Unha oportunidade histórica para Galiza

A celeridade coa que pasamos da ditadura á predemocracia e a desunión do nacionalismo galego nos anos setenta, representado entón fundamentalmente polo BN-PG e polo PSG, fixo que aquelas primeiras e segundas eleccións xerais da Transición (15 de xuño de 1977 e 1 de marzo de 1979, respectivamente) acabaran por traducirse nunha ocasión perdida para a visibilidade de Galiza como nación nas Cortes españolas, nun período en que, certamente, estaba todo por facer na política galega. A inmensa maioría da sociedade galega aínda hoxe non se deu conta das consecuencias nefastas que aqueles fracasos electorais do 77 e do 79 tiveron para Galiza. Chama a atención que esta cuestión endexamais forme parte das tertulias políticas que hai nos diferentes medios de comunicación, tan empeñados sempre en ignorar e desprezar a importancia do nacionalismo galego para o progreso do noso país.

De lograr daquela unha ampla representación en Madrid o BN-PG, o PSG e a Candidatura Democrática Galega ao Senado, o sistema político galego que naceu coas eleccións de 1977 tería, sen dúbida algunha, un outro rumbo moi diferente. Pensemos só en todo o que perdeu Galiza naquel momento ao non poder acadar actas nas Cortes persoas como Xosé Manuel Beiras, Fernando González Laxe, Mario Orxales, Valentín Arias, Xosé Luís Rodríguez Pardo, Elvira Souto, Francisco Rodríguez, Ramón López-Suevos, Bautista Álvarez, Camilo Nogueira, Francisco Carballo, Salvador García-Bodaño, Margarita Ledo, Fernández del Riego, Celso Emilio Ferreiro, Manuel María, Pilar Allegue, Alfonso Álvarez Gándara, Ramón Piñeiro, Isaac Díaz Pardo, Sebastián Martínez-Risco ou Ramón Valcarce. Unha representación de luxo, nacionalista e galeguista, que o país perdeu nunha etapa crucial da súa historia política. As xeracións perdidas do 77. E como non queremos nin debemos mutilar a memoria histórica, aínda temos que engadir aquí os nomes das persoas coas que encabezaba as súas candidaturas un partido de raíz e estratexia estatal como o PCG: Rafael Pillado, Rafael Bárez, Xesús Alonso Montero, Anxo Guerreiro, Manuel Peña-Rei Bouzas e Santiago Álvarez . Esa era a Galiza que viña da loita contra o franquismo e que foi a grande derrotada naquel momento. Só un referente do vello Partido Galeguista, unha organización que xa non existía, acadou unha acta naquelas Cortes, e foi Valentín Paz-Andrade, como galeguista independente.

Nas vindeiras eleccións xerais do 23 de xullo, Galiza non pode quedar de novo sen unha importante representación parlamentaria que utilice os escanos no Congreso e no Senado para darlle visibilidade política ao noso país e para exercer a defensa dos intereses galegos, non só a través dunha voz propia, plenamente soberana, senón tamén procurando ter a forza necesaria para sermos imprescindíbeis na negociación política e dese xeito podermos favorecer o autogoberno, os investimentos que Galiza necesita, a economía produtiva do país e o benestar social. Esa bandeira ninguén a vai erguer no escenario estatal se non a ergue o nacionalismo galego. Demostrouse unha e outra vez. Ou está o BNG ou Galiza non existe.

Mais o obxectivo esta vez non pode ser obter dúas ou tres actas no Congreso. Cómpre que sexamos ambiciosos, que vaiamos ás eleccións xerais coa ilusión de quen sabe que é unha oportunidade histórica que non debemos deixar pasar, que Galiza non pode perder. Canto máis peso parlamentario teña o BNG en Madrid, mellor situados estaremos para defender e negociar o que Galiza precisa. E se o PP e o PSOE, e tamén Yolanda Díaz co seu último experimento electoral, se presentan para poñerse ao servizo dos intereses de España, tantas veces tan contraditorios cos intereses galegos, o BNG debe presentarse a estas eleccións para colocar un Grupo Galego nas Cortes do Estado ao servizo do noso país, de Galiza, xusto o que En Marea puido facer e logo non fixo.

Do que se trata é de que Galiza exista como realidade política no plano electoral, con todo o seu potencial, cunha expresión parlamentaria que sexa o máis representativa posíbel de todas cantas persoas aman e defenden este país. Esa é hoxe unha posibilidade política real do nacionalismo galego se abrazamos con ilusión e entusiasmo ese desafío político. Nós estamos convencidos de que se vai producir unha resposta social e electoral á altura do momento histórico que está a vivir o BNG. O reto para o nacionalismo galego é comparecer diante da nosa sociedade nestas eleccións xerais cunha oferta electoral que transforme o sentimento galego que si teñen a maioría dos galegos e das galegas en conciencia política de país, nun Grupo Galego en Madrid.

O BNG debe facer un grande esforzo para situar na opinión pública galega a importancia do traballo parlamentario do nacionalismo galego no Congreso, coas preocupacións da sociedade e cos problemas específicos de Galiza como pano de fondo, mais tamén cunha certa visión histórica, desde a época da II República á actualidade, destacando o que significou para o noso país a presenza do nacionalismo galego en Madrid con voces como as de Castelao, Antón Vilar Ponte, Ramón Suárez Picallo e Ramón Otero Pedrayo, todos eles artífices do Estatuto de Autonomía do 36 e de que Galiza fora considerada na Transición unha nacionalidade histórica. Cómpre salientar igualmente o que supuxo para Galiza estar ausente do Congreso durante case vinte anos, o inxente labor que fixo o BNG nas últimas décadas por darlle presenza e voz ao pobo galego nas Cortes españolas e o moito que se xoga de novo o noso país nas próximas eleccións xerais.

