Tres razóns para o cambio político galego (e III)

Con Ana Pontón Galiza ten a oportunidade de comezar a ser un país moderno, de poñer en marcha unha acción de goberno transformadora, de ter á fronte da Xunta de Galicia unha muller que posúe a intelixencia, a dignidade e a coraxe política necesaria para defender os intereses galegos sen pedir permiso a Madrid.

Visita de Ana Pontón  a cooperativas Lácteas Unidas (CLUN). Ames 

 

Miña avoa Lola, que naceu en 1902, con once anos xa traballaba cun raño nas terras axudándolle a súa nai, que seu pai pasou case toda a súa vida navegando no Golfo de México, facendo algúns cartos, primeiro para construír unha casa en Ortigueira xa antes de casar e despois para ir mercando pouco a pouco terras de seu, ferrado a ferrado. E miña avoa traballou aquelas terras todas desde que era unha nena até que con oitenta e pico de anos non puido máis. Toda a vida labrando a terra rego a rego, arrincando as malas raíces coas mans, coidando do gando, da familia, lavando a roupa no río, segando no trigo, que non había home que lle gañara, carretando feixes de herba, levando cestas de froitos na cabeza á praza e ás feiras, andando a pé quilómetros e quilómetros… E coma miña avoa as mulleres todas deste país, labregas e peixeiras, xeración tras xeración, durante centos de anos. Miña avoa e aquelas mulleres todas merecen que por fin no século XXI haxa unha muller da súa estirpe labrega á fronte do goberno deste país. Sería o maior recoñecemento que se lles podería facer a milleiros e milleiros de mulleres galegas que non tiveron outra vida máis que traballar de sol a sol, sen saber o que é un día de descanso en oitenta anos.

E logo están esas outras mulleres rebeldes, valentes, comprometidas, cheas de coraxe, erguendo a bandeira da xustiza e das liberdades, sendo as primeiras nas Irmandades da Fala, no Seminario de Estudos Galegos, nos partidos políticos e nas organizacións sindicais clandestinas… Foron as mulleres que sufriron a barbarie do 36 e a represión fascista, que lles asasinaron os homes e os fillos, que se tiveron que repoñer a tanto horror e tanta dor para sacar adiante a súa familia, convivir cos asesinos dos seus compañeiros ou coller un barco cara o exilio talvez para nunca regresar. Falo de Amalia Bóveda e de Amada García, de Syra Alonso e de Mariví Villaverde, de María Miramontes ou de María Casares. A súa entrega á causa de Galiza e da democracia e o seu enorme sacrificio humano non poderían ter mellor homenaxe que que unha muller de hoxe presida este país para que as liberdades e os ideais que elas abrazaron se transformen por fin na construción dunha nova Galiza, dun país novo, nun cambio político verdadeiramente transformador, feminino e feminista.

Están tamén todas aquelas mulleres que foron pioneiras na utilización e na defensa da lingua galega, na Universidade, nas letras, na medicina, na investigación científica, nas artes, na arquitectura, no deporte, na empresa, na avogacía, na vivencia plena da súa sexualidade.., as mulleres que puxeron os alicerces dun país diferente e moderno, mulleres como Rosalía de Castro, Xohana Torres ou María Xosé Queizán, como Juana de Vega, María Luz Morales ou María Barbeito, como Manuela Barreiro, Antonia Ferrín Moreiras ou Ángeles Alvariño, como Irene González Basanta, Marcela ou Elisa, como Carmen Arias, Amparo Alvajar ou Antía Cal… A obra, a vida e a memoria de todas estas mulleres ninguén a pode honrar e homenaxear mellor na Galiza de hoxe que outra muller que se mire cada día nese inmenso e luminoso espello que conforman todas elas.

Mulleres que ocupan un lugar na historia e milleiros e milleiros de mulleres anónimas que seguen a se erguer cada mañá para exercer a docencia, a medicina, o coidado das persoas doentes ou das persoas dependentes, a xestión das súas pequenas e medianas empresas, a condución dun taxi, dun autobús ou dun camión, a atención ao público na administración, nun supermercado, nunha cafetería ou nunha tenda, a investigación científica nun laboratorio, a explotación dunha granxa, o marisqueo nas nosas rías, a dirección dunha película, o traballo de actriz ou de bibliotecaria e outras moitas actividades profesionais, ás veces lonxe dos seus, noutros países, ás veces aquí e aló en condicións discriminatorias e mesmo sufrindo violencia machista. Mulleres de xeracións varias, de status sociais diferentes, que erguen a economía e o país e soñan cada día cun futuro mellor para elas e para os seus.

Nós non vemos nos anos vinte do século XXI, 90 anos despois de que as mulleres puidesen exercer o seu dereito ao voto, como se pode visualizar mellor o cambio político en Galiza que poñendo por primeira vez na historia e cun grande respaldo social unha muller da categoría humana e política de Ana Pontón na Presidencia da Xunta de Galicia, unha muller que recolleu de todas as mulleres que a precederon a súa forza e o seu orgullo de ser muller para devolvérllelo nunha aposta decidida por un novo país no que as mulleres todas poidan ter outra vida e sexan tamén protagonistas da historia. Esa será, sen dúbida, a mellor foto que podemos ofrecerlle ao conxunto da sociedade galega, a España e ao mundo do cambio político galego, a demostración máis clara de que este país entra definitivamente noutro tempo histórico e noutro século.

O goberno galego non pode continuar nas mans dunha dereita que vai a cabalo dunha extrema dereita que reivindica os valores do máis puro franquismo. Somo moitas as persoas, cada vez máis, que acreditamos no futuro deste país e que pensamos que con Ana Pontón Galiza ten a oportunidade de comezar a ser unha nación moderna, de poñer en marcha unha acción de goberno transformadora, de ter á fronte da Xunta de Galicia unha muller que posúe a intelixencia, a dignidade e a coraxe política necesaria para defender os intereses galegos sen pedir permiso a Madrid.

 

Tres razóns para o cambio político galego (II)

Contra o que pensan moitas persoas que identifican o nacionalismo só con cuestións identitarias, culturais e lingüísticas, algunhas das máis destacadas personalidades do nacionalismo galego fórono precisamente polos seus traballos de carácter económico. Nese sentido foi certamente extraordinario o esforzo intelectual que fixeron persoeiros como Lois Peña Novo, Cruz Gallástegui ou Alexandre Bóveda durante os anos vinte e trinta do século XX. Bóveda, que era funcionario de Facenda, foi en realidade o cerebro económico do Anteproxecto de Estatuto do Seminario de Estudos Galegos, do programa do Partido Galeguista e do proxecto de Estatuto de Autonomía do 36, aprobado pola Asemblea de Concellos en decembro de 1932, ademais de ser o principal organizador da constitución da Caixa de Aforros de Pontevedra, responsabilizándose da redacción dos seus estatutos, do regulamento interno e do seu primeiro cadro de persoal, unha experiencia que el aproveitaría posteriormente para a defensa dunha banca pública galega e para os seus importantes contributos en materia fiscal. Alexandre Bóveda foi dos primeiros en darse conta de que sen soberanía económica non hai soberanía política e de que era imprescindíbel cuestionar o sistema fiscal do Estado español, que lle concede ao Goberno central todo o poder financeiro.

