A disolución do Partido Galeguista no interior

Se temos que situar o momento da disolución definitiva do Partido Galeguista do interior, este sería posibelmente en 1958, na Rosaleda.

Unha segunda lectura que fixemos estes últimos días de verán do libro de Xosé Manuel Beiras Retratos en fite (Edicións Laiovento, 2022), que recolle un conxunto de textos imprescindíbeis para coñecermos moito mellor a figura de Beiras, a historia política contemporánea de Galiza e algunhas das figuras que a protagonizaron (Alexandre Bóveda, Paz Andrade, Otero Pedrayo, Paco del Riego, Carvalho Calero…), sempre tamén desde o plano máis humano e íntimo, textos todos eles escritos cunha prosa brillante e deliciosa e mesmo con vontade narrativa; a lectura deste libro, repito, convidounos a regresar, máis unha vez, a outros textos nos que tamén se fala sobre unha famosa reunión que se levou a cabo nos anos cincuenta na Rosaleda, na casa de Domingo García-Sabell, e que podemos considerar o acto formal da disolución definitiva do Partido Galeguista.

Algo había no relato de Xosé Manuel Beiras que non nos encaixaba no que nós tiñamos lido anteriormente. En dúas ocasións fai Beiras referencia a esa reunión nas páxinas deste libro. Nun dos traballos, concretamente nun magnífico e emocionante texto sobre don Ramón Otero Pedrayo, escrito na Reboraina de Aguiar en 2020, di o seguinte: “…aló polo 1953, veu a Galiza unha ´embaixada` do Consello de Galiza (…). O ´mensaxeiro` fora Perfecto López (…). Nas miñas rememoracións sempre dubidei de que fose nese ano ou no seguinte, mais a publicación por Galaxia no 2018 dunha biografía de Perfecto López, da autoría de Xosé María Rei Lema, lévame a concluír que tivo que ser no 1953. Segundo esa obra, o Perfecto tivo nese ano varias reunións na Galiza coa xente de Galaxia. A que non relata é a única da que podo dar fé como testemuña presencial”.

A ROSALEDA, 1958

Se imos ao libro A nación incesante. Conversas con Xosé Manuel Beiras (Sotelo Blanco, 1989), veremos que o propio Beiras, falando desa reunión, nos di que “isto tivo que ser non mais tarde de cando eu estava en segundo ou como muito terceiro de carreira”. Así mesmo, xa algúns anos antes, Xosé Luís Franco Grande dera conta desa xuntanza na obra Os anos escuros I, (Edicións Xerais, 1985). E Franco Grande sitúaa en 1958. Lembremos que o libro de Franco Grande comeza narrando a súa chegada a Compostela, no outono de 1954, para cursar Filosofía e Letras. Se a reunión fose en 1953 posibelmente nin Beiras nin Franco Grande poderían participar nela, porque os dous terían nese momento 17 anos, e o segundo deles creo que nin sequera estivera nunca en Compostela até o día que chegou a esa cidade para facer os estudos universitarios. Como Xosé Manuel Beiras rematou a carreira de Dereito en 1957 con 21 anos recén cumpridos e ese mesmo ano marchou a París, nós pensamos que a reunión foi cando el xa estaba en París, e todo parece indicar que, efectivamente, foi en setembro de 1958, que é a data que dá Franco Grande e o propio biógrafo de Perfecto López, Xosé María Rei Lema. Iso explica, por outra parte, que nas reunións de 1953 que relata Rei Lema na biografía de Perfecto López (Perfecto López. Un vimiancés na Galiza Ideal, Galaxia 2018) non apareza a xuntanza que viviu Xosé Manuel Beiras na Rosaleda.

Perfecto López, fillo e neto de dúas mulleres xornaleiras dunha aldea de Vimianzo, emigrara moi mozo a Arxentina, onde se fixo un grande empresario da industria do automóbil, e cando Castelao chega a ese país en 1940, el será unha das persoas que forma parte do seu círculo de amigos máis íntimos, xunto con Manuel Puente, Xosé Benito Abraira e Rodolfo Prada, dándolle protección económica a Castelao e a Virxinia Pereira e participando en todas as actividades que protagoniza o dirixente nacionalista, así como facendo de mensaxeiro entre o galeguismo do exilio e o galeguismo do interior nas diversas viaxes que fixo a Galiza. Foi tamén el o que en 1949 puxo en contacto por última vez a Castelao con Otero Pedrayo a través dunha conversa telefónica desde o Hotel Compostela e o que uns días antes da morte de Castelao levou de Galiza terra galega para poñer sobre o seu corpo. Cada vez que nós collemos entre as mans a noveliña de Méndez Ferrín Retorno a Tagen Ata, non podemos evitar pensar en Ramón Piñeiro e en Perfecto López.

O CONTEXTO POLÍTICO DOS ANOS 50

Para non sermos inxustos nin simplistas sobre o papel que xogou o galeguismo na clandestinidade, durante a década dos corenta, nas condicións políticas máis adversas, talvez é imprescindíbel ler a obra Castelao e os galeguistas do interior (Editorial Galaxia, 2000, edición de Xavier Castro) ou o que Ramón Piñeiro lle contou a Suso de Toro para o libro Camilo Nogueira e outras voces (Xerais, 1991). Así fala Piñeiro: “¿Cales eran os nosos problemas no ano 50? Primeiro, que xa pasaran catorce anos desque estaba Franco no poder. Que a xente, da nosa xeración para arriba estaba totalmente traumatizada pola Guerra Civil e non quería ¡nin oír! falar de política. Aterrada. E non era para menos. Os que vivimos a represión e o terror, aínda que nós nos arriscásemos, comprendemos que o pánico era moi natural. As novas promocións de mozos estaban absolutamente desgaleguizadas, absolutamente (…) Primeiro problema, facíase necesaria algunha forma de presencia pública de Galicia (…) Foi cando se creou Galaxia”.