Desde a chegada do BNG á Carreira de San Xerome en 1996, unha data que marcou un antes e un despois na atención aos problemas de Galiza nos debates parlamentarios e nas negociacións para a aprobación dos Orzamentos do Estado, o nacionalismo galego pode presentarse ás eleccións co aval do traballo ben feito, co orgullo dun extraordinario labor levado a cabo no Congreso e no Senado e que ten nome propio: Francisco Rodríguez, Guillerme Vázquez, Carlos Aymerich, Anxo Quintana, Xosé Manuel Pérez Bouza, Olaia Fernández Davila, Francisco Jorquera, Rosana Pérez Fernández e Néstor Rego.

En 2023 o obxectivo do BNG xa non é ter un deputado ou unha deputada para ser a voz de Galiza, nin sequera dous ou tres representantes en Madrid, é tamén, e sobre todo, lograr máis peso político para poder condicionar as decisións que se toman no Congreso e no Goberno español a respecto do noso país, e para iso é fundamental, como ben sabe a cidadanía galega, contar cunha representación parlamentaria ampla, cun resultado electoral que se poida concretar nun Grupo Galego forte. Será un paso adiante histórico, como o foi a consecución da Alcaldía do Concello de Santiago nas recentes eleccións municipais e como o será conseguir que Ana Pontón sexa a primeira muller que presida a Xunta de Galicia. Velaí a importancia destas eleccións para Galiza e para o nacionalismo galego: facer País, facer historia.

Pactar para gobernar

Gobernar democraticamente implica construír día a día unha sociedade máis xusta, máis libre e máis tolerante. A necesidade de pactar para gobernar, ademais de ser unha práctica radicalmente lexítima e habitual en toda Europa, contribúe sempre a fortalecer a cultura do diálogo e o pluralismo político, favorece a estabilidade e a eficacia e mesmo amplía a base social do goberno.

Un bo pacto de goberno é aquel que fixa e consensúa obxectivos programáticos claros e concretos para un mandato, que ten como norma traballar en equipo desde o primeiro día, respectando a autonomía de cada área, que estabelece pautas de funcionamento interno, tanto para a necesaria coordinación no seo do goberno como para a resolución de problemas, que aborda os posíbeis desencontros fóra das cámaras, que se basea na confianza e no respeto mutuo e que permite visualizar a composición plural do goberno.

Outro elemento fundamental para un bo pacto de goberno é a comunicación, que debe esforzarse en transmitir á opinión pública que un goberno de coalición é perfectamente compatíbel cunha acción de goberno levada a cabo de forma colexiada e eficaz. E aínda engadiriamos un outro factor: a importancia da relación persoal en todos os planos do equipo de goberno, desde o máis baixo ao máis alto.

Un cogoberno non é unha simple operación matemática nin a suma de siglas nin de programas, nin tampouco unha forma irremediábel de exercer o poder cando non hai maiorías absolutas. Cogobernar é toda unha cultura, e como tal hai que cultivala, regala diariamente, traballala con intelixencia. Cogobernar é unha aprendizaxe constante, que esixe esforzo, dedicación, cesións por ambas partes, responsabilidade, flexibilidade, luces longas e pericia política.

Cogobernar non está ao alcance de todas as forzas políticas e menos aínda de todas as persoas. E desde logo non está ao alcance do PP. A súa estratexia discursiva de que debe gobernar a lista máis votada é a mellor mostra da súa incapacidade para dialogar e chegar a acordos con outras forzas políticas, da súa manifesta radicalidade ideolóxica e sectaria, do seu divorcio daqueles sectores máis democráticos e progresistas da sociedade, en definitiva, a demostración dun pensamento propio dunha dereita reaccionaria e moitas veces trumpista.

“O pobo é quen máis ordena”, e nos concellos onde as cidadás e os cidadáns non deron unha maioría absoluta a ningunha candidatura, nada hai máis lexítimo e responsábel que negociar, que construír e asegurar a formación e a estabilidade dun goberno local, ben sexa formando parte activa del ou a través de acordos de mandato ou de carácter puntual. O BNG e o PSdeG-PSOE -que son dous proxectos políticos moi diferentes, pero cunha parte moi importante da súa base social e electoral que vai dunha sigla a outra- teñen unha longa experiencia en cogobernos, na maioría dos casos con resultados positivos para sociedade, e, tamén é certo, nalgunhos outros, lamentabelmente, non tanto.

A partir destas eleccións municipais, o BNG e o PSdeG-PSOE non só teñen a posibilidade de seguir a cogobernar en concellos e deputacións, dando así cumprimento ao mandato das urnas, senón tamén a responsabilidade de empedrar o camiño que debe levar a un cambio político en Galiza nas vindeiras eleccións galegas. O electorado ten que percibir claramente que as dúas forzas políticas teñen como principal obxectivo darlle un novo rumbo ao país, facer posíbel un país diferente, construír outra Galiza. Non hai outra opción, con independencia de que cada unha delas, lexitimamente, queira liderar a alternativa de goberno.

Francisco Vázquez, cando exerceu o cargo de secretario xeral do PSdeG-PSOE, foi o primeiro en pechar calquera tipo de acordo co nacionalismo galego, nin sequera a nivel municipal, contribuíndo así a consolidar o poder da dereita en Galiza. E incluso Emilio Pérez Touriño, a primeira vez que foi candidato á Presidencia da Xunta, en 2001, negaba na propia campaña electoral, un día e outro, a posibilidade dunha alternativa ao PP que non estivese encabezada polo PSOE, co correspondente efecto desmobilizador nas persoas que desexaban un cambio político.

O papel que xogou o PSdeG-PSOE en moitos momentos da súa historia foi nefasto para a construción dunha alternativa sólida á dereita en Galiza. Sempre estivo máis preocupado por ocupar o posto de segunda forza política no Parlamento galego que por darlle outro futuro ao país. Non esquezamos que o PSOE xa demostrou a pouca importancia política que lle deu ao noso país na etapa do tripartito, cando preferiu darlle o destino de Galiza a Manuel Fraga Iribarne antes que a consolidar aquí o seu propio partido. Lembremos que Felipe González tardou cinco meses en recibir en audiencia na Moncloa a Fernando González Laxe como Presidente da Xunta de Galicia e que logo, nas eleccións galegas de 1990, nin sequera participou na campaña electoral para apoiar ao candidato do PSdeG-PSOE.

