contemporáneo, e non o pode facer porque aínda está na fase previa ao rexionalismo federal, aquel que aprobou en 1887 -por certo, tamén en Lugo- o “Proyecto de Constitución para el futuro Estado Gallego”, coa existencia dos tres poderes (o lexislativo, o executivo o xudicial) e un Senado Federal como Cámara dos Estados federados. Repítollo, señor Rueda, en 1887! Vostede aínda non chegou aí. Recoméndolle o libro O rexionalismo galego: organización e ideoloxía (1886-1907), de Ramón Máiz, que ten a súa orixe na súa tese de doutoramento e que foi publicado xa moito antes de que vostede tivera un cargo na política galega.

“Galicia es hoy, después de centenares de años, mucho menos de lo que fué. No es ya una región con vida y personalidad propias; no es un antiguo Estado o nacionalidad cuyo nombre suena, como en pasadas épocas, en las cancillerías de Europa; hoy es un astro sin luz, un cuerpo muerto y apagado; es más bien una colonia”.

Isto dicía o rexionalista vigués Tomás Mirambell en xaneiro de 1900 na Revista Gallega. 125 anos despois case se podería escribir o mesmo. E como ben queda posto de manifesto ao longo desta carta, non é porque o galeguismo político non traballara arreo para colocar este país noutro lugar na Historia. Fíxoo constantemente, en todos os períodos históricos, en democracia e en ditaduras, desde a primeira xeración galeguista. Son outras forzas políticas como a que vostede representa as que teimosamente se esforzan en que Galiza non sexa unha nación no mundo. Por iso reclamo desde aquí, señor Rueda, que cada vez que fale da figura de Castelao, o faga sen ocultar o seu pensamento nacionalista e a súa biografía política, e cada vez que vostede fale do nacionalismo en clara referencia ao BNG, o faga sempre co respecto que merece o nacionalismo galego. Débello a Castelao, a Alexandre Bóveda, tamén a Enrique Rajoy Leloup, e a todas as xeracións que tanto traballaron para dotar a Galiza de institucións propias e dun goberno de seu. Sen Castelao, sen o nacionalismo galego e sen todas as persoas demócratas e galeguistas que loitaron polo Estatuto do 36, créame, vostede non sería hoxe o presidente dunha nacionalidade histórica. Vostede, téñao sempre presente, só tivo que tomar posesión.