Como moi ben coñecemos, o desencontro e o enfrontamento entre o galeguismo do interior e o de América manifestouse xa en vida de Castelao, e tras a súa morte aínda se agudizou moito máis a distancia entre os dous universos políticos que representaban o nacionalismo galego, o de aquí e o de aló. Os de América consideraban que o galeguismo do interior abandonara a acción política e os de aquí xustificaban a súa estratexia con argumentos como os que se expoñen nun documento elaborado posibelmente en 1954 para unha xuntanza do PG da zona de Vigo para dar conta da viaxe de Francisco Fernández del Riego a Bos Aires e da situación política daquel momento: “…o Estado exerce unha implacábel presión represiva sobre calisquer forma de aitividade pública que o galeguismo adoite. Nistas condicións de estrema adversidade, o único verdadeiramente importante é impedir que Galicia non perda a concencia dos seus propios problemas. Crear concencia galeguista, concencia dos problemas xenuinos de Galicia é o labor máis importante do galeguismo. Ista concencia será mañán forza política positiva e aituante. Ista forza, desaparecido o franquismo, aituará con plena eficacia política de acordó co-as condicións reales do futuro político español”.

A ESTRATEXIA DE RAMÓN PIÑEIRO

Esta foi a estratexia política de Ramón Piñeiro e do galeguismo do interior nos anos cincuenta. E unha cousa é que poidamos considerar politicamente desafortunada a estratexia de Piñeiro desde comezos dos anos sesenta até a constitución do primeiro Parlamento galego, así como profundamente moi errada e nefasta para o país a súa ruptura coa mocidade nacionalista que abrazaba as ideas do marxismo, e outra cousa moi distinta sería non comprendermos as razóns polas que o galeguismo do interior reorientou o seu compromiso político a través da acción cultural desde 1950.

Ramón Piñeiro e Perfecto López en 1958.
 Fonte: Henrique Monteagudo/Galaxia.

Se temos que situar o momento da disolución definitiva do Partido Galeguista do interior, este sería posibelmente en 1958. Así a describe Xosé Manuel Beiras: “Foi esa xuntanza que tivo lugar na casa de García-Sabell na Rosaleda, e que revestiu o carácter de sesión formal do Partido Galeguista. De feito, no amplo comedor da vivenda, a mesa estaba presidida –estouno a ver aínda con absoluta nitidez- por don Ramón, acompañado, a dereita e esquerda, por Gómez Román –derradeiro secretario do partido, non si?- e mais por Cabanillas. Arredor dela, ademais de Perfecto López, os homes de Galaxia –Piñeiro, Del Riego, Isla Couto, García-Sabell e algún máis que non dou visualizado agora. E dous ou tres ´novos` -Franco Grande, eu mesmo e coido que López Nogueira (…) A mensaxe política era sinxela: os de América, ou o Consello (de Galiza), propuña a reorganización do Partido Galeguista ´do interior` e a súa expansión proselitista, ianque non practicase un activismo que puxese en perigo a estratexia da política cultural”.

Pola súa parte, Xosé Luís Franco Grande, que, como xa dixemos, tamén participou naquela histórica reunión, lémbraa así: “Piñeiro quixo ´lerlle a cartilla` (a Perfecto López) e montou algo verdadeiramente espectacular daquela (e digo espectacular por non dicir outra cousa, xa que as reunións masivas como aquela era algo que moi dificilmente pasaba desapercibido á policía): na Rosaleda, na casa de García-Sabell, fíxose unha xuntanza de galeguistas chegados de todo o país, presidida por Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas e Gómez Román, os tres vellos patriarcas do galeguismo. Interviña cada un dos presentes –eu tamén o fixen, como Beiras, en representación dos novos- e largaba unha perotata sobre un tema calquera, preparada –e aínda escrita- antes por Piñeiro, intervencións nas que se foron tocando todos os temas vivos da cultura e da realidade presente de Galicia, coa intención de explicarlles aos nosos emigrados que problemas eran os que aquí tiñamos (…) Todo aquilo, folga dicilo, supuxo un traballo férreo para Piñeiro, que pasou semanas e semanas mecanografando folios e folios, consciente de que cumpría co seu deber. Todo o material entregóuselle a Perfecto López para que o fixese chegar aos representantes das comunidades galegas de Buenos Aires”.

A RUPTURA ENTRE O GALEGUISMO E O NACIONALISMO

Se ao longo da primeira parte dos cincuenta o labor da Editorial Galaxia pasou a ser a prioridade do galeguismo do interior e a actividade política do PG practicamente xa non existía, a partir daquela reunión na Rosaleda en setembro de 1958, o PG desapareceu por completo da oposición ao franquismo. E ao noso humilde xuízo, o que resulta menos comprensíbel non é aquela decisión de Ramón Piñeiro, que a podemos entender perfectamente naquel contexto da ditadura e naquela conxuntura internacional, senón a súa oposición rotunda a reconstruír o PG algúns anos despois, desde comezos dos sesenta, para ser un actor político principal no final do franquismo, con todo o peso histórico que esa sigla tiña, e dese xeito reforzar o papel do nacionalismo galego no seu conxunto na Transición. Cremos nós que esa foi a grande equivocación de Ramón Piñeiro, ademais do seu feroz anticomunismo e da súa intransixencia para aceptar a liña nacionalista de Castelao, que defendían sobre todo algúns mozos de “Brais Pinto” (Méndez Ferrín, Bautista Álvarez, Reimundo Patiño), que logo participarán activamente na fundación do Consello da Mocedade e da UPG. Nese momento o galeguismo e o nacionalismo galego quedaron esgazados, con consecuencias moi nefastas para a historia de Galiza, que aínda chegan aos nosos días. A primeira vítima daquel traumático proceso foi Antón Moreda, que era secretario xeral do Consello da Mocedade e que foi expulsado xunto con outros mozos polo sector afín a Ramón Piñeiro.

A ruptura no seo do nacionalismo foi humanamente tan profunda que hai agora dez anos, cando se inaugurou a Casa-Museo Manuel María, encomendóuseme a min falar con varios poetas amigos de Manuel María, algúns deles da súa mesma xeración, para convidalos a participar nun recital poético en Outeiro de Rei, e un deles díxome, iso si, moi amabelmente, e sentíndoo moito, que non podía participar nese acto porque había pouco un dos poetas invitados chamáralle traidor. Nada menos que por algo que sucedera no Bar Viño de Compostela e no Colexio Fingoi de Lugo cando eles dous eran uns mozos, en 1963, 50 anos antes!