Mais o cambio político está de novo en marcha, agora impulsado polo BNG, e non se pode deter neste proceso electoral de maio. É preciso que continúe avanzando, ganando cada día máis apoio social, demostrando que hai outra maneira de gobernar o país ben distinta á do Partido Popular. E esa credibilidade e esa ilusión hai que ganala a pulso concello a concello. Non é o momento de non ver máis aló da política municipal e dos límites xeográficos de cada localidade. Cómpre ter visión de país para poder derrotar ao Partido Popular nas vindeiras eleccións galegas.

Lois Diéguez e a construción da novela galega longa

Os camiños da vida, o extraordinario fresco que nos deixou don Ramón Otero Pedrayo sobre o transcorrer da sociedade galega rural do século XIX, esa outra prosa galega salpicada de semen que é Xente ao lonxe, de Eduardo Blanco-Amor, e A canción do vagamundo, de Lois Diéguez (Monforte de Lemos, 1944), son para nós tres obras moi representativas da novela galega longa do século XX, escritas por tres autores que demostraron un constante empeño en construír a grande novela galega.

Lois Diéguez, felizmente, segue aínda hoxe a contribuír a ese esforzo. Xusto estes días anda a presentar polo país adiante a súa última novela, As voces amadas, onde nos ofrece páxinas de erotismo e sexualidade nunca antes escritas en toda a historia da literatura galega. A súa dedicación á narrativa parte xa dos seus anos mozos. A torre de Babel, publicada por Galaxia en 1968, foi escrita cando o autor tiña apenas 22 ou 23 anos, e xa aí podemos observar o seu enorme potencial narrativo e a súa preocupación por comprender e novelar a sociedade do seu tempo e os territorios máis íntimos do ser humano, que será unha constante ao longo de toda a súa obra. En 1976 dá ao prelo unha nova novela: Galou Z-28, que o ano anterior recibira o Premio de Novela da Casa de Galicia de Bilbao e que Carlos Casares celebrou na súa sección de crítica literaria como un grande paso adiante, como unha “novela ben feita, escrita con enerxía e con nervio, construída con acerto”. Viñeros despois uns anos de dedicación plena ao traballo político, sen tempo para a creación literaria. O seu regreso á narrativa será pola porta grande, en 1986, coa novela A canción do vagamundo, coa que obtivo nada menos que o Premio Blanco-Amor, o máis importante que se concedía en Galiza nese momento, cun xurado, por certo, presidido nesa edición por Francisco Fernández del Riego. Posteriormente publicou O canto do Muecín (2007) e A poutada do Oso (2011). E entre novela e novela, outros libros de narrativa, poesía e ensaio, destacando sobre todo a triloxía Monólogos no espello (1992), Tres sombras góticas e unha rosa (1995) e Henriqueta na galería (1997).

Nós traemos hoxe a esta sección A canción do vagamundo porque esa novela representa a madurez creativa e a consagración definitiva de Lois Diéguez como novelista. Estamos, efectivamente, ante unha obra escrita con ambición, densa, innovadora, moi coral e ao mesmo tempo cun personaxe maxistralmente trazado: mamai Otilia. Ningún outro novelista galego actual, ou outra novelista, soubo reflectir coa mestría de Lois Diéguez o mundo interior de persoas como a mamai Otilia. Só por ese personaxe xa habería que ler esta novela, que narra a historia dunha saga familiar e todo o que sucede despois da morte do papai Delmiro, unha obra que denuncia tamén como a vinganza e a manipulación xornalística poden destruír a felicidade e a vida de moitas persoas: “A mamai Otilia, coas mazás no fondo do avantal que recolle coas dúas mans, métese no galiñeiro, churriñas, churras…, e bótalles a froita como se fose millo”.

A canción do vagamundo

Lois Diéguez

Sotelo Blanco, 1986

392 páxinas

Teresa Táboas, un luxo do que este país non pode prescindir

Acertou o nacionalismo galego -e vaia se acertou!- cando pensou na arquitecta Teresa Táboas para ser conselleira de Vivenda e Solo. E seguirá acertando o nacionalismo se considera que o país segue a precisar da lucidez e do prestixio de Teresa Táboas e da súa presenza na vida pública para construír un país diferente.

Por diversas causas sobre as que non imos reflexionar agora aquí, en xuño de 1977, naquelas primeiras eleccións formalmente democráticas, non fomos quen de ofrecerlle ao país unha alternativa unitaria de todo o nacionalismo. O Consello de Forzas Políticas Galegas, que tanta ilusión xerara en xaneiro de 1976, no momento da súa creación, rompeu precisamente cando máis falta lle facía ao país. E tamén hai que dicir, porque foi así, que o nacionalismo máis e mellor organizado tampouco considerou imprescindíbel para a defensa política do país o aval de determinados persoeiros que viñan do nacionalismo e do galeguismo da preguerra, como podía ser Francisco Fernández del Riego, Valentín Paz-Andrade, Lois Tobío, Ramón Martínez López ou Bibiano Fernández Osorio. Todos eles podían xogar aínda un papel moi importante nesa circunstancia histórica, e de feito algúns deles incluso integraron unha Candidatura Galega ao Senado.

Esa falta de unidade supuxo un problema para unha parte do electorado galeguista e nacionalista que había no país, sobre todo para as persoas que non militaban en ningún partido. Na provincia de Ourense, por exemplo, ese corpo social que priorizaba a defensa de Galiza tiña nunha sigla política a Celso Emilio Ferreiro e noutra a Francisco Carballo, en Pontevedra nunha candidatura a Camilo Nogueira e noutra a Del Riego, ou en Lugo a Isaac Díaz Pardo nunha e a Manuel María noutra. Iso nas candidaturas ao Senado. Nas do Congreso, na provincia da Coruña, por exemplo, tiñamos a Xosé Manuel Beiras na papeleta do PSG e a Elvira Souto e Ramón López Suevos na do BN-PG. Mirado co paso do tempo, un verdadeiro despropósito.