DOUS LIBROS FUNDAMENTAIS

Xa na posguerra ese traballo está presente no labor de Valentín Paz-Andrade e de Xaime Illa Couto. Se ao primeiro lle debemos un título fundamental como Galicia como tarefa, ao segundo débeselle precisamente a aparición da Revista de Economía de Galicia, anterior á propia creación da Facultade de Económicas na Universidade de Santiago. Poucos anos despois, en 1972, a Editorial Galaxia publica a obra capital do pensamento económico galego, O atraso económico de Galicia, de Xosé Manuel Beiras, que xunto con Escedente económico e análise estructural, de Ramón López-Suevos, que aparece igualmente en Galaxia en 1977, supoñen unha auténtica revolución no estudo das causas e dos efectos do espolio dos nosos recursos. Eles dous, desde esas obras e desde as súas cátedras, abren o camiño para outras moitas persoas que nas décadas seguintes se van dedicar á investigación e ao coñecemento da economía galega desde diversas perspectivas.

AS BASES CONSTITUCIONAIS

Xa no plano estritamente político, non podemos ignorar aquí a importantísima contribución de Camilo Nogueira. Cando na primavera de 1976 o Consello de Forzas Políticas Galegas impulsa as Bases Constitucionais para a participación da Nación Galega nun Pacto Federal, o profesor Xose Vilas Nogueira elabora, con achegas de outras persoas, a parte xurídico-política das Bases e Camilo Nogueira as Medidas Económicas para un Programa de Goberno Galego, que é o outro documento que integra esta alternativa programática do nacionalismo galego para unha posíbel ruptura democrática que finalmente non foi.

Lendo agora de novo o contido daquelas Bases, tantísimos anos despois, dámonos conta de como o nacionalismo galego á altura de 1976 tiña perfectamente detectadas as causas do atraso económico e os pasos que compría dar para un desenvolvemento económico de Galiza. Entre os eixos cardinais daquel documento estaba, por exemplo, a transformación do ciclo produtivo das materias primas deica as últimas fases, a utilización da produción de enerxía en función das necesidades propias, o desenvolvemento dun complexo agro-industrial baseado nos recursos agrícolas, gandeiros e forestais ou medidas necesarias para por o aforro galego ao servizo do propio desenvolvemento económico do país. Que cada quen xulgue se algo diso se fixo desde a Xunta de Galicia nalgún dos sucesivos gobernos de Fernández Albor, Manuel Fraga, Núñez Feixoo ou Alfonso Rueda. Décadas e décadas perdidas para o desenvolvemento económico de Galiza.

Por certo, Camilo Nogueira, ademais dos documentos para organizacións políticas como a UPG, a AN-PG ou POG, nos anos oitenta elaborará, así mesmo, outros importantes traballos, entre os que cómpre destacar o traballo “Evolución histórica e estrutura sectorial da economía industrial”, que aparece no libro O poder industrial en Galicia, publicado en edicións Xerais en 1980, do que é coautor Xan López Facal.

A LEI DE BASES

Pero se a alterativa das Bases Constitucionais era unha proposta programática para unha ruptura democrática e para a estruturación dun estado federal, en setembro de 1987 o BNG presenta no Parlamento galego unha Proposición de Lei coñecida co nome de Lei de Bases, que constitúe un programa de medidas urxentes para a recuperación e o desenvolvemento económico e social do país dentro dos límites do actual marco estatutario. É unha alternativa formulada desde o realismo e a responsabilidade política por unha forza nacionalista que ve con enorme preocupación como pasan os anos e a Xunta de Galicia non actúa fronte aos problemas máis graves do país.

A Base I do articulado desa Proposición de Lei contemplaba catro instrumentos dos que a día de hoxe Galiza segue a carecer: o Instituto Galego de Economía Pública, un Plan de Desenvolvemento Económico de Galiza, endóxeno e autocentrado, a creación dun Banco Público Galego e a reforma das vías de financiación. E logo figuraba todo un programa de medidas a adoptar nos diversos sectores da economía galega.

UN PROGRAMA DE GOBERNO PARA A GALIZA DE HOXE

O nacionalismo galego, pois, non só se dotou desde comezos do século XX dun importante corpus teórico sobre a economía galega, senón que formulou propostas económicas para levar a cabo desde unha acción de goberno, primeiro a través das Bases Constitucionais e logo a través da Lei de Bases, obxectivos que aínda hoxe teñen plena vixencia e que o PP segue sen ter no seu horizonte. A maiores, na actualidade contamos cunha amplísima bibliografía sobre a economía galega, con innumerábeis traballos de investigación e numerosas teses de doutoramento.

O único que neste momento nós botamos en falta é unha especie de nova Lei de Bases ou de Programa de Goberno que diagnostique con rigor a situación económica de Galiza no contexto estatal , europeo e internacional de hoxe e que formule unha serie de medidas urxentes para poñer a producir o país, con solucións concretas aos graves problemas que sofren os diferentes sectores dentro do marco competencial do Estatuto de Autonomía, até onde sexa posíbel. E, naturalmente, esa alternativa para o desenvolvemento económico de Galiza só pode vir da man do nacionalismo galego, que é quen situou sempre, en todas as súas etapas, a economía galega entre os seus obxectivos prioritarios, unha tarefa na que traballaron algunhas das nosas mentes máis lúcidas.

Xusto cando tiñamos practicamente rematado este artigo chéganos a noticia de que o BNG acaba de constituír un Consello Asesor para reforzar a elaboración do Programa de Goberno para as vindeiras eleccións autonómicas. Nada nos podía alegrar máis o día que ver que nese equipo humano están persoas como Alfredo Suárez Canal, Teresa Táboas, María do Carme García Negro, Edelmiro López, Salustiano Mato ou Mar Pérez Fra. Coma quen di, o Seminario de Estudos Galegos do século XXI. O país non pode desaproveitar o coñecemento e a experiencia de todas aquelas persoas que durante tantos anos puxeron a súa lucidez e a súa vida ao servizo do país. Ana Pontón como candidata á Presidencia da Xunta non podería ter mellor aval.

O soño do desenvolvemento de Galicia, como titulou Manuel Roca Cendán o seu segundo libro sobre Lois Peña Novo, segue a ser tamén o soño de moitas persoas neste país, dunha amplísima maioría social que quere unha Galiza próspera e non empobrecida polo espolio e polo capital depredador. O soño do desenvolvemento de Galiza é unha razón máis, e das máis importantes, para o cambio político galego.

Tres razóns para o cambio político galego (I)

Aínda que foi unha fría mañá de decembro de 1981, no xélido Pazo de Xelmírez, cando se constituíu o Parlamento galego por vez primeira na nosa historia, xa desde 1978 había unha Xunta preautonómica, que presidiu Antón Rosón, entre 1978 e 1979, e José Quiroga Suárez, entre 1979 e 1982, os dous da UCD. O sistema político galego foi edificado, por tanto, e desde o primeiro momento, por partidos estatais de dereita que nada tiñan a ver coa reivindicación histórica da Autonomía galega. Estes partidos (Unión de Centro Democrático, Alianza Popular e Partido Popular) ocuparon a Presidencia da Xunta de Galicia durante case todo ese longo período político, en concreto 39 dos 45 anos. Se exceptuamos os dous anos do tripartito e os catro do bipartito, a dereita gobernou Galiza case de forma ininterrompida todo o que levamos de etapa autonómica. Só por hixiene democrática xa sería preciso o cambio político galego.