Talvez a mellor novela de Carlos Casares

    Acto cultural en Ortigueira, con Arantxa Serantes, Carlos Casares
e Bernardo Benabade. Anos noventa.

Non resulta para nada doado seleccionar un único libro de Carlos Casares (Ourense, 1941-Vigo, 2002), porque creo que este autor non escribiu ningún título que non teña interese para calquera lector ou lectora, desde Vento ferido (1967) a O sol do verán (2002). Francamente todo o levou a cabo con grande brillantez intelectual e fortuna literaria. Non hai un só título que careza de importancia no conxunto da súa obra. Aínda así temos a sensación de que hai unha ampla coincidencia na crítica literaria galega de que talvez a súa obra máis ambiciosa é a novela Deus sentado nun sillón azul. Nós, desde logo, tamén o cremos.

Entre os proxectos académicos iniciais de Carlos Casares estivo elaborar unha tese de doutoramento sobre os escritores ourensáns da Xeración Nós. Finalmente non acabou rematando ese traballo, pero si investigou e estudou a fondo eses autores, as súas obras e o seu tempo, e incluso chegou a manter unha estreita relación con don Vicente Risco e don Ramón Otero Pedrayo. Froito diso son as súas magníficas biografías sobre estas dúas figuras, un xénero que Casares cultivou maxistralmente en varios libros. E serán precisamente algúns trazos da personalidade de Risco os que sen dúbida atoparemos no personaxe principal desa novela, na que aborda o proceder dun intelectual galego no novo réxime que nace do levantamento fascista do 36, unha longa e densa historia que ten como pano de fondo a xeografía urbana de Ourense e que nos vai narrando unha muller que desde unha ventá da casa de en fronte espía a aquel antigo profesor co que mantivo un romance e que agora pasa o día sentado nun sillón azul.

Contra o que algúns interpretaron no seu día, non estamos diante dunha nova biografía de Vicente Risco, en absoluto. Trátase simplemente dunha obra de ficción, onde hai, efectivamente, unha certa sombra de Risco, fundamentalmente naqueles rasgos que teñen a ver cos seus costumes diarios e coa súa posición filosófica. Mais algo que diferenza ao personaxe da novela da persoa de Risco sería, por exemplo, a falta de humanidade e de moral do personaxe creado por Carlos Casares. Vicente Risco era unha persoa incapaz de causar o mal a outras persoas, todo o contrario do que observamos no personaxe da novela, que mesmo chega a facer unha testificación incriminatoria contra un mozo inocente que acabará sendo condenado a morte, razón esta pola que un día a guerrilla decide darlle o final que merece. E coñecendo a personalidade de Vicente Risco e o cariño e o respecto co que Carlos Casares o tratou, resulta moi difícil de imaxinar que o autor da novela buscara un final tan tráxico para un intelectual como o que el coñeceu nos seus anos mozos en Ourense. Por iso resulta absurdo identificalo con Risco.

Cun estilo claro, aparentemente sinxelo, coa minuciosidade descritiva que tanto caracteriza toda a súa prosa, Carlos Casares constrúe unha novela que case parece que foi escrita cunha cámara de cine, onde o que predomina non é a acción, senón a observación e a memoria, a memoria dos días felices anteriores á guerra e da maldade e da violencia que veu despois.

Deus sentado nun sillón azul

Carlos Casares

Galaxia, 1996

Alfredo Suárez Canal, sempre á procura dun discreto segundo plano

Suárez Canal creou un equipo de traballo na Consellería de Medio Rural como nunca antes houbera en todos os gobernos anteriores, con persoas cunha longa e recoñecida traxectoria profesional e cun proxecto de país na cabeza.

Non saberiamos precisar cando coñecemos nós a

Foto: Xan Carballa

Alfredo Suárez Canal (Allariz, 1951). Supoño que
nos cruzariamos con el polas rúas de Compostela o Día da Patria do 78, ou talvez no 79, e que alguén nos diría “ese que vai aí é Suárez Canal”. Por ese tempo tamén soubemos da súa relación familiar con José Suárez -aquel fotógrafo que retratou os rostros todos do noso pobo e personalidades como Unamuno, Alberti ou Bergamín- e de que era sobriño do escritor Marcial Suárez, do que léramos O acomodador e outras narraccións, e todo iso fixo que incluso desde Ortigueira seguísemos moi de preto e cunha maior atención a traxectoria daquel militante do BN-PG de Ourense que estaba emparentado con tan destacadas figuras e que naquel momento, en 1979, se iniciaba na política institucional como concelleiro en Allariz e como deputado provincial nunha corporación que presidía Victorino Núñez. Onde si estamos seguros que vimos e que escoitamos falar a Suárez Canal foi na Asemblea fundacional do Bloque Nacionalista Galego, no Frontón de Riazor, o 26 de setembro de 1982.

ATLETISMO E MILITANCIA

En Ourense, onde exerceu durante varias décadas como profesor de Matemáticas no Instituto Ramón Otero Pedrayo, e na UPG, na AN-PG, na primeira ERGA, na UTEG e na ING si que coñecían moi ben a Alfredo Suárez Canal, porque en toda esa provincia e nesas organizacións souberon da súa entrega sen límites e do seu valiosísimo traballo para construír unha alternativa nacionalista para o país. E antes de todo iso xa os irmáns Suárez Canal tiñan titulares na prensa como deportistas cando eran estudantes de bacharelato no Instituto Santa Irene. Foi en 1968 cando Alfredo conseguiu na Casa de Campo o título de campeón de España xuvenil de cross co Real Club Celta. Seguro que correr día tras día quilómetros e quilómetros preparouno mentalmente para ser logo un corredor de fondo da política galega.

A FUNDACIÓN DO BNG

Foto: Xan Carballa

Mais regresemos á fundación do BNG. Só polo papel que xogou Suárez Canal en todo ese proceso que deu orixe á creación desta forza política galega xa merecería a atención de calquera investigador, xornalista ou persoa interesada no nacionalismo galego actual. El foi precisamente unha das persoas que falou con Xosé Manuel Beiras -creo que a outra persoa foi María do Carme García Negro- para incorporalo de novo á acción política tras a disolución da AN-PG, na primavera de 1982. Alfredo, así mesmo, traballou moi activamente na coordinación da Asemblea de Riazor e moderou os diversos debates que alí houbo, sendo elexido xa ese mesmo día membro do primeiro Consello Nacional do BNG. De todo aquilo ten Suárez Canal non só memoria viva daquel proceso, senón tamén documentos moi valiosos para a historia do nacionalismo galego contemporáneo.