O FRACASO POLÍTICO COMO PAÍS

Diante daquel resultado electoral e daquel fracaso político como país son moitas as preguntas que nos podemos facer: faltou experiencia e madurez política naquela xeración de dirixentes? Faltou tempo para construír unha verdadeira alternativa para presentarse a aquelas primeiras eleccións? Houbo demasiada soberbia nas diferentes organizacións políticas? ¿O divorcio ideolóxico e político era tan grande que non había ningunha posibilidade de presentarnos unidos como unha plataforma electoral de país, plural e diversa, mesmo integrando a personalidades independentes, nacionalistas e galeguistas? Para quen coma min viviu con grande esperanza aquel tempo da Transición, non deixamos de darlle voltas unha e outra vez a ese período histórico que vai de 1975 a 1977 e que tanto condicionou as catro últimas décadas da historia política de Galiza.

A PONTE QUE NON HOUBO

Agora que se escriben ducias e ducias de traballos xornalísticos sobre don Paco del Riego e que tantos libros da súa autoría e sobre el se publican, penso sinceramente que Del Riego foi unha das persoas que naqueles anos setenta o conxunto do nacionalismo galego talvez debería ter visto como unha ponte co nacionalismo da preguerra, dándolle un papel singular naquel momento político tan decisivo, buscando incluso na súa traxectoria, no seu prestixio e na súa autoridade ética unha unidade de país nas eleccións do 77. Mais lamentabelmente non foi así. E moito me temo que el mesmo se levaría unha enorme decepción vendo como as novas xeracións dunha parte do nacionalismo non o tiñan en conta, nin sequera para pronunciar unha conferencia. Nese momento ser de Galaxia era simplemente ser un piñerista máis, con todo o que iso significaba. Como se Del Riego non fixera nada polo nacionalismo galego e por Galiza ao longo de toda a súa vida, el, que tanto traballara xa na súa mocidade con Ánxel Casal, Alexandre Bóveda, Castelao, Otero Pedrayo ou Ramón Suárez Picallo, e despois, na posguerra, nos anos corenta, na clandestinidade, na reconstrución do Partido Galeguista. Só tiñan interese en escoitalo as mozas e os mozos que ían á Fundación Penzol buscando a documentación e a información que precisaban para os seus traballos de investigación académica. Non é estraño que en 1978 Francisco Fernández del Riego renunciara expresamente á militancia no PSG e a calquera outro compromiso político. O nacionalismo galego, polo visto, xa non o precisaba.

PARA NON REPETIRMOS OS MESMOS ERROS

Del Riego foi o último supervivente do Partido Galeguista, e hoxe son outras as persoas para as que temos que mirar se non queremos repetir os mesmos erros do pasado. Precisamos que todas as mellores cabezas coas que conta o nacionalismo galego organizado ou non organizado estean ao servizo do país, todas, absolutamente todas, e para iso debemos contar con esas personalidades, darlles a posibilidade de seguer sendo útiles ao nacionalismo e ao país, mostrarlles toda a nosa consideración e o noso afecto, seguindo o espírito do Seminario de Estudos Galegos.

Lembro agora que en certa ocasión, aló polo 2005, nunha reunión do Consello Nacional do BNG, en pleno proceso do relevo xeracional no seo do nacionalismo galego, díxenlle a Xosé Manuel Beiras, expresándoo con toda a delicadeza humana que eu fun capaz, que el nin sequera precisaba un escano no Parlamento galego para percorrer o país e ser escoitado, admirado e querido por todo o mundo, dentro e fóra do BNG, porque el era unha figura intelectual irrepetíbel e un referente histórico e tiña aínda moito que dicirlle á sociedade galega. E dicíallo desde a admiración e o cariño que sempre lle profesei. Non me fixo caso, naturalmente. Mais o camiño que colleu algúns anos despois, e que moito nos entristeceu, teño a impresión de que non foi bo nin para el nin para o país.

Hoxe os nosos ollos teñen necesariamente que mirar para outras persoas, e creo que unha desas persoas que merece toda a nosa atención é Teresa Táboas (Cidade de México, 1961), a primeira muller que ocupou o cargo de Decana-Presidenta do Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia e a segunda muller que formou parte como conselleira titular do Consello Superior dos Colexios de Arquitectos de España desde a súa fundación en 1931, entre outros importantes cargos que desempeñou ao longo da súa ampla traxectoria profesional, algúns deles en organismos internacionais, como foi o de Presidenta da Comisión de Vivenda do Consello de Arquitectos de Europa. En 2006 recibiu tamén a Medalla de Ouro da Universidade de Anahuac e en 2018 foi nomeada Membro Honoraria da Federación de Colexios de Arquitectos da República Mexicana. En fin, un luxo do que este país non pode prescindir.

Si, temos que escoitar máis a Teresa Táboas. Desde que deixou o cargo de conselleira de Vivenda e Solo e o seu escano no Parlamento galego, e incluso a militancia no BNG, que non no nacionalismo, é natural que deixara de ser unha personalidade política de interese permanente para os medios, pero cada vez que ela fala para a sociedade, cada vez que concede unha entrevista a algún medio, cada vez que intervén nun acto público, Teresa Táboas demostra que ten unha cabeza moi ben amoblada -eu diría que privilexiada-, e, o que é máis importante, demostra sempre a súa altura política, a súa conciencia de país, a súa preocupación polo futuro de Galiza, as súas conviccións radicalmente nacionalistas, sempre expresadas con grande responsabilidade e exquisitez política.

E como no caso de Xosé Manuel Beiras, Teresa Táboas tampouco precisa un escano, porque o seu currículum académico, profesional e intelectual e a súa experiencia política no Goberno galego durante o bipartito son credenciais máis que suficientes para exercer en calquera tribuna de Galiza o seu maxisterio. Teresa Táboas é unha desas persoas independentes, de prestixio, brillante, que precisa o nacionalismo galego e o país, como noutrora precisabamos a don Paco del Riego. E se alguén pensa que esaxero, que escoite, por exemplo, a entrevista que recentemente lle fixo Nós Televisión, unha conversa que constitúe unha lección maxistral de amor ao país, de visión do territorio, de confianza nas nosas propias forzas, de compromiso activo coa construción da nación. Ninguén a debería deixar de ver, de verdade.