DE FERNÁNDEZ ALBOR A ALFONSO RUEDA

Ás veces parece que non temos moita conciencia desta realidade política e que incluso nos custa asociar a perda de peso político, económico e demográfico que experimentou o noso país nas últimas décadas a quen realmente exerceu o poder autonómico durante tantísimos anos, cunha evolución, ademais, que evidencia a renuncia progresiva do exercicio do autogoberno, mesmo desde o punto de vista simbólico. Abonda con dar un dato: O 13 de decembro de 1987, convocada pola Mesa pola Normalización Lingüística, tiña lugar en Compostela a primeira grande manifestación en defensa da lingua galega, que remataba nunha ateigada Praza da Quintana. O 8 de febrero de 2009, vinte e un anos despois, Galicia Bilingüe organizaba outra manifestación, tamén polas rúas de Santiago, baixo o lema “Quiero libertad para elegir” e “Contra la represión lingüística”. Na primeira manifestación, detrás dunha pancarta que dicía “Galiza en galego”, si, Galiza, non Galicia, camiñaban Xerardo Fernández Albor e se non lembro mal Xesús Palmou, cóbado con cóbado con Bautista Álvarez, Xosé Manuel Beiras, Camilo Nogueira e Anxo Guerreiro. Na segunda manifestación, na de Galicia Bilingüe, era Alfonso Rueda o que camiñaba xunto a Gloria Lago, Rosa Díez e Albert Rivera, protagonizando a primeira ofensiva contra a normalización lingüística desde que temos Autonomía. Dúas fotos e dous momentos que expresan perfectamente  a evolución ideolóxica da dereita galega. 

O DEBATE SOBRE O ESTADO PLURINACIONAL

Estamos a vivir agora unha circunstancia política na que Cataluña e Euskadi, máis unha vez, actúan politicamente para seren povos recoñecidos como nacións na estrutura do Estado español. Galiza, desde o seu propio goberno autónomo, non está nesa negociación nin nesa ambición política. Neste contexto onde se volve a falar do problema territorial e do estado plurinacional, a Xunta de Galicia que preside Alfonso Rueda e o conxunto do Partido Popular de Galicia nin sequera fan o exercicio de lembrar que Galiza tamén existe, que o artigo 1 do actual Estatuto de Autonomía fala de Galiza como “nacionalidade histórica”, é dicir, co mesmo status co que foron aprobados os estatutos de autonomía das outras dúas nacións. Todos e todas nós sabemos que cando a Constitución española se refire no seu artigo 2 a “nacionalidades y regiones” é precisamente para intentar resolver naquel momento da Transición o encaixe territorial de Galiza, Euskadi e Cataluña, aínda que posteriormente Andalucía tamén definirá a Comunidade Autónoma como nacionalidade. 

Non facer valer hoxe esa condición no actual debate político é unha renuncia que só pode asumir quen non acredita nin en Galiza como nación nin no autogoberno, como é o caso de Alfonso Rueda. Alguén imaxina a Castelao, a Alexandre Bóveda ou a Francisco Fernández del Riego non dando esa batalla por Galiza? Alguén imaxina a Xosé Manuel Beiras, a Camilo Nogueira, a Anxo Quintana ou a Ana Pontón renunciando a situar a Galiza en iguais condicións de soberanía política que Euskadi e Cataluña, tal e como fixo o Partido Galeguista na II República?

UNHA SOA COMPETENCIA EN 14 ANOS

Alberto Núñez Feixoo impediu en 2007, durante o goberno bipartito, que o noso Estatuto de Autonomía puidese alcanzar un maior teito competencial, mentres que si o facían o resto das autonomías. Posteriormente, baixo os seus gobernos e os de Alfonso Rueda, a Xunta de Galicia só negociou co Goberno central a transferencia dunha soa competencia en 14 anos (o imposto sobre o depósito de refugallos), mentres Euskadi lograba a transferencia de 26 novas competencias, Cataluña 11 e Andalucía 16. E agora Alfonso Rueda nin sequera defende aquilo que propoñían os chamados “galeguistas históricos” na primavera de 1977, Ramón Piñeiro entre eles: “para o caso de que a fórmula federal non prosperase, a representación galega tería que reclamar para Galicia os mesmos direitos autonómicos que se lles reconocesen ás outras nacionalidades”. Endexamais defenderán nin dirán tal cousa os actuais dirixentes do PP.

Para que Galiza exista non xa como nación en marcha, senón como suxeito político galego, resulta, pois, imprescindíbel desaloxar urxentemente e con contundencia democrática ao Partido Popular da Xunta de Galicia. O PP de Núñez Feixoo e de Alfonso Rueda representa claramente a antítese do que é un proxecto político coherente coa idea de autogoberno que forma parte da historia de Galiza desde as Irmandades da Fala e do vello Partido Galeguista.

Velaquí unha primeira e poderosa razón para un cambio político galego para calquera persoa nacionalista ou galeguista que acredite no noso país e no autogoberno galego.

Lean a Camilo Nogueira

 Hai quen agora fala todo o día de Palestina e nunca tocou coas súas mans a pel dun deses nenos ou desas nenas palestinas que levan nos seus ollos o terror da violencia e da barbarie, nin nunca cruzou unha soa palabra cun pai ou unha nai de Gaza que tivo que correr baixo as bombas do Exército de Israel cun fillo nos brazos. Camilo Nogueira si viviu esa realidade humana. Cando falaba de Palestina no Parlamento Europeo facíao tamén desde o vivido en primeira persoa.

Talvez para a maioría da sociedade galega actual Camilo Nogueira Román (Vigo, 1936) é só o nome dun destacado político galego asociado a Esquerda Galega e ao BNG ou, no mellor dos casos, un dos referentes históricos do nacionalismo galego contemporáneo, que non é pouca cousa, naturalmente. Só por iso xa merecería toda a nosa admiración, por tanta e tan xenerosa entrega ao país. Mais Camilo Nogueira é tamén unha das nosas grandes figuras intelectuais, un dos nosos máis brillantes ensaístas, cunha extensa e importante obra publicada. Abonda con citar algúns títulos: O poder industrial en Galicia (1980), A memoria da nación I. O reino de Gallaecia (2001) ou o seu último libro, o seu legado intelectual: Unha nación no mundo. A razón resistente (1480-2010), publicado en 2019, cando o autor xa cumprira 83 anos de idade. Case 800 páxinas a través das que podemos viaxar pola historia de Galiza desde a Idade Moderna ao inicio do século XXI. Unha lectura certamente imprescindíbel.

Pero hoxe queremos traer aquí outro dos seus libros, de obrigada lectura nestes tempos de tanta barbarie, tanto horror, tanto sufrimento e tanta dor nos nosos corazóns polo xenocidio que está suceder en Palestina: A rota do sol, publicado por Edicións Laiovento en 2011, unha mirada sobre o acontecer histórico, económico, social e cultural de Galiza desde a Guerra Fría até os nosos días e unha mirada sobre o mundo, sobre o exterior, porque Camilo Nogueira, desde o seu pensamento nacionalista, nunca deixou de estar preocupado polo que acontecía en calquera parte do planeta, nomeadamente naqueles países que sofren o colonialismo, a represión política e a inxustiza social. Posibelmente A rota do sol é o mellor libro para descubrir ou coñecer máis profundamente a Camilo Nogueira en toda a súa dimensión política, intelectual e humana.