Non ben sairamos do Frontón de Riazor, o 28 de outubro tiñamos que participar nas eleccións xerais do 82, e tivemos que facelo aínda como Bloque-PSG. Non deu tempo a presentarnos como BNG. Lembro que o lema era simplemente “os nosos”, e que os nosos eran Xosé Manuel Beiras pola provincia da Coruña, Francisco Carballo en Pontevedra, Eduardo Gutiérrez en Lugo e Alfredo Suárez Canal en Ourense. Nesas campañas electorais, desde o referendo da Constitución, Alfredo patea toda a xeografía ourensá, concello a concello. Primeiro había que ensobrar papeletas e logo coller o caldeiro e ir pegar, e pasar a megafonía, e despois ir dar o mitin.

Proceso electoral tras proceso, os resultados nunca eran os que se desexaban, pero a militancia estaba preparada para esas derrotas e para non perder a ilusión. Desde o 82, Suárez Canal tivo a xenerosidade de encabezar as candidaturas do nacionalismo na provincia de Ourense en todas as eleccións, unha e outra vez, e por fin en 1989 obtén o respaldo necesario para ser deputado no Parlamento galego. Pero un recurso contra o resultado electoral e unha sentenza inxusta dun tribunal de xustiza déixano sen a acta de deputado. Será aínda en 1993 cando entre na Cámara galega. Tiña 31 anos cando encabezou a candidatura por primeira vez ao Congreso e 42 cando entrou no Parlamento galego. Era xa un referente histórico.

DEPUTADO E CONSELLEIRO

Entre 1993 e 2005 Alfredo Suárez Canal exerce os cargos de parlamentario, viceportavoz e coordinador do Grupo Parlamentario do BNG, destacando polo seu rigor e a súa brillante oratoria, combinando sempre serenidade, contundencia e paixón. En 2005 resístese a volver ao Parlamento e despois das eleccións hai que convencelo tamén para que asuma o cargo de conselleiro de Medio Rural no Goberno bipartito. Pero finalmente a súa fidelidade ao país e ao nacionalismo non lle permite dicir que non nunha circunstancia histórica tan importante para o nacionalismo e para Galiza. Supoñemos que nesa decisión pesou tamén a súa relación persoal e política de tantos anos con Anxo Quintana, que terá a responsabilidade de ser o Vicepresidente da Xunta naquel goberno. Suárez Canal, Francisco García e Anxo Quintana foron de feito durante toda unha época tres dos principais dirixentes do BNG. Allariz foi unha verdadeira escola de facer país, de construír futuro.

UN HOME DE ACCIÓN

Calquera documento teórico elaborado das Irmandades da Fala para aquí ou calquera Día da Patria de calquera ano merece máis atención no seo do nacionalismo galego que a acción de goberno protagonizada polo BNG desde a Xunta de Galiza entre o 2005 e o 2009, algo que sempre nos pareceu un auténtico despropósito. Igual sucede co nacionalismo galego dos anos trinta, do que sabemos máis dos seus documentos teóricos e do pensamento político de Castelao que do que foi a estratexia e a práctica política do Partido Galeguista naquel contexto histórico para dotar a Galiza dun Estatuto de Autonomía e dun sistema político propio. E tan importante como coñecer á perfección os principios políticos é coñecer a praxe política, o diálogo entre os ideais e a acción política. Só con principios, con arengas e con textos teóricos non se avanza nin se transforma a sociedade. As ideas precisan materializarse na vida real da xente, aínda que iso conleve contradicións e erros. Non erra quen non actúa.

Seguramente a figura de Alfredo Suárez Canal sería hoxe obxecto de máis atención por parte dos estudosos do nacionalismo galego se en vez de dedicar catro anos da súa vida a dirixir unha consellería para darlle vida ao medio rural galego houbese dedicado ese tempo a escribir un libro de ensaio político. Pero o de escribir nunca foi unha das grandes preocupacións de Suárez Canal. Pouco é o que lle coñecemos por aí publicado. Algún que outro traballo en periódicos e revistas e un prólogo nun libro do historiador catalán Fermí Rubiralta Casas sobre a historia da UPG. E non moito máis. O libro escribiuno día a día desde moi mozo con práctica política a prol do país, facéndose cargo de importantes responsabilidades organizativas e institucionais e asumindo logo no Goberno bipartito a Consellería de Medio Rural. Isto último cremos nós que é a súa obra mestra.

CONSELLEIRO DE MEDIO RURAL

Os que somos da aldea, as persoas que aínda vivimos até os anos setenta un rural cheo de xente e con homes e mulleres que traballaban a terra e utilizaban o monte, naquel tempo que había vacas en todas as casas e rara era a leira que non estaba cultivada, sabemos ben que o abandono da actividade agraria e do monte, a despoboación do rural, a plantación masiva de eucalipto e a aparición dos incendios forestais, cada vez máis devastadores, foi un proceso que só se pode explicar pola falta total dunha política agraria e forestal por parte da Xunta de Galiza desde os primeiros momentos da Autonomía, polo impacto que tivo no campo galego a entrada no Mercado Común e polo desprezo do conxunto dos poderes públicos polo medio rural. Marchar da aldea acabou sendo unha necesidade en moitos casos e mesmo un desexo para moitas persoas que o identificaban como un mundo atrasado e sen futuro, do que había que fuxir.