A REVOLUCIÓN DA CONSELLERÍA DE VIVENDA E SOLO

Cando unha nova xeración do nacionalismo galego está preparándose para coller o goberno do país nas súas propias mans, creo que é fundamental poñer en valor a acción do Goberno bipartito e aprender daquela experiencia histórica. E Teresa Táboas tamén aí ten moito que dicir, porque a Lei de Vivenda de Galicia que impulsou a súa Consellería foi modélica e autenticamente revolucionaria, igual que as Normas do Hábitat Galego ou igual que os 16 millóns de metros cadrados de solo empresarial que puxo en marcha no país. Agora que tanto se fala de vivenda, sería ben que coñecésemos en profundidade o que o BNG fixo desde a Consellería de Vivenda e Solo. Cuestións tan importantes como o fondo social de vivenda, a protección e a revitalización dos cascos históricos con axudas a fondo perdido, rehabilitando directamente a administración ou mediante expropiación; a calidade espacial das vivendas, con espazos máis amplos e máis luminosos, para unha maior calidade de vida, ou a certificación de eficiencia enerxética, que foi a primeira comunidade autónoma en aprobala, son temas de plena actualidade e que o equipo de Teresa Táboas impulsou xa naquela lexislatura 2005-2009.

O QUE ENGRANDECE O NACIONALISMO GALEGO

Charla de Teresa Táboas no ciclo de actos “Pensando o futuro"

organizado pola ACAB

Acertou o nacionalismo galego -e vaia se acertou!- cando pensou na arquitecta Teresa Táboas para ser conselleira de Vivenda e Solo. E seguirá acertando o nacionalismo se considera que o país segue a precisar da lucidez e do prestixio de Teresa Táboas e da súa presenza na vida pública para construír un país diferente. Iniciativas como a da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda de abrir este mesmo luns día 15 de maio un ciclo de actos con Teresa Táboas baixo o título “Pensando o futuro” é, desde logo, un exemplo a seguir. Oxalá nos anos setenta, nos tempos da Transición, fixésemos igual con don Paco del Riego, con Luís Seoane, con Lois Tobío, con Paz-Andrade, con Ramón Martínez López…, como si fixemos despois, talvez xa demasiado tarde, con don Ricardo Carvalho Calero, con Jenaro Marinhas del Valle ou con Avelino Pousa Antelo, tratándoos como mestres, aprendendo do seu saber e da súa experiencia, mostrándolles todo o noso afecto. Como tamén fixemos con Amalia Álvarez, con Teresa Vilar Chao ou con Elvira Varela Bao. Ese é o concepto de país e de irmandade que engrandece ao nacionalismo galego.

Goretti en Compostela

Con toda probabilidade, Goretti Sanmartín abrirá un tempo novo en Compostela, preludio tamén do cambio político, feminino e feminista, que Galiza tanto precisa.

Unha cidade que non só é a capital de Galiza, senón tamén forxadora de Europa e protagonista da Era Compostelá entre os séculos XI e XIII, debe ser esixente e ter á súa fronte, no Pazo de Raxoi, unha persoa que ame e prestixie a lingua na que este país coñeceu o seu maior esplendor histórico, que contemple a Compostela como unha cidade antiga e moderna dunha nación galega en marcha, disposta a ocupar outro lugar na historia, unha persoa cuxa presenza no Concello despois do 28 de maio signifique, ademais, o preludio do cambio político, feminino e feminista, que Galiza tanto precisa. E ese perfil reúneo hoxe á perfección Goretti Sanmartín Rei: unha muller cunha traxectoria académica e intelectual de luxo, cunha entrega sen límites, cunha capacidade de traballo e de liderado en equipo pouco frecuente, e o que para nós aínda é máis importante, unha persoa que procura sempre tecer pontes e afectos, que sabe construír país.

Ás persoas que tanto admiramos a figura de Ánxel Casal nada nos fará máis ilusión que ver na Alcaldía de Santiago a Goretti Sanmartín, porque ela representa como ninguén a acción política do Partido Galeguista que tronzou o fascismo en 1936. O papel que naquel momento histórico xogou o concello de Compostela, liderando a Asemblea de concellos galegos na loita polo Estatuto de Autonomía, hoxe ese papel da Corporación Municipal de Santiago a prol dun maior autogoberno galego só o pode desempeñar se o preside unha persoa como Goretti Sanmartín, que acredita no noso porvir como nación, que contempla a cidade de Santiago dentro dun proxecto de país, que sabe que o noso futuro como pobo escríbese coa consecución dun novo status político para Galiza, nun proceso no que deben participar activamente os concellos, comezando por Santiago. Ningún outro candidato e ningunha outra candidata se presenta a estas eleccións con esas credenciais e esa ambición política de país.

Nós tivemos a honra de colaborar con Goretti Sanmartín ao longo de catro anos, cando exerceu o cargo de vicepresidenta, portavoz do goberno e deputada de Cultura da Deputación da Coruña, e coñecemos ben a súa entrega e o seu ritmo de traballo, que resulta difícil de seguir, a súa intelixencia para comprender de inmediato os asuntos máis complexos da política local e a súa perseverancia en atopar solución aos diferentes problemas que se presentan no día a día nunha acción de goberno. A súa etapa na Deputación deixou unha enorme pegada, tanto no plano persoal como no político, un ronsel fermosísimo de iniciativas que quedaron xa para sempre.