Un dos capítulos deste libro está todo el dedicado a Palestina. Aínda que a Camilo Nogueira lle preocupou a situación do pobo palestino desde os seus tempos de deputado de Esquerda Galega no primeiro Parlamento galego, foi durante a súa etapa como eurodeputado do BNG, entre 1999 e 2004, cando o conflito entre Israel e Palestina centrou unha parte importante do seu traballo parlamentario. A rota do sol recolle diversas intervencións parlamentarias e varios artigos de Camilo Nogueira que nos axudan a comprender todo un proceso histórico e unha situación política que vive agora un dos momentos máis dramáticos da historia da humanidade.

Cando Camilo Nogueira falaba na Cámara europea ou reflexionaba en artigos e ensaios sobre Palestina, facíao sempre con coñecemento persoal, con experiencia propia do vivido nas súas viaxes a Palestina en 2002, 2004, 2008 e 2009, formando parte de misións do Parlamento Europeo. Eran intervencións e traballos que falaban dos campos de refuxiados, do terror, dos bombardeos, da miseria e da desolación que contemplou cos seus propios ollos en Palestina, camiñando entre as vítimas. Os títulos dos textos que figuran neste libro son ben expresivos: “Apartheid”, “Reinado do terror”, “Ante tanto terror”, “Gaza asediada”, “Bombardear un campo de concentración”, “Chumbo fundido”, “Arrogante impunidade” …

Camilo Nogueira alza a súa voz unha e outra vez para denunciar a masacre de Ienin, o cerco á sede do Presidente Arafat, a construción do infame muro da separación, o asesinato do líder espiritual dunha parte do pobo palestino Ahmed Iassin, o asedio da Mugata de Ramallh, o ataque a Gaza entre decembro de 2008 e xaneiro de 2009… E dá algunhas claves para entender este conflito: o incumprimento das resolucións da ONU por parte de Israel, a ocupación como causa última da espiral de violencia e do terrorismo, a responsabilidade política de Israel e dos países que sustentan a súa acción, como os EEUU e mesmo os estados da Unión Europea ou os estados árabes da zona, ou a non aceptación por parte de Israel da vitoria parlamentaria de Hamás, un grupo que antes impulsaran os propios israelís contra o Al Fatat de Iassir Arafat. “A Unión Europea, que fai chegar aos palestinos a principal axuda financeira, especialmente en Gaza, -escribía Camilo Nogueira en 2008- podería ter a clave da solución de se atrever a utilizar todo o seu poder político e económico, sen estar sometida aos intereses estratéxicos dos EEUU”.

Noutro dos seus textos sobre Palestina, escrito en 2006, di Camilo Nogueira: “Nesta situación, chegou para a Unión Europea a hora de manifestar que o obstáculo determinante para a creación do Estado palestino e da coexistencia dos dous Estados non está na sociedade palestina, nin sequera na árabe, senón no afán de dominación de Israel e na ocupación dun territorio que non lle pertence. Está nun Estado xudeu que non abandona a pretensión de ocupar permanentemente parte do territorio de Cisxordania e Gaza, sen respeitar as fronteiras de 1967 fixadas nas resolucións da ONU”. Que autoridade política española ou europea ten a coraxe de dicir isto hoxe?

Hai análise e reflexión neste textos, pero tamén vivencias moi persoais. Nunha das crónicas que escribe Camilo Nogueira da súa experiencia por terras de Palestina, narra o que lle sucedeu unha vez en Israel, á saída de Gaza: “A pesar de que só tiña no peto a carteira, co cartón de crédito e o pasaporte, logo dun escaneado rotatorio fun desviado a outros cubículos en que repetiron a operación, e despois introducíronme, por ordes dadas desde a altura e sen posibilidade material de desobedecelas ou contestalas, nunha cela que se fechou hermeticamente ás miñas costas, sen que ninguén acudise de inmediato. Ao cabo dunha media hora, desde outra cámara separada por un vidro pedíronme que me espise. Entraron logo dous ghichos que aínda me pasaron un escáner manual por todo o corpo á procura de non sei que. Só despois de todo iso, e sen recibir ningunha explicación nin desculpa, puiden reunirme co grupo, para soportar posteriormente, como todos, o insolente e demorado control do pasaporte”.

Se isto llo fan a un eurodeputado formando parte dunha Misión do Parlamento Europeo, que non lle farán a un palestino! Anos despois, en febrero de 2023, a eurodeputada nacionalista galega Ana Miranda, que segue activamente a liña da defensa de Palestina de Camilo Nogueira, sufriría tamén a represión das autoridades de Israel, expulsándoa do seu territorio, obrigándoa a retornar a Madrid desde Tel Aviv, a pesar de formar parte dunha delegación oficial do Parlamento Europeu que viaxaba a Cisxordania e Gaza. O “delito” de Ana Miranda fora participar na Flotilla Internacional da Liberdade do 2015 para achegar axuda humanitaria a Gaza.

Hai quen agora fala todo o día de Palestina e nunca tocou coas súas mans a pel dun deses nenos ou desas nenas palestinas que levan nos seus ollos o terror da violencia e da barbarie, nin nunca cruzou unha soa palabra cun pai ou unha nai de Gaza que tivo que correr baixo as bombas do Exército de Israel cun fillo nos brazos. Camilo Nogueira si viviu esa realidade humana. Cando falaba de Palestina no Parlamento Europeo facíao desde o vivido en primeira persoa: “Señor Presidente, como o meu colega que falou anteriormente, eu tamén estiven onte no campo de refuxiados de Ienin”. De aí o valor dos seus textos. De aí a importancia de lermos hoxe un libro como A rota do sol, nun momento no que estamos a vivir de novo un xenocidio, unha masacre que nos demostra máis unha vez o desprezo máis absoluto que o ser humano é capaz de sentir por outro ser humano.

A disolución do Partido Galeguista no interior

Se temos que situar o momento da disolución definitiva do Partido Galeguista do interior, este sería posibelmente en 1958, na Rosaleda.

Unha segunda lectura que fixemos estes últimos días de verán do libro de Xosé Manuel Beiras Retratos en fite (Edicións Laiovento, 2022), que recolle un conxunto de textos imprescindíbeis para coñecermos moito mellor a figura de Beiras, a historia política contemporánea de Galiza e algunhas das figuras que a protagonizaron (Alexandre Bóveda, Paz Andrade, Otero Pedrayo, Paco del Riego, Carvalho Calero…), sempre tamén desde o plano máis humano e íntimo, textos todos eles escritos cunha prosa brillante e deliciosa e mesmo con vontade narrativa; a lectura deste libro, repito, convidounos a regresar, máis unha vez, a outros textos nos que tamén se fala sobre unha famosa reunión que se levou a cabo nos anos cincuenta na Rosaleda, na casa de Domingo García-Sabell, e que podemos considerar o acto formal da disolución definitiva do Partido Galeguista.

Algo había no relato de Xosé Manuel Beiras que non nos encaixaba no que nós tiñamos lido anteriormente. En dúas ocasións fai Beiras referencia a esa reunión nas páxinas deste libro. Nun dos traballos, concretamente nun magnífico e emocionante texto sobre don Ramón Otero Pedrayo, escrito na Reboraina de Aguiar en 2020, di o seguinte: “…aló polo 1953, veu a Galiza unha ´embaixada` do Consello de Galiza (…). O ´mensaxeiro` fora Perfecto López (…). Nas miñas rememoracións sempre dubidei de que fose nese ano ou no seguinte, mais a publicación por Galaxia no 2018 dunha biografía de Perfecto López, da autoría de Xosé María Rei Lema, lévame a concluír que tivo que ser no 1953. Segundo esa obra, o Perfecto tivo nese ano varias reunións na Galiza coa xente de Galaxia. A que non relata é a única da que podo dar fé como testemuña presencial”.