Facerse cargo da Consellería de Medio Rural en 2005, cando levabamos varias décadas de abandono e destrución do campo, non era precisamente unha tarefa doada, nin para obter grandes resultados a curto prazo. O primeiro e máis urxente era volver a poñer a mirada no rural, poñer en valor a aldea e o sector agrario, mentalizar á sociedade de que era posíbel vivir no rural con dignidade, e non só iso, senón tamén facer posíbel que ese proxecto de vida puidese materializarse. Para ese fin había que derrogar leis e aprobar un novo marco legal e despregar todo un abano de medidas encamiñadas á recuperación do territorio abandonado, a fixar poboación e favorecer o relevo xeracional, a reformar as estruturas agrarias, a ordenar o monte e poñer en marcha unha política forestal racional baseada na diversidade de especies forestais, a dotar de servizos básicos o medio rural, en definitiva, a impulsar unha profunda transformación do país. O Banco de Terras e as Unidades de Xestión Forestal, por exemplo, foron dúas medidas absolutamente revolucionarias naquela acción de goberno.

As prioridades estratéxicas da Consellería de Medio Rural pódense resumir en tres cifras que figuraban nos orzamentos previstos para o 2007: 22.605.343 euros para a fixación de poboación no rural, 15.607.865 euros para a mobilidade de terras improdutivas e 172.611.603 euros para a modernización e a diversificación do tecido produtivo do campo. Nunca tal esforzo económico se fixera antes dirixido ao mundo rural. Esa foi a liña que se seguiu tamén nos seguintes exercicios. Así, en 2009, figuraban, entre outras partidas, 27 millóns de euros destinados ás industrias agroalimentarias e pequenas e medianas empresas do ámbito forestal, 38 millóns de euros á incorporación de mozas e mozos á actividade agraria e á mellora das granxas, máis de 3 millóns para 34 proxectos de xestión forestal (as Uxfor) ou 70 millóns de euros para a concentración parcelaria en 155 zonas. En total, 640,6 millóns de euros para fortalecer o sector agrogandeiro e forestal. Oito anos despois, o departamento de Medio Rural só orzamentaba 518,5 millóns de euros.

Por outra parte, Suárez Canal creou un equipo de traballo na Consellería de Medio Rural como nunca houbera en todos os gobernos anteriores, con persoas cunha longa e recoñecida traxectoria profesional e cun proxecto de país na cabeza. Aínda hoxe moita xente se lembra de Antonio Oca, Edelmiro López Iglesias, Alberte Blanco, Xosé Carballido, Gonzalo Flores, Alberte Souto ou Xosé Manuel Puga. Eran persoas que acreditaban no futuro do rural e que traballaron arreo para facelo posíbel. E a sociedade galega así o recoñeceu nalgunha enquisa que se fixo por aquel tempo, colocando a Suárez Canal como o conselleiro mellor valorado do goberno que presidía Emilio Pérez Touriño.

UN ANTES E UN DESPOIS NA POLÍTICA CONTRAINCENDIOS

Co que non contaba o novo equipo da Consellería de Medio Rural xa na primeira quincena de agosto de 2006 era cunha actividade incendiaria desaforada, con case 2000 incendios en 12 días. Unha auténtica catástrofe á que o conselleiro lle fixo fronte xunto co seu gabinete coa máxima axilidade, activando todos os protocolos, con todos os dispositivos funcionando e con xornadas de traballo interminábeis. Aqueles mesmos días, Feixoo, entón líder da oposición no Pazo do Hórreo, fará unha foto cunha mangueira de xardín e con camisa branca e vaqueiros apagando unhas cinzas para denunciar a política contraincendios do bipartito nun acto claramente populista, precisamente el, que presidía o partido que durante décadas abandonou o rural e creou as circunstancias máis favorábeis para facer do monte un polvorín.

Aqueles incendios, dentro do desastre natural e económico que causaron, incluso coa perda de catro vidas humanas, tiveron tamén, dentro da desgraza, un aspecto positivo: sensibilizaron ao conxunto da sociedade sobre o perigo de plantar eucaliptos en calquera lugar e serviron para que os responsábeis da Consellería de Medio Rural puideran acelerar a posta en marcha dunha verdadeira política de prevención de incendios, obrigando a limpar a maleza e aprobando unha nova normativa legal para a plantación de árbores nas proximidades dos núcleos de poboación e para a ordenación do monte. Foi o primeiro paso no deseño dunha política preventiva que marcou un antes e un despois e que só o regreso do PP á Xunta en 2009 impediu que seguise avanzando progresivamente por todo o territorio. De feito houbo propietarios que recibiron subvención para crear unha Unidade de Xestión Forestal e cando chegou de novo o PP á Xunta volveron a plantar eucalipto.

FACER PAÍS DESDE O GOBERNO

Alfredo Suárez Canal nunca tivo o temor a perder os principios políticos nin a deixar de ser fiel a un proxecto de soberanía política para o país por asumir responsabilidades de goberno dentro do marco competencial do Estatuto de Autonomía. Sempre foi moi consciente de que para facer avanzar un proxecto político na sociedade tamén hai que mollarse na acción de goberno. Só así se pode demostrar que o nacionalismo, ademais de saber facer oposición, tamén sabe gobernar. Ningunha forza política que queira o mellor para o seu país pode renunciar a asumir a responsabilidade de gobernar. Gobernar, ademais, é unha prioridade cando o país está á intemperie e necesitado de medidas urxentes para seguir existindo.

UNHA GRANDE FIGURA NUN SEGUNDO PLANO

Foto: Xan Carballa

Desde que Suárez Canal deixou as súas responsabilidades institucionais e nos órganos de dirección do BNG, de cando en cando atopámonos con el en actos importantes como pode ser unha asamblea nacional, unha homenaxe ou o Día da Patria Galega, e sempre o saudamos con admiración e cariño, porque sabemos que nesa persoa que trata de situarse sempre nun discreto segundo plano hai unha grande figura humana e unha personalidade política excepcional á que o nacionalismo galego e este país lle debe moito. Non deixamos de admirar tampouco como un home do seu perfil, da súa traxectoria política e da súa autoridade moral dentro da militancia nacionalista sabe estar no nacionalismo galego actual como un militante máis de base, sen dar leccións a ninguén, falando sempre con cordialidade, cun sorriso nos labios, con ponderación e prudencia, coa mente aberta aos cambios sociais, arroupando en todo momento a Ana Pontón e ás persoas que hoxe están a protagonizar o relevo xeracional no seo do nacionalismo e a esperanza do país.