A Goretti Sanmartín débese a creación de premios como o Begoña Caamaño, o Luisa Villalta, o Torrente Ballester de Narrativa en Lingua Galega ou o Fran Pérez “Narf”, mais tamén a iniciativa institucional de iniciar e de liderar a loita pola recuperación do Pazo de Meirás, de impulsar a primeira homenaxe da institución provincial á Xeración Perdida, aos membros das corporacións locais da II República que sufriron a barbarie e a represión do 36; de poñer en marcha a Residencia Universitaria “Elvira Bao”, de asegurar que o legado artístico de Carlos Maside ficase definitivamente en Compostela, de crear o Festival Rosalía de Castro en Santiago, de trasladar dun corredor da Deputación ao Museo de Belas Artes da Coruña un dos mellores cadros de Isaac Díaz Pardo, de depositar na Casa-Museo Rosalía de Castro o legado da familia Rosalía-Murguía que estaba no Pazo de Mariñán, de multiplicar o orzamento da Rede Cultural da Deputación ou de manter mil conversas con uns e con outros para lograr que o Premio Otero Pedrayo fose concedido por primeira vez ás mulleres, conseguindo que o acadasen Margarita Ledo Andión, Antía Cal e María Xosé Queizán. Eses catro anos lembrámolos xa na Deputación da Coruña como a “época Goretti”.

Para a sociedade compostelá, para a veciñanza de Santiago, o BNG non é tampouco ningún experimento político. Na memoria de todas e de todos está o importante traballo levado a cabo durante varios mandatos polo nacionalismo galego, desde o goberno ou desde a oposición, sempre con honradez e solvencia política. O compromiso do BNG con Santiago desde a chegada de Encarna Otero ao Concello está asociado xa aos momentos máis luminosos da política municipal das últimas décadas. Mesmo anteriormente ao BNG, na primeira corporación democrática, en circunstancias moi convulsas, o nacionalismo galego tamén estivo moi ben representado en Santiago por outra muller: Manuela Fraguela Seoane. E antes que elas todas, María Miramontes, facendo país, participando activamente na Editorial Nós, na vida do Partido Galeguista e na campaña de apoio ao Estatuto do 36. Ese é o aval, o do nacionalismo de hoxe e o de Goretti Sanmartín.

Todos os tempos políticos teñen os seus ciclos, máis curtos ou máis longos, e o tempo político de Xosé Sánchez Bugallo hai anos que entrou no seu ocaso. É un proxecto municipal que deu todo o que tiña que dar de si, que xa non ilusiona nin dentro nin fóra do PSOE. Realmente estes últimos catro anos foron o epílogo dunha etapa política en declive. Cada día somos máis as persoas que estamos convencidas de que Goretti Sanmartín abrirá un tempo novo en Compostela, preludio tamén dunha nova Galiza que está a florecer nesta primavera en todos os concellos do país, cun cambio xeracional que nos fai inmensamente felices a cantas persoas entramos en contacto coa política municipal xa en 1979, nas primeiras eleccións formalmente democráticas. Afortunadamente o país segue paso adiante, cada vez con máis mulleres collendo nas súas propias mans a construción do futuro de moitos concellos: Beatriz Bascoi en Moeche, Cristina Cid en Allariz, Ana Ermida en Barreiros, Leticia Santos en Moaña, Sandra González en Tomiño, Ánxela Fernández n´O Rosal, Cristina Fernández en Ponteareas, Goretti Sanmartín en Compostela…

“O povo é quem mais ordena”, e as campañas electorais, igual que as redes sociais, cada vez son máis determinantes, sobre todo no mundo urbano, e nós temos a convicción de que o 28 de maio a cidadanía de Compostela ordenará que as portas do Pazo de Raxoi se abran para recibir a quen será a primeira muller na historia en ocupar a Alcaldía de Santiago. Mágoa que Xohana Torres xa non o poida contemplar. Estámola vendo agora unha tarde de comezos de verán en Vigo, poucos meses antes do seu falecemento, léndonos algúns poemas daquela aínda inéditos, falando con auténtica paixón de Rosalía de Castro e moi leda de coñecer por fin persoalmente a Goretti, porque sabía ben que as mulleres de hoxe chegarían a onde as mulleres do seu tempo non puideron chegar.

Méndez Ferrín, o grande mestre do relato curto

Non podería eu precisar o momento concreto no que descubro a figura de Xosé Luís Méndez Ferrín (Ourense, 1938), mais debeu ser aos meus dezaseis anos lendo Unha ducia de galegos. Tamén por ese tempo leo Con pólvora e magnolias, recén saído do prelo, naquela orixinal e fermosísima edición en papel de estraza, cos versos de Pexegueiro nas lapelas. Poucas semanas despois, a revista Teima publica a entrevista que lle fixera Manuel Rivas algúns días antes das eleccións do 15 xuño de 1977, unha conversa que me deixa absolutamente fascinado pola personalidade intelectualmente tan atractiva de Méndez Ferrín. Das lecturas desas dúas entrevistas e daquel extraordinario libro de poemas parte toda a miña admiración por Ferrín, non deixando de mercar ningún dos seus libros a partir de aí, primeiro os que xa estaban publicados e que eu daquela non tiña, e posteriormente os que foron saíndo desde entón até agora.

Pola miña amizade con Manuel María desde 1980, e con Ferrín tantas veces presente na conversa, vivín igualmente moi de preto a ruptura entre os dous poetas, todo o que lamentabelmente sucedeu en Poio naquel I Congreso de Escritores e tamén o moi feliz que foi Manuel María cando de novo, anos despois, recuperaron a amizade doutrora, unha relación de camaradaría que -estou seguro- ningún dos dous quixo quebrar, como o demostra a admiración e mesmo a emoción coa que Manuel María sempre falaba de Ferrín e como o evidencia, así mesmo, o feito de que Ferrín nunca eliminou de Con pólvora e magnolias o poema que lle dedica ao de Outeiro de Rei. O reencontro público entre os dous vellos amigos foi talvez o día que Manuel María ingresou na Real Academia Galega, cun discurso ao que respostou Méndez Ferrín con palabras que moito alegraron o corazón do autor chairego.