A ROSALEDA, 1958

Se imos ao libro A nación incesante. Conversas con Xosé Manuel Beiras (Sotelo Blanco, 1989), veremos que o propio Beiras, falando desa reunión, nos di que “isto tivo que ser non mais tarde de cando eu estava en segundo ou como muito terceiro de carreira”. Así mesmo, xa algúns anos antes, Xosé Luís Franco Grande dera conta desa xuntanza na obra Os anos escuros I, (Edicións Xerais, 1985). E Franco Grande sitúaa en 1958. Lembremos que o libro de Franco Grande comeza narrando a súa chegada a Compostela, no outono de 1954, para cursar Filosofía e Letras. Se a reunión fose en 1953 posibelmente nin Beiras nin Franco Grande poderían participar nela, porque os dous terían nese momento 17 anos, e o segundo deles creo que nin sequera estivera nunca en Compostela até o día que chegou a esa cidade para facer os estudos universitarios. Como Xosé Manuel Beiras rematou a carreira de Dereito en 1957 con 21 anos recén cumpridos e ese mesmo ano marchou a París, nós pensamos que a reunión foi cando el xa estaba en París, e todo parece indicar que, efectivamente, foi en setembro de 1958, que é a data que dá Franco Grande e o propio biógrafo de Perfecto López, Xosé María Rei Lema. Iso explica, por outra parte, que nas reunións de 1953 que relata Rei Lema na biografía de Perfecto López (Perfecto López. Un vimiancés na Galiza Ideal, Galaxia 2018) non apareza a xuntanza que viviu Xosé Manuel Beiras na Rosaleda.

Perfecto López, fillo e neto de dúas mulleres xornaleiras dunha aldea de Vimianzo, emigrara moi mozo a Arxentina, onde se fixo un grande empresario da industria do automóbil, e cando Castelao chega a ese país en 1940, el será unha das persoas que forma parte do seu círculo de amigos máis íntimos, xunto con Manuel Puente, Xosé Benito Abraira e Rodolfo Prada, dándolle protección económica a Castelao e a Virxinia Pereira e participando en todas as actividades que protagoniza o dirixente nacionalista, así como facendo de mensaxeiro entre o galeguismo do exilio e o galeguismo do interior nas diversas viaxes que fixo a Galiza. Foi tamén el o que en 1949 puxo en contacto por última vez a Castelao con Otero Pedrayo a través dunha conversa telefónica desde o Hotel Compostela e o que uns días antes da morte de Castelao levou de Galiza terra galega para poñer sobre o seu corpo. Cada vez que nós collemos entre as mans a noveliña de Méndez Ferrín Retorno a Tagen Ata, non podemos evitar pensar en Ramón Piñeiro e en Perfecto López.

O CONTEXTO POLÍTICO DOS ANOS 50

Para non sermos inxustos nin simplistas sobre o papel que xogou o galeguismo na clandestinidade, durante a década dos corenta, nas condicións políticas máis adversas, talvez é imprescindíbel ler a obra Castelao e os galeguistas do interior (Editorial Galaxia, 2000, edición de Xavier Castro) ou o que Ramón Piñeiro lle contou a Suso de Toro para o libro Camilo Nogueira e outras voces (Xerais, 1991). Así fala Piñeiro: “¿Cales eran os nosos problemas no ano 50? Primeiro, que xa pasaran catorce anos desque estaba Franco no poder. Que a xente, da nosa xeración para arriba estaba totalmente traumatizada pola Guerra Civil e non quería ¡nin oír! falar de política. Aterrada. E non era para menos. Os que vivimos a represión e o terror, aínda que nós nos arriscásemos, comprendemos que o pánico era moi natural. As novas promocións de mozos estaban absolutamente desgaleguizadas, absolutamente (…) Primeiro problema, facíase necesaria algunha forma de presencia pública de Galicia (…) Foi cando se creou Galaxia”.

Como moi ben coñecemos, o desencontro e o enfrontamento entre o galeguismo do interior e o de América manifestouse xa en vida de Castelao, e tras a súa morte aínda se agudizou moito máis a distancia entre os dous universos políticos que representaban o nacionalismo galego, o de aquí e o de aló. Os de América consideraban que o galeguismo do interior abandonara a acción política e os de aquí xustificaban a súa estratexia con argumentos como os que se expoñen nun documento elaborado posibelmente en 1954 para unha xuntanza do PG da zona de Vigo para dar conta da viaxe de Francisco Fernández del Riego a Bos Aires e da situación política daquel momento: “…o Estado exerce unha implacábel presión represiva sobre calisquer forma de aitividade pública que o galeguismo adoite. Nistas condicións de estrema adversidade, o único verdadeiramente importante é impedir que Galicia non perda a concencia dos seus propios problemas. Crear concencia galeguista, concencia dos problemas xenuinos de Galicia é o labor máis importante do galeguismo. Ista concencia será mañán forza política positiva e aituante. Ista forza, desaparecido o franquismo, aituará con plena eficacia política de acordó co-as condicións reales do futuro político español”.

A ESTRATEXIA DE RAMÓN PIÑEIRO

Esta foi a estratexia política de Ramón Piñeiro e do galeguismo do interior nos anos cincuenta. E unha cousa é que poidamos considerar politicamente desafortunada a estratexia de Piñeiro desde comezos dos anos sesenta até a constitución do primeiro Parlamento galego, así como profundamente moi errada e nefasta para o país a súa ruptura coa mocidade nacionalista que abrazaba as ideas do marxismo, e outra cousa moi distinta sería non comprendermos as razóns polas que o galeguismo do interior reorientou o seu compromiso político a través da acción cultural desde 1950.

Ramón Piñeiro e Perfecto López en 1958.
 Fonte: Henrique Monteagudo/Galaxia.

Se temos que situar o momento da disolución definitiva do Partido Galeguista do interior, este sería posibelmente en 1958. Así a describe Xosé Manuel Beiras: “Foi esa xuntanza que tivo lugar na casa de García-Sabell na Rosaleda, e que revestiu o carácter de sesión formal do Partido Galeguista. De feito, no amplo comedor da vivenda, a mesa estaba presidida –estouno a ver aínda con absoluta nitidez- por don Ramón, acompañado, a dereita e esquerda, por Gómez Román –derradeiro secretario do partido, non si?- e mais por Cabanillas. Arredor dela, ademais de Perfecto López, os homes de Galaxia –Piñeiro, Del Riego, Isla Couto, García-Sabell e algún máis que non dou visualizado agora. E dous ou tres ´novos` -Franco Grande, eu mesmo e coido que López Nogueira (…) A mensaxe política era sinxela: os de América, ou o Consello (de Galiza), propuña a reorganización do Partido Galeguista ´do interior` e a súa expansión proselitista, ianque non practicase un activismo que puxese en perigo a estratexia da política cultural”.