Alfredo Suárez Canal é unha desas persoas que dedicou toda a súa vida a construír unha Galiza diferente, que nunca cambiou de partido ou de provincia para acadar unha acta de deputado e que, ademais, formou parte do primeiro goberno galego con presenza do nacionalismo de esquerdas, que supoño que é un dato histórico que non carece de relevancia política para unha nación en construción. Suárez Canal é unha das figuras que todo o mundo, dentro e fóra do nacionalismo, respecta, aprecia e admira, pola súa grandeza humana, polo seu saber estar cando o protagonismo xa lle corresponde a outras xeracións e por tanta e tan frutífera entrega ao seu país. E alguén tiña que escribilo.

O testamento ético de Francisco Pillado

Coñecín persoalmente a Francisco Pillado (A Coruña, 1941-2021) a comezos dos oitenta no Derby, en Compostela, unha tarde de tertulia con el, Manuel María, Novoneyra e Manuel Lourenzo. Mais cando de verdade o tratei e tecín con Pancho Pillado unha verdadeira amizade foi durante os últimos anos da súa vida laboral, un tempo  no que compartín con el despacho na deputación da Coruña e deliciosas conversas de café, non sen certas discrepancias de carácter político que nunca foron quen de quebrar a nosa relación. 

O último agasallo que me fixo Francisco Pillado foi o libro Camiño sen retorno, expresándome a súa rabia por como quedara a edición, cunha serie de grallas que el mesmo deixou sinaladas co bolígrafo no volume que me entregou. Estaba indignado. Non daba crédito. As persoas que coñeciamos a sua exquisitez como editor, a súa preocupación polos textos dos demais, non podiamos entender que aquel despropósito lle fora pasar xusto a el e co que sería o seu derradeiro libro. 

Camiño sen retorno é un diario escrito entre o 2008 e o 2009, no que o autor non é o protagonista. O que  importa aquí é o que sucede ao seu arredor, fundamentalmente todo aquilo que causa nel carraxe, indignación, rebeldía. Son reflexións escritas sempre con brillantez intelectual e coraxe política. Nas primeiras páxinas da obra, Pilaldo explica que a idea do libro naceu dunha caída na rúa, cando por primeira vez tivo a evidencia da súa ancianidade e ao mesmo tempo a conciencia de gozar de absoluta liberdade para falar sen ataduras de ningún tipo, que era o que sempre desexara na súa vida. Se no libro de conversas No pazo de Laiovento hai silencios  premeditados, neste outro pronúnciase con claridade e rotundidade, guste ou non nos guste o que di. É o que el pensa, sen filtro.

Desde Gaza ás epidemias da fame do continente africano, desde a Transición ao goberno bipartito, desde unha crónica moi necesaria do concurso eólico ás súas profundas diverxencias con algunhas actuacións da Consellería de Cultura, desde  a crítica máis mordaz contra a Igrexa, o poder político e o mediático, con nomes propios incluídos, aos conflitos internos que vive nese momento o nacionalismo galego. Ninguén se salva aquí da súa observación crítica. Xusto ou inxusto no seu xuízo, acertado ou non en todo o que di, é a mirada lúcida e valente dun intelectual comprometido co seu país e co seu tempo. Nese sentido só podemos expresar a nosa louvanza deste exercicio de dignidade, indignación e rebeldía de Francisco Pillado, aínda non estando dacordo con todas as súas análises e reflexións. 

Velaquí un libro político, de plena actualidade, mais no que non falta unha emocionadísima lembranza do escritor Manoel Riveiro Loureiro, a gabanza de persoas como María Pilar García Negro, Miguel González Garcés ou Manuel Rivas, as páxinas nas que fala dos días marabillosos e cheos de luz en Miño con toda a súa familia, “o futuro dun amor que transcenderá a nosa propia existencia”, e unha fermosísima dedicatoria: “A Noli, porque os teus silencios son metáforas de amor”.

Camiño sen retorno

Francisco Pillado Maior

Edicións Laiovento, 2014.

Este é tamén o momento de Galiza

Equivocaríamonos se pensásemos que estas eleccións xerais non van tamén de colocar a Galiza nunha mellor posición no Estado español, de defender os intereses estratéxicos do noso país, o noso benestar social, a nosa economía, as infraestruturas que precisamos e o noso autogoberno. Erra de cheo igualmenet quen pense que con situar a Núñez Feixoo na Moncloa, Galiza xa ten asegurada a súa representación como país, a súa voz e o seu voto nas Cortes e na política española.

GALEGOS NA MONCLOA

Pola Moncloa e polos diferentes ministerios xa pasaron moitos galegos e moitas galegas en todos os gobernos da democracia, de dereitas e da esquerda española, pero Galiza, lamentabelmente, segue sen ter peso político en Madrid. Foi así con Mariano Rajoy á fronte de varios ministerios e como presidente do Goberno, foi así con Yolanda Díaz e con Nadia Calviño como vicepresidentas do Goberno español e sería así con Núñez Feixoo se ganase as próximas eleccións, que tería que ser, ademais, co apoio da extrema dereita, que xa sabemos o que lle gustaría facer co propio Estatuto de Autonomía. Todas esas persoas tiveron sempre Madrid e a política española como referencia fundamental e como meta a alcanzar nas súas biografías políticas. Galiza para todas esas persoas foi, é e será unha estación de paso. Viven exclusivamente para ser alguén importante en España.

Nada a ver, por exemplo, coa traxectoria dun Alexandre Bóveda, que con 24 anos, nada máis ganar co número cinco unha das dez prazas de xefes de contabilidade da Facenda, o entón ministro de Facenda, José Calvo Sotelo, faille chegar ofertas de traballo nos ministerios madrileños e Bóveda opta pola praza de Xefe de Contabilidade da Facenda en Pontevedra, para poder traballar en Galiza e por Galiza. Ou nada a ver con Xosé Manuel Beiras, que cando obtén a cátedra de Estrutura Económica co número dous e pode optar a unha praza na Universidade de Barcelona, decide regresar ao país e facer país na Universidade de Santiago. Ou nada a ver con Francisco Rodríguez, que no último curso da carreira, o profesor e poeta Dámaso Alonso proponlle quedar como profesor axudante na Facultade coa promesa dun acceso doado a unha cátedra da Universidade Complutense e, no entanto, pouco despois Francisco Rodríguez decide deixar Madrid e poñerse a dar aulas nun colexio privado de Xubia. Non falemos xa da traxectoria política de todas estas figuras, sempre dentro do sistema político galego, construíndo país.