Mái esta sección era para falar dun libro, e é a primeira vez que non sei de que libro falar, porque desde Percival e outras historias até Arraianos -No ventre do silencio confeso que me decepcionou-, ou desde Voce na néboa a Contra Maquieiro, resúltame difícil seleccionar un título. Podería escoller Antón e os iñocentes ou Bretaña, Esmeraldina, calquera desas dúas magníficas novelas, e incluso podería escoller Co son honrado das antigas falas, un conxunto de artigos dedicados a don Ramón Otero Pedrayo e que Manuel María me trouxo un día como agasallo á tertulia do Kirss. Pero xa que hai que seleccionar unha obra, optarei por Crónica de nós, porque por riba do poeta, do novelista e do articulista, sempre admirábel, está o grande mestre do relato curto que é Méndez Ferrín, a xenialidade e o brillo dun escritor que xa deslumbrou a Otero e a Cunqueiro co seu primeiro libro en prosa, cando só tiña dezaoito anos, o narrador que colocou o relato en lingua galega á altura dun Julio Cortázar. Cada texto de Ferrín é un edificio literario perfecto, redondo e fermoso como unha hortensia. “Sibila”, por exemplo: “Agora que, curvado por un fardel de anos neboentos, atopei de novo a sortella fronte á casa do triángulo (Rúa dos Loureiros, 5) e vou ser certamente visitado por Sibila…”. Inconfundíbel.

Crónica de nós

Xosé Luis Méndez Ferrín

Edicións Xerais de Galicia, 1980

133 páxinas

O exemplo do PNV

O PNV negocia sempre de goberno a goberno, de goberno de Euskadi a goberno de España, e os nacionalistas vascos non se senten responsábeis do goberno que maioritariamente escollen os españois, por iso poden incluso negociar cun partido ou con outro.

Este artigo debería titulalo “Co permiso de Xosé Estévez”, porque o noso benquerido e admirado Pepe Estévez, o Pepiño, como sempre se referían a el Manuel María e Saleta, é un dos mellores coñecedores da historia do nacionalismo vasco e a máxima autoridade académica e intelectual no estudo da relación entre o nacionalismo vasco, galego e catalán. Lembremos que este quirogués que exerceu de profesor de Historia na Universidade de Deusto desde 1973 ao 2011, ano en que se xubilou, tivo o enorme privilexio de tratar moi de preto desde os anos da Transición a case todos os principais persoeiros do nacionalismo vasco, algúns xa da época da República, como Manuel de Irujo, o amigo máis íntimo de Castelao, e mesmo chegou a cultivar unha estreita relación con moitos deles, como é o caso de Iñaki Anasagasti, un dos seus grandes amigos.

Por outra parte, desde que fixou a súa residencia en Euskadi, tras casar coa profesora vasca Maribel Goñi, de familia peneuvista, Xosé Estévez dedicou boa parte da súa obra de investigación e ensaio ao Galeusca, tema este sobre o que tamén fixo a súa tese de doutoramento. E aí segue. Abonda lembrar os seus tres últimos libros publicados: O Galeusca e Plácido Castro, Da Galiza ao Galeusca e A presenza de Castelao en Euskadi. Na Universidade de Deusto, da que hoxe é profesor emérito, creou, así mesmo, a Cátedra de Estudos Galegos. Algunha vez temos escrito, e con razón, que é o embaixador de Galiza en Euskadi.

O PESO POLÍTICO DE GALIZA

Así que, co permiso de Xosé Estévez, imos facer unha referencia ao PNV, a propósito de certos discursos que se escoitan por aquí sobre o actual peso político de Galiza no Goberno español. Contra o que moitas persoas pensan e proclaman, é rotundamente falso que o peso político de Galiza no Estado se poida medir polo número de vicepresidentas, ministras e ministros de orixe galego. Para o que é a marcha da historia política de Galiza como nación desde o século XIX e a defensa firme dos seus intereses cando resultan contraditorios cos intereses do Estado -que acontece a miúdo-, este país non lle debe nada a ningún político galego que fixo carreira política en Madrid. Nin sequera desde que temos Estatuto de Autonomía foron quen de defender nunca o status de nacionalidade histórica ao mesmo nivel que Cataluña e Euskadi. E poñan aí os nomes que queiran de persoas de esquerdas e de dereitas dos partidos estatais que operan en Galiza.

É unha evidencia histórica que Galiza en todo o que vai desde 1977 até hoxe careceu de peso político no Estado. E non se pode dicir que non houbese galegos e galegas na política española nos últimos corenta anos. A lista é enorme e con cargos de máxima responsabilidade institucional. Quen triunfa ou é importante en Madrid como político ou política nunca o é por colocar o noso país no centro das súas preocupacións e na axenda política do Estado.

ENTRE GALIZA E ESPAÑA, SEMPRE ESPAÑA

Quen está ao servizo da política de España dificilmente pode defender prioritariamente os intereses de Galiza. Nin sequera iso acontece cando se trata de grandes personalidades, como pode ser o caso de Augusto González Besada, o mellor biógrafo no seu tempo de Rosalía de Castro e un persoeiro que ocupou cargos moi importantes na política española, entre eles o de Presidente do Congreso e ministro de Facenda, Gobernación e Fomento. Nin a súa sensibilidade coa cultura do seu país nativo nin a súa profunda admiración e o seu amor por Rosalía impediron que o seu compromiso cos intereses políticos de España se puidese quebrar nalgún momento da súa biografía política.

Outro bo exemplo do que estamos a afirmar témolo en Domingo García-Sabell, convencido demócrata e republicano desde os seus anos universitarios e de militancia activa na FUE e personalidade ilustre do galeguismo cultural grazas sobre todo á influencia de Ramón Piñeiro. Entre 1979 e 1997 foi Presidente da Real Academia Galega e entre 1981 e 1996 Delegado do Goberno en Galicia, e cando o Goberno central tomou a decisión de recorrer a Lei de Normalización Lingüística aprobada por unanimidade no Parlamento galego, García-Sabell, a pesar de presidir a Real Academia Galega e de ser un prestixioso intelectual galego, avalou o recurso de inconstitucionalidade e posicionouse, por tanto, contra a lei galega que fora aprobada para protexer os dereitos lingüísticos do pobo galego.