Pola súa parte, Xosé Luís Franco Grande, que, como xa dixemos, tamén participou naquela histórica reunión, lémbraa así: “Piñeiro quixo ´lerlle a cartilla` (a Perfecto López) e montou algo verdadeiramente espectacular daquela (e digo espectacular por non dicir outra cousa, xa que as reunións masivas como aquela era algo que moi dificilmente pasaba desapercibido á policía): na Rosaleda, na casa de García-Sabell, fíxose unha xuntanza de galeguistas chegados de todo o país, presidida por Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas e Gómez Román, os tres vellos patriarcas do galeguismo. Interviña cada un dos presentes –eu tamén o fixen, como Beiras, en representación dos novos- e largaba unha perotata sobre un tema calquera, preparada –e aínda escrita- antes por Piñeiro, intervencións nas que se foron tocando todos os temas vivos da cultura e da realidade presente de Galicia, coa intención de explicarlles aos nosos emigrados que problemas eran os que aquí tiñamos (…) Todo aquilo, folga dicilo, supuxo un traballo férreo para Piñeiro, que pasou semanas e semanas mecanografando folios e folios, consciente de que cumpría co seu deber. Todo o material entregóuselle a Perfecto López para que o fixese chegar aos representantes das comunidades galegas de Buenos Aires”.

A RUPTURA ENTRE O GALEGUISMO E O NACIONALISMO

Se ao longo da primeira parte dos cincuenta o labor da Editorial Galaxia pasou a ser a prioridade do galeguismo do interior e a actividade política do PG practicamente xa non existía, a partir daquela reunión na Rosaleda en setembro de 1958, o PG desapareceu por completo da oposición ao franquismo. E ao noso humilde xuízo, o que resulta menos comprensíbel non é aquela decisión de Ramón Piñeiro, que a podemos entender perfectamente naquel contexto da ditadura e naquela conxuntura internacional, senón a súa oposición rotunda a reconstruír o PG algúns anos despois, desde comezos dos sesenta, para ser un actor político principal no final do franquismo, con todo o peso histórico que esa sigla tiña, e dese xeito reforzar o papel do nacionalismo galego no seu conxunto na Transición. Cremos nós que esa foi a grande equivocación de Ramón Piñeiro, ademais do seu feroz anticomunismo e da súa intransixencia para aceptar a liña nacionalista de Castelao, que defendían sobre todo algúns mozos de “Brais Pinto” (Méndez Ferrín, Bautista Álvarez, Reimundo Patiño), que logo participarán activamente na fundación do Consello da Mocedade e da UPG. Nese momento o galeguismo e o nacionalismo galego quedaron esgazados, con consecuencias moi nefastas para a historia de Galiza, que aínda chegan aos nosos días. A primeira vítima daquel traumático proceso foi Antón Moreda, que era secretario xeral do Consello da Mocedade e que foi expulsado xunto con outros mozos polo sector afín a Ramón Piñeiro.

A ruptura no seo do nacionalismo foi humanamente tan profunda que hai agora dez anos, cando se inaugurou a Casa-Museo Manuel María, encomendóuseme a min falar con varios poetas amigos de Manuel María, algúns deles da súa mesma xeración, para convidalos a participar nun recital poético en Outeiro de Rei, e un deles díxome, iso si, moi amabelmente, e sentíndoo moito, que non podía participar nese acto porque había pouco un dos poetas invitados chamáralle traidor. Nada menos que por algo que sucedera no Bar Viño de Compostela e no Colexio Fingoi de Lugo cando eles dous eran uns mozos, en 1963, 50 anos antes!

Talvez a mellor novela de Carlos Casares

    Acto cultural en Ortigueira, con Arantxa Serantes, Carlos Casares
e Bernardo Benabade. Anos noventa.

Non resulta para nada doado seleccionar un único libro de Carlos Casares (Ourense, 1941-Vigo, 2002), porque creo que este autor non escribiu ningún título que non teña interese para calquera lector ou lectora, desde Vento ferido (1967) a O sol do verán (2002). Francamente todo o levou a cabo con grande brillantez intelectual e fortuna literaria. Non hai un só título que careza de importancia no conxunto da súa obra. Aínda así temos a sensación de que hai unha ampla coincidencia na crítica literaria galega de que talvez a súa obra máis ambiciosa é a novela Deus sentado nun sillón azul. Nós, desde logo, tamén o cremos.

Entre os proxectos académicos iniciais de Carlos Casares estivo elaborar unha tese de doutoramento sobre os escritores ourensáns da Xeración Nós. Finalmente non acabou rematando ese traballo, pero si investigou e estudou a fondo eses autores, as súas obras e o seu tempo, e incluso chegou a manter unha estreita relación con don Vicente Risco e don Ramón Otero Pedrayo. Froito diso son as súas magníficas biografías sobre estas dúas figuras, un xénero que Casares cultivou maxistralmente en varios libros. E serán precisamente algúns trazos da personalidade de Risco os que sen dúbida atoparemos no personaxe principal desa novela, na que aborda o proceder dun intelectual galego no novo réxime que nace do levantamento fascista do 36, unha longa e densa historia que ten como pano de fondo a xeografía urbana de Ourense e que nos vai narrando unha muller que desde unha ventá da casa de en fronte espía a aquel antigo profesor co que mantivo un romance e que agora pasa o día sentado nun sillón azul.

Contra o que algúns interpretaron no seu día, non estamos diante dunha nova biografía de Vicente Risco, en absoluto. Trátase simplemente dunha obra de ficción, onde hai, efectivamente, unha certa sombra de Risco, fundamentalmente naqueles rasgos que teñen a ver cos seus costumes diarios e coa súa posición filosófica. Mais algo que diferenza ao personaxe da novela da persoa de Risco sería, por exemplo, a falta de humanidade e de moral do personaxe creado por Carlos Casares. Vicente Risco era unha persoa incapaz de causar o mal a outras persoas, todo o contrario do que observamos no personaxe da novela, que mesmo chega a facer unha testificación incriminatoria contra un mozo inocente que acabará sendo condenado a morte, razón esta pola que un día a guerrilla decide darlle o final que merece. E coñecendo a personalidade de Vicente Risco e o cariño e o respecto co que Carlos Casares o tratou, resulta moi difícil de imaxinar que o autor da novela buscara un final tan tráxico para un intelectual como o que el coñeceu nos seus anos mozos en Ourense. Por iso resulta absurdo identificalo con Risco.

Cun estilo claro, aparentemente sinxelo, coa minuciosidade descritiva que tanto caracteriza toda a súa prosa, Carlos Casares constrúe unha novela que case parece que foi escrita cunha cámara de cine, onde o que predomina non é a acción, senón a observación e a memoria, a memoria dos días felices anteriores á guerra e da maldade e da violencia que veu despois.

Deus sentado nun sillón azul

Carlos Casares

Galaxia, 1996

Alfredo Suárez Canal, sempre á procura dun discreto segundo plano

Suárez Canal creou un equipo de traballo na Consellería de Medio Rural como nunca antes houbera en todos os gobernos anteriores, con persoas cunha longa e recoñecida traxectoria profesional e cun proxecto de país na cabeza.

Non saberiamos precisar cando coñecemos nós a

Foto: Xan Carballa

Alfredo Suárez Canal (Allariz, 1951). Supoño que
nos cruzariamos con el polas rúas de Compostela o Día da Patria do 78, ou talvez no 79, e que alguén nos diría “ese que vai aí é Suárez Canal”. Por ese tempo tamén soubemos da súa relación familiar con José Suárez -aquel fotógrafo que retratou os rostros todos do noso pobo e personalidades como Unamuno, Alberti ou Bergamín- e de que era sobriño do escritor Marcial Suárez, do que léramos O acomodador e outras narraccións, e todo iso fixo que incluso desde Ortigueira seguísemos moi de preto e cunha maior atención a traxectoria daquel militante do BN-PG de Ourense que estaba emparentado con tan destacadas figuras e que naquel momento, en 1979, se iniciaba na política institucional como concelleiro en Allariz e como deputado provincial nunha corporación que presidía Victorino Núñez. Onde si estamos seguros que vimos e que escoitamos falar a Suárez Canal foi na Asemblea fundacional do Bloque Nacionalista Galego, no Frontón de Riazor, o 26 de setembro de 1982.