O VERDADEIRO VOTO ÚTIL

Se nos anos trinta, durante a II República, era o Partido Galeguista o partido que mellor representaba os intereses do noso país nas Cortes, hoxe non hai outra vía para situar a Galiza con máis capacidade de decisión na política española que facéndoo a través dunha forza política propia como o BNG. Ese é tamén o voto máis útil para intentar frear desde Galiza un posíbel goberno español que nos leve de novo aos tempos da predemocracia ou mesmo ao espírito do franquismo e a un retroceso profundo en dereitos sociais e liberdades.

Tanto para frear á dereita e á extrema dereita como para darlle visibilidade, voz e voto a Galiza en Madrid, a única alternativa que permite eses dous grandes obxectivos políticos é unha representación parlamentaria forte do BNG no Congreso. Restarlle deputados e deputadas ao PP e tamén á esquerda de ámbito estatal para desa maneira multiplicar a presenza do nacionalismo galego nas Cortes, significa, na práctica, contribuír a que o Partido Popular e Vox non consigan acceder á Moncloa, así como asegurar unha representación histórica de Galiza no Congreso, cun peso político e cunha capacidade de decisión como nunca tivo o noso país en todo o que vai de democracia.

Impedir que Feixoo alcance a Moncloa e conseguir que o PSOE teña que negociar a investidura de Pedro Sánchez co BNG e sobre un decálogo de compromisos a prol do noso país e do noso benestar social, que recolla os problemas e as necesidades que lle preocupan aquí e agora ao conxunto da sociedade galega, tería, por outra parte, consecuencias políticas moi favorábeis cara ás vindeiras eleccións autonómicas, porque a consecución dun grupo galego forte no Congreso abriría definitivamente o camiño ao cambio político no noso país.

O MOMENTO DE GALIZA

Este é tamén, claro que si, o momento de Galiza, porque co voto ao BNG nestas eleccións temos nas nosas máns a posibilidade de contribuír a frear en España un goberno da dereita e da extrema dereita, podemos situar a Galiza no Congreso na mellor posición política como país para defender os intereses galegos e estaremos, así mesmo, abrindo de par en par as portas ao cambio político que Galiza tanto precisa.

Esta é a utilidade do voto ao nacionalismo galego nas vindeiras eleccións xerais. Non hai un voto máis útil desde unha perspectiva progresista e de país. Cómpre pensarmos en clave galega, como galegos e galegas, tamén nas eleccións xerais do 23 de xullo, para que o noso voto quede aquí, ao servizo do noso país, de Galiza. “Pra que os teus votos non emigren”, como dicía o lema do Partido Socialista Galego en 1977, ao que, por certo, o PSOE tratou de usurparlle as siglas para poñer o voto socialista galego ao servizo de intereses alleos ao noso país. E aí segue.

Un libro de Tolentino Mendonça

No primeiro ano da pandemia, cando por fin nos puidemos abrazar de novo, un bo amigo de Ribadeo

puxo nas nosas mans un fermosísimo agasallo, un libro que xa de primeiras, sen ler unha soa páxina, nin un só parágrafo, nos iluminou o día, porque era un deses libros que un quixera non o pousar nunca e telo sempre entre os dedos, aberto ou pechado, pois se belo é por dentro, como moi axiña comprobamos, belo é tamén por fóra. O autor naquel momento era para nós un absoluto descoñecido, a pesar de ter exercido desde 2018 o cargo de arquivista e bibliotecario da Biblioteca Apostólica e do Arquivo Secreto do Vaticano, de ser Cardenal e de recibir prestixiosos premios pola súa obra poética e ensaística. Si, era a primeira vez que nós tiñamos noticia de José Tolentino Mendonça, non só por vivir alleos aos nomeamentos do Papa, á teoloxía e ao mundo do Vaticano, senón tamén, que é o máis grave, por non vivir atentos ás letras portuguesas de hoxe. Mais o certo é que aquel libro forma parte xa dos nosos libros máis amados.

O Que É Amar Um País. O Poder da Esperança, que así se titula este ensaio do cardenal Tolentino (Madeira, 1965), é a mirada lúcida dun home humanista do século XXI, escrita no medio da pandemia para pronunciar como discurso do Día de Portugal, de Camões e das Comunidades Portuguesas o 10 de xuño de 2020. Tres son os temas principais que aborda Tolentino nesta obra ensaística: o que é amar un país, como nos enfrontamos á pospandemia e como este é tamén un tempo para descubrir a beleza. Sobre esta última cuestión cita a Etty Hillesum, aquela moza holandesa asasinada en Auschwitz, que nun campo de concentración foi quen de escribir un dos diarios máis belos que se coñecen, non tendo outra beleza diante dos seus ollos máis que os lirios do campo.

Tolentino comeza as súas reflexións reivindicando a figura da súa avoa materna, unha muller analfabeta que puxo en contacto ao neto co romanceiro oral, cos tesouros da cultura popular. Isto recordounos a José Saramago, que no seu discurso de Estocolmo, cando recibiu o Premio Nobel, falou do seu avó analfabeto como o maior sabio que el coñecera. Páxina tras páxina, ficamos marabillados polo pensamento luminoso de Tolentino Mendonça, tan próximo ao pensamento humanista de José Luís Sampedro e tan necesario para reconciliarnos coa vida, co amor e co cosmos. Igual que, citando o libro do Levítico, nos convida a reconciliarnos coa vellez e a rexeitar a idea de considerar os vellos como un peso: “Ficarás de pé diante do que tem cabelos brancos; honrarás o rosto de quem é ancião”. Outra constante neste libro de Tolentino é a formulación de preguntas, xa que as considera sempre máis fecundas que as respostas. De feito un capítulo do libro titúlase “Dez perguntas para depois da COVID-19”.

Hai libros que nos transforman como seres humanos e que revolucionan a nosa visión do mundo e a nosa actitude fronte á sociedade. Este é un deses libros, escrito por un home sabio, cardenal e poeta, que bebe de Eliot, San Juan de la Cruz e Pasolini.