Nin o peche no seu despacho da RAG na rúa Tabernas dun grupo de intelectuais encabezados por Manuel María, Uxío Novoneyra e Avilés de Taramancos para pedir a súa dimisión foi quen de modificar o proceder e a posición política de Domingo García-Sabell. Antes que a decisión unánime de Galiza a través do seu Parlamento estaba a decisión do Goberno español. E estamos a falar do comportamento político dunha importante figura intelectual, cunha ampla traxectoria dentro do galeguismo cultural.

O EXEMPLO DO PNV

A experiencia histórica demostra unha e outra vez que quen vai a Madrid para ser alguén importante na política española ou quen depende das directrices dos centros do poder político da capital do Estado nunca se sitúa na primeira liña de defensa deste país. O peso político de Galiza na política estatal non depende, xa que logo, dunha menor ou maior presenza de políticos e políticas de orixe galego na Moncloa. O peso de Galiza, como o de Euskadi ou o de Cataluña, ademais do papel que estea disposto a xogar o propio goberno autónomo, depende da representación parlamentaria do nacionalismo galego no Congreso, e tamén, claro está, do número de escanos e das posibilidades de negociación. O caso do PNV non pode ser máis clarificador. O partido que está presente desde 1918 nas Cortes españolas, nos períodos da Restauración, da República e da Transición, e desde entón até a actualidade, nunca tivo como obxectivo unha vicepresidencia ou un ministerio no goberno español.

Se exceptuamos unha circunstancia tan extraordinaria e tan dramática como a da guerra civil, na que durante dous anos Manuel de Irujo foi ministro, primeiro de Largo Caballero e despois de Negrín, endexamais vimos a Arzalluz, a Anasagasti, a Urkullo, a Aitor Esteban, a Ortuzar ou a calquera outro dirixente do PNV reclamar ministerios ou vicepresidencias no Goberno de España. Ao nacionalismo vasco chegoulle sempre con ter un grupo parlamentario propio para negociar en Madrid a transferencia de competencias e os investimentos que Euskadi precisa, fose cun goberno da UCD, do PSOE ou do PP, porque o PNV negocia sempre de goberno a goberno, de goberno de Euskadi a goberno de España, e os nacionalistas vascos non se senten responsábeis do goberno que maioritariamente escollen os españois, por iso poden negociar cun partido ou con outro. O PNV é un espello no que nos debemos mirar.

O GRUPO PARLAMENTARIO GALEGO

A entrada do BNG no Congreso en 1996 foi fundamental para a nosa visibilidade como país e para e

Jorquera negociou en 2008 co equipo de Zapatero o investimento territorializado

 máis alto do Estado en Galiza, máis de 2.145 millóns de euros.  (Foto: EFE)

defensa dos intereses galegos. A partir de 2004, as negociacións do nacionalismo galego levadas a cabo co PSOE, primeiro co equipo de Rodríguez Zapatero e logo co de Pedro Sánchez, supuxeron un cambio radical nas partidas orzamentarias do Estado e nos compromisos do Goberno central a respecto de Galiza. De todas esas negociacións durante varios exercicios só daremos un dato: Francisco Jorquera negociou en 2008 co equipo de Rodríguez Zapatero o investimento territorializado máis alto do Estado en Galiza, máis de 2.145 millóns de euros (en 2023 é de 1.077,88M€).

Estamos convencidos de que o día que o BNG consiga un grupo parlamentario propio no Congreso -e esperamos que poida ser nas vindeiras eleccións xerais-, Galiza terá dado un salto espectacular na súa historia política. Xunto cunha Xunta de Galicia que estea liderada por unha muller como Ana Pontón, un grupo parlamentario galego no Congreso, permanentemente ao servizo do noso país, sería o que de verdade lle daría peso político a Galiza en Madrid. E non se trata só da negociación dun pacto para a sesión de investidura dun candidato da esquerda española. Chegado o caso, un grupo propio podería negociar incluso o orzamento do Estado cun goberno español de dereitas, que non é o mesmo que colocar á dereita no goberno. Calquera negociación política, con quen sexa, co goberno español ou coa Unión Europa, que poña no centro as necesidades, os problemas e as prioridades de Galiza, será sempre positiva para o noso país. E isto só o pode facer unha forza como o BNG, unha organización que ten o seu centro de decisión en Galiza e non en Ferraz, en Génova ou en Princesa.

As deputadas e os deputados dos partidos estatais elexidos nas circunscricións galegas nunca poderán actuar coa liberdade que ten o nacionalismo galego, porque cando lles toca estar na oposición no Congreso, a representación galega en Madrid deses partidos políticos resulta totalmente inútil desde unha perspectiva de país, porque só están para actuar cun único voto en todo o Estado. Non poden negociar nada en nome de Galiza. Endexamais os representantes galegos do PSOE, ou máis recentemente de Unidas Podemos (con En Marea dentro), negociaron algo para Galiza desde a oposición parlamentaria durante os gobernos de Mariano Rajoy. E o mesmo fai a representación galega do PP cando en Madrid goberna o PSOE. E cando estes partidos están no goberno, a función das deputadas e dos deputados elexidos en Galiza é exclusivamente apoiar ao executivo, aprobe o que aprobe, a favor ou en contra dos nosos intereses.

Algún día falaremos do que deixou de defender Yolanda Díaz como deputada de En Marea a respecto das demandas galegas na negociación dos Orzamentos Xerais do Estado cando Unidas Podemos accede ao goberno. Algunha desas demandas, por certo, ben importante para a cidade da Coruña, como a condonación da débeda do porto exterior, que era unha reivindicación unánime do Concello, da Deputación e do Parlamento galego. Só a deputada nacionalista Alexandra Fernández votou en contra daqueles orzamentos e se mantivo firme co que acordara a súa organización en Galiza. Aquel día En Marea acabou por transformarse definitivamente En Podemos. De novo asistiamos a outra fraude e a outra frustración política máis para o noso país.

Multiplicar a representación do BNG no Congreso significa, xa que logo, multiplicar o peso político do país, goberne quen goberne en España. Sempre será unha representación útil, sen ataduras, e con capacidade plena para negociar. O PNV demostrouno unha e outra vez.