ATLETISMO E MILITANCIA

En Ourense, onde exerceu durante varias décadas como profesor de Matemáticas no Instituto Ramón Otero Pedrayo, e na UPG, na AN-PG, na primeira ERGA, na UTEG e na ING si que coñecían moi ben a Alfredo Suárez Canal, porque en toda esa provincia e nesas organizacións souberon da súa entrega sen límites e do seu valiosísimo traballo para construír unha alternativa nacionalista para o país. E antes de todo iso xa os irmáns Suárez Canal tiñan titulares na prensa como deportistas cando eran estudantes de bacharelato no Instituto Santa Irene. Foi en 1968 cando Alfredo conseguiu na Casa de Campo o título de campeón de España xuvenil de cross co Real Club Celta. Seguro que correr día tras día quilómetros e quilómetros preparouno mentalmente para ser logo un corredor de fondo da política galega.

A FUNDACIÓN DO BNG

Foto: Xan Carballa

Mais regresemos á fundación do BNG. Só polo papel que xogou Suárez Canal en todo ese proceso que deu orixe á creación desta forza política galega xa merecería a atención de calquera investigador, xornalista ou persoa interesada no nacionalismo galego actual. El foi precisamente unha das persoas que falou con Xosé Manuel Beiras -creo que a outra persoa foi María do Carme García Negro- para incorporalo de novo á acción política tras a disolución da AN-PG, na primavera de 1982. Alfredo, así mesmo, traballou moi activamente na coordinación da Asemblea de Riazor e moderou os diversos debates que alí houbo, sendo elexido xa ese mesmo día membro do primeiro Consello Nacional do BNG. De todo aquilo ten Suárez Canal non só memoria viva daquel proceso, senón tamén documentos moi valiosos para a historia do nacionalismo galego contemporáneo.

Non ben sairamos do Frontón de Riazor, o 28 de outubro tiñamos que participar nas eleccións xerais do 82, e tivemos que facelo aínda como Bloque-PSG. Non deu tempo a presentarnos como BNG. Lembro que o lema era simplemente “os nosos”, e que os nosos eran Xosé Manuel Beiras pola provincia da Coruña, Francisco Carballo en Pontevedra, Eduardo Gutiérrez en Lugo e Alfredo Suárez Canal en Ourense. Nesas campañas electorais, desde o referendo da Constitución, Alfredo patea toda a xeografía ourensá, concello a concello. Primeiro había que ensobrar papeletas e logo coller o caldeiro e ir pegar, e pasar a megafonía, e despois ir dar o mitin.

Proceso electoral tras proceso, os resultados nunca eran os que se desexaban, pero a militancia estaba preparada para esas derrotas e para non perder a ilusión. Desde o 82, Suárez Canal tivo a xenerosidade de encabezar as candidaturas do nacionalismo na provincia de Ourense en todas as eleccións, unha e outra vez, e por fin en 1989 obtén o respaldo necesario para ser deputado no Parlamento galego. Pero un recurso contra o resultado electoral e unha sentenza inxusta dun tribunal de xustiza déixano sen a acta de deputado. Será aínda en 1993 cando entre na Cámara galega. Tiña 31 anos cando encabezou a candidatura por primeira vez ao Congreso e 42 cando entrou no Parlamento galego. Era xa un referente histórico.

DEPUTADO E CONSELLEIRO

Entre 1993 e 2005 Alfredo Suárez Canal exerce os cargos de parlamentario, viceportavoz e coordinador do Grupo Parlamentario do BNG, destacando polo seu rigor e a súa brillante oratoria, combinando sempre serenidade, contundencia e paixón. En 2005 resístese a volver ao Parlamento e despois das eleccións hai que convencelo tamén para que asuma o cargo de conselleiro de Medio Rural no Goberno bipartito. Pero finalmente a súa fidelidade ao país e ao nacionalismo non lle permite dicir que non nunha circunstancia histórica tan importante para o nacionalismo e para Galiza. Supoñemos que nesa decisión pesou tamén a súa relación persoal e política de tantos anos con Anxo Quintana, que terá a responsabilidade de ser o Vicepresidente da Xunta naquel goberno. Suárez Canal, Francisco García e Anxo Quintana foron de feito durante toda unha época tres dos principais dirixentes do BNG. Allariz foi unha verdadeira escola de facer país, de construír futuro.

UN HOME DE ACCIÓN

Calquera documento teórico elaborado das Irmandades da Fala para aquí ou calquera Día da Patria de calquera ano merece máis atención no seo do nacionalismo galego que a acción de goberno protagonizada polo BNG desde a Xunta de Galiza entre o 2005 e o 2009, algo que sempre nos pareceu un auténtico despropósito. Igual sucede co nacionalismo galego dos anos trinta, do que sabemos máis dos seus documentos teóricos e do pensamento político de Castelao que do que foi a estratexia e a práctica política do Partido Galeguista naquel contexto histórico para dotar a Galiza dun Estatuto de Autonomía e dun sistema político propio. E tan importante como coñecer á perfección os principios políticos é coñecer a praxe política, o diálogo entre os ideais e a acción política. Só con principios, con arengas e con textos teóricos non se avanza nin se transforma a sociedade. As ideas precisan materializarse na vida real da xente, aínda que iso conleve contradicións e erros. Non erra quen non actúa.

Seguramente a figura de Alfredo Suárez Canal sería hoxe obxecto de máis atención por parte dos estudosos do nacionalismo galego se en vez de dedicar catro anos da súa vida a dirixir unha consellería para darlle vida ao medio rural galego houbese dedicado ese tempo a escribir un libro de ensaio político. Pero o de escribir nunca foi unha das grandes preocupacións de Suárez Canal. Pouco é o que lle coñecemos por aí publicado. Algún que outro traballo en periódicos e revistas e un prólogo nun libro do historiador catalán Fermí Rubiralta Casas sobre a historia da UPG. E non moito máis. O libro escribiuno día a día desde moi mozo con práctica política a prol do país, facéndose cargo de importantes responsabilidades organizativas e institucionais e asumindo logo no Goberno bipartito a Consellería de Medio Rural. Isto último cremos nós que é a súa obra mestra.

CONSELLEIRO DE MEDIO RURAL

Os que somos da aldea, as persoas que aínda vivimos até os anos setenta un rural cheo de xente e con homes e mulleres que traballaban a terra e utilizaban o monte, naquel tempo que había vacas en todas as casas e rara era a leira que non estaba cultivada, sabemos ben que o abandono da actividade agraria e do monte, a despoboación do rural, a plantación masiva de eucalipto e a aparición dos incendios forestais, cada vez máis devastadores, foi un proceso que só se pode explicar pola falta total dunha política agraria e forestal por parte da Xunta de Galiza desde os primeiros momentos da Autonomía, polo impacto que tivo no campo galego a entrada no Mercado Común e polo desprezo do conxunto dos poderes públicos polo medio rural. Marchar da aldea acabou sendo unha necesidade en moitos casos e mesmo un desexo para moitas persoas que o identificaban como un mundo atrasado e sen futuro, do que había que fuxir.

Facerse cargo da Consellería de Medio Rural en 2005, cando levabamos varias décadas de abandono e destrución do campo, non era precisamente unha tarefa doada, nin para obter grandes resultados a curto prazo. O primeiro e máis urxente era volver a poñer a mirada no rural, poñer en valor a aldea e o sector agrario, mentalizar á sociedade de que era posíbel vivir no rural con dignidade, e non só iso, senón tamén facer posíbel que ese proxecto de vida puidese materializarse. Para ese fin había que derrogar leis e aprobar un novo marco legal e despregar todo un abano de medidas encamiñadas á recuperación do territorio abandonado, a fixar poboación e favorecer o relevo xeracional, a reformar as estruturas agrarias, a ordenar o monte e poñer en marcha unha política forestal racional baseada na diversidade de especies forestais, a dotar de servizos básicos o medio rural, en definitiva, a impulsar unha profunda transformación do país. O Banco de Terras e as Unidades de Xestión Forestal, por exemplo, foron dúas medidas absolutamente revolucionarias naquela acción de goberno.

As prioridades estratéxicas da Consellería de Medio Rural pódense resumir en tres cifras que figuraban nos orzamentos previstos para o 2007: 22.605.343 euros para a fixación de poboación no rural, 15.607.865 euros para a mobilidade de terras improdutivas e 172.611.603 euros para a modernización e a diversificación do tecido produtivo do campo. Nunca tal esforzo económico se fixera antes dirixido ao mundo rural. Esa foi a liña que se seguiu tamén nos seguintes exercicios. Así, en 2009, figuraban, entre outras partidas, 27 millóns de euros destinados ás industrias agroalimentarias e pequenas e medianas empresas do ámbito forestal, 38 millóns de euros á incorporación de mozas e mozos á actividade agraria e á mellora das granxas, máis de 3 millóns para 34 proxectos de xestión forestal (as Uxfor) ou 70 millóns de euros para a concentración parcelaria en 155 zonas. En total, 640,6 millóns de euros para fortalecer o sector agrogandeiro e forestal. Oito anos despois, o departamento de Medio Rural só orzamentaba 518,5 millóns de euros.

Por outra parte, Suárez Canal creou un equipo de traballo na Consellería de Medio Rural como nunca houbera en todos os gobernos anteriores, con persoas cunha longa e recoñecida traxectoria profesional e cun proxecto de país na cabeza. Aínda hoxe moita xente se lembra de Antonio Oca, Edelmiro López Iglesias, Alberte Blanco, Xosé Carballido, Gonzalo Flores, Alberte Souto ou Xosé Manuel Puga. Eran persoas que acreditaban no futuro do rural e que traballaron arreo para facelo posíbel. E a sociedade galega así o recoñeceu nalgunha enquisa que se fixo por aquel tempo, colocando a Suárez Canal como o conselleiro mellor valorado do goberno que presidía Emilio Pérez Touriño.

UN ANTES E UN DESPOIS NA POLÍTICA CONTRAINCENDIOS

Co que non contaba o novo equipo da Consellería de Medio Rural xa na primeira quincena de agosto de 2006 era cunha actividade incendiaria desaforada, con case 2000 incendios en 12 días. Unha auténtica catástrofe á que o conselleiro lle fixo fronte xunto co seu gabinete coa máxima axilidade, activando todos os protocolos, con todos os dispositivos funcionando e con xornadas de traballo interminábeis. Aqueles mesmos días, Feixoo, entón líder da oposición no Pazo do Hórreo, fará unha foto cunha mangueira de xardín e con camisa branca e vaqueiros apagando unhas cinzas para denunciar a política contraincendios do bipartito nun acto claramente populista, precisamente el, que presidía o partido que durante décadas abandonou o rural e creou as circunstancias máis favorábeis para facer do monte un polvorín.

Aqueles incendios, dentro do desastre natural e económico que causaron, incluso coa perda de catro vidas humanas, tiveron tamén, dentro da desgraza, un aspecto positivo: sensibilizaron ao conxunto da sociedade sobre o perigo de plantar eucaliptos en calquera lugar e serviron para que os responsábeis da Consellería de Medio Rural puideran acelerar a posta en marcha dunha verdadeira política de prevención de incendios, obrigando a limpar a maleza e aprobando unha nova normativa legal para a plantación de árbores nas proximidades dos núcleos de poboación e para a ordenación do monte. Foi o primeiro paso no deseño dunha política preventiva que marcou un antes e un despois e que só o regreso do PP á Xunta en 2009 impediu que seguise avanzando progresivamente por todo o territorio. De feito houbo propietarios que recibiron subvención para crear unha Unidade de Xestión Forestal e cando chegou de novo o PP á Xunta volveron a plantar eucalipto.

FACER PAÍS DESDE O GOBERNO

Alfredo Suárez Canal nunca tivo o temor a perder os principios políticos nin a deixar de ser fiel a un proxecto de soberanía política para o país por asumir responsabilidades de goberno dentro do marco competencial do Estatuto de Autonomía. Sempre foi moi consciente de que para facer avanzar un proxecto político na sociedade tamén hai que mollarse na acción de goberno. Só así se pode demostrar que o nacionalismo, ademais de saber facer oposición, tamén sabe gobernar. Ningunha forza política que queira o mellor para o seu país pode renunciar a asumir a responsabilidade de gobernar. Gobernar, ademais, é unha prioridade cando o país está á intemperie e necesitado de medidas urxentes para seguir existindo.

UNHA GRANDE FIGURA NUN SEGUNDO PLANO

Foto: Xan Carballa

Desde que Suárez Canal deixou as súas responsabilidades institucionais e nos órganos de dirección do BNG, de cando en cando atopámonos con el en actos importantes como pode ser unha asamblea nacional, unha homenaxe ou o Día da Patria Galega, e sempre o saudamos con admiración e cariño, porque sabemos que nesa persoa que trata de situarse sempre nun discreto segundo plano hai unha grande figura humana e unha personalidade política excepcional á que o nacionalismo galego e este país lle debe moito. Non deixamos de admirar tampouco como un home do seu perfil, da súa traxectoria política e da súa autoridade moral dentro da militancia nacionalista sabe estar no nacionalismo galego actual como un militante máis de base, sen dar leccións a ninguén, falando sempre con cordialidade, cun sorriso nos labios, con ponderación e prudencia, coa mente aberta aos cambios sociais, arroupando en todo momento a Ana Pontón e ás persoas que hoxe están a protagonizar o relevo xeracional no seo do nacionalismo e a esperanza do país.

Alfredo Suárez Canal é unha desas persoas que dedicou toda a súa vida a construír unha Galiza diferente, que nunca cambiou de partido ou de provincia para acadar unha acta de deputado e que, ademais, formou parte do primeiro goberno galego con presenza do nacionalismo de esquerdas, que supoño que é un dato histórico que non carece de relevancia política para unha nación en construción. Suárez Canal é unha das figuras que todo o mundo, dentro e fóra do nacionalismo, respecta, aprecia e admira, pola súa grandeza humana, polo seu saber estar cando o protagonismo xa lle corresponde a outras xeracións e por tanta e tan frutífera entrega ao seu país. E alguén tiña que escribilo.