![]() |
A Trinidade, nunha pintura de Leandro Lamas. |
Como desertamos tan alegremente da vida da aldea para vivir entre edificios rodeados de edificios?
“Hai lugares nos que a melancolía /medra como unha abidueira”, di Manuel María nun dos seus poemas. Son os lugares que aínda nos habitan: Miudelos, eu tras da casa dos avós, agochado debaixo dun pexegueiro que arrastra as súas pólas con tanto peso, collendo os pexegos aínda verdes para un pequeno carabelo, e miña avoa Herminia, desgustada e angustiada, a chamar polo neno que non aparece por ningures; a casa da Madalena nos días da Patrona, con aquel cheiro tan agradábel do cinamomo detrás da ventá da sala desde onde se vían os barcos na punta do Malecón; o río de Tristimil, á beira do noso regadío, e miña avoa Lola a lavar unha tina de sabas brancas á sombra dos ameneiros e a tender a roupa ao clareo; a horta da casa, o meu reino, coas figueiras cargadas de figos de malva e migueliños, coas guindeiras para facer o riquísimo licor de guindas, coas maciñeiras de ollo, grandes e altas como carballos, que nos daban aquelas mazás tan saborosas que poñiamos unha a unha enriba da palla no faiado e comiamos todo o inverno, e fronte á ventá do vertedeiro, as primeiras peras, as das mallas, e as peras urracas, e as peras que maduran cos días do Outono, coas que logo Chicha fará compota en viño tinto.
Lugares que aínda nos habitan, como o alboio da casa de Lola de Mouriños, coa parra cargadiña de uvas; a horta de Corgos, con aquelas claudias de tanta auga; o campo da festa da Rocha, e os cativos a subir ás cerdeiras, atentos sempre a que non nos vexa o señor Manuel do Beco; os fatóns de Luísa da Caioga, que me levaban a vida e nunca lle roubei por temor a que me vira; as merendas da xira nos cómaros da Medrosa; os xardíns abandonados do Pazo dos Barreirros, co seu paseo de camelios; os baños do verán en Barcofeito e Pedroselo, tardes enteiras tirados ao sol no campeiro, esperando sempre que encha a marea para bañarnos; o campo da Feira nos días de feira, onde todo se podía mercar e eu mercaba novelas do Oeste, a miña primeira literatura.
COMO UNHA PAISAXE DE CARLOS MASIDE
Lugares que aínda nos habitan, como as terras todas da parroquia, labradas ferrado a ferrado como nunha paisaxe de Carlos Maside, desde O Espiño a Pedroselo, desde Faxín ao Paxaro, desde A Bodeguiña ao mar, leiras e leiras de trigo, maínzo e patacas. ¿Como é posíbel que todas esas terras tan fértiles, traballadas xeración tras xeración durante centos de anos, adquiridas con mil calvarios e moitas veces con cartos dos que emigraban a Cuba, hoxendía as teñamos a campo, a bravo, cubertas de silvas, toxos e salgueiros, cando non de eucaliptos incluso onde onte se plantaban as patacas? ¿Cómo é posíbel que todo o que cultivábamos ao pé das nosas casas, nas nosas propias hortas, hoxe só o adquirimos nos supermercados e nas grandes superficies, moitas veces procedentes de lugares e países doutra parte do mundo? Cómo é posíbel que houbera tanta xente traballando a terra e que agora non atopes unha alma? Como puidemos chegar a vivir tan de costas ao campo se non hai outro lugar no planeta onde cultivar mellores alimentos que na terra máis próxima ás casas? Como desertamos tan alegremente da vida da aldea para vivir entre edificios rodeados de edificios? Quen nos inoculou tanto desprezo pola terra e con que propósito? “Busco o lugar de meu que fun. Xa non o atopo. / Quen nos expulsou da terra sen remedio?”.
ONDE O MUNDO SE CHAMA SAN CLAUDIO
Pecho os ollos e vexo todos os camiños da parroquia, o camiño de Mouriños, o camiño da Rocha, o camiño de Tras do Río, o camiño do Goimel