O Que É Amar Um País

José Tolentino Mendonça  

Quetzal Editores, 2020

123 páxinas.

O cambio político galego: moito máis preto

Quen milita no nacionalismo galego ou o apoia co seu voto, unha e outra vez, endexamais considerará que non é prioritario colocar o noso país, a súa voz e os seus problemas no Congreso e na política estatal. E en pura lóxica con esa idea, a eses milleiros de persoas non lles é indiferente que o BNG obteña dúas ou tres actas ou obteña un grupo parlamentario propio no Congreso, porque quen así pensa sabe perfectamente que do número de escanos que o nacionalismo galego acade en Madrid nas próximas eleccións xerais vai depender a capacidade política do BNG para negociar e condicionar os investimentos do Estado en Galiza e o trato do Goberno español co noso país.

A FORZA DE GALIZA NO CONGRESO

Non hai que ser unha persoa moi instruída en ciencia política para saber que cun grupo galego forte no Congreso Galiza sairá sempre ganando, sempre. O que aínda ninguén foi capaz de explicarnos é qué gana o noso país con representantes dun partido de ámbito estatal nas Cortes do Estado, sexa o partido de esquerdas, de dereitas ou da nova esquerda española. Capacidade de negociar co goberno español en función das necesidades e dos intereses de Galiza, cero. Nin desde un grupo parlamentario que dá apoio ao goberno nin desde a oposición parlamentaria. E isto non é unha simple opinión nin unha crítica sen base histórica. É a constatación empírica do comportamento político dos representantes galegos dos partidos estatais nas Cortes do Estado desde 1977 até hoxe. Cando non estaba o nacionalismo galego no Congreso, Galiza estaba ausente. Se está o BNG, está Galiza, e canto máis peso parlamentario teña o BNG, máis peso terá Galiza para negociar as decisións políticas que se adoptan no Estado e que condicionan a nosa economía, o noso benestar social, as nosas infraestruturas e o noso autogoberno.

O COMPORTAMENTO DOS PARTIDOS EN MADRID

Permítanme que o pregunte aquí, en voz alta: alguén viu algunha vez os representantes do PSdeG-PSOE no Congreso actuando como grupo galego con personalidade propia e de forma diferente aos deputados e deputadas de Cuenca ou de Murcia? Algunha persoa é coñecedora de que os deputados e as deputadas do PP de Galicia, en coherencia co aprobado no Parlamento galego, votasen nalgunha ocasión de forma diferente ao PP de Madrid no Congreso cando se trataba de asuntos de Galiza que entraban en contradición coas directrices de Génova? Alguén viu a Yolanda Díaz votando diferente ao grupo parlamentario do que até agora formaba parte cando se tratou dalgunha cuestión importante para os intereses do noso país, como podía ser a condonación da débeda do Porto da Coruña?

Non é descubrir nada novo que a presenza do BNG en Madrid é un problema para os partidos que ignoran as necesidades de Galiza. Por iso lles estorba tanto a todos eles un grupo parlamentario forte do BNG no Congreso, porque os pon en evidencia diante da nosa xente. Porque pon en evidencia que o voto verdadeiramente útil para o conxunto da sociedade galega é o que serve para darlle visibilidade, voz e voto a Galiza, o que serve para negociar a rebaixa da peaxe na AP-9, para lograr 24 millóns de euros no Orzamento do Estado para dragar e rexenerar a ría do Burgo ou para esixir a creación de tres novos xulgados de xénero en Ourense, Lugo e Santiago. Esa é a utilidade do nacionalismo galego en Madrid, unha utilidade que na medida en que nas vindeiras eleccións xerais se multipliquen os escanos se multiplicará na nosa visibilidade política como nación e en logros positivos para o país.

A ESPERANZA DO PAÍS

O pasado sábado Goretti Sanmartín Rei, co apoio da maioría da Corporación do Concello de Santiago, acadaba a Alcaldía da capital de Galiza, nun acto certamente histórico, cargado de emoción e de simbolismo, converténdose así na primeira muller que ostenta a Alcaldía de Compostela. Que o BNG vaia ter desde agora as alcaldías de dúas cidades galegas tan importantes como Pontevedra e Santiago e poida ser cogoberno ou unha forza política determinante noutras dúas cidades, en Lugo e na Coruña, e goberno con alcaldía do BNG en diversos concellos, entre eles Carballo, Ribeira, Cangas, Moaña ou Barreiros, ademais de ter de novo a posibilidade de cogobernar as deputacións da Coruña e Lugo, é a demostración de que o sistema político galego non está nas mesmas coordenadas que o sistema político español, onde a dereita e a extrema dereita avanzan a pasos axigantados cun discurso e unha maneira de actuar que espanta e que nos retrocede ao franquismo. En Galiza, pola contra, Vox non existe e o PP só goberna unha das sete cidades, e o noso país ábrese paso á esperanza dun cambio político, esta vez liderado polo BNG e por unha muller que devolveu a ilusión non só ao nacionalismo galego, senón tamén ao país.

Despois do importante acontecemento político que acabamos de vivir no Concello de Santiago, o seguinte fito histórico vai ter lugar, estamos convencidos, a noite do 23 de xullo, cando unha das noticias da xornada electoral sexa que o BNG consegue por primeira vez un grupo galego forte no Congreso, que con toda probabilidade non será menor de 4 escanos e podería incluso chegar a 6. Quedémonos xa cos seus nomes e cos seus rostros: Néstor Rego, Rosana Pérez Fernández, Carme da Silva, Brais Ruanova, Noa Presas e Daniel Castro. Esa noite estaremos moito máis preto do cambio político polo que tanto levamos agardando. O próximo Día da Patria será unha celebración multitudinaria e moi gozosa para cantas persoas arelamos unha Galiza diferente.

Confiemos en que o PSdeG-PSOE, de aquí ás autonómicas, asuma a súa responsabilidade, faga o seus deberes e estea á altura das circunstancias, se é que non quere acabar sendo marxinal na política galega e se é que de verdade desexa ser tamén actor, aínda que sexa nun papel secundario, do cambio político e do futuro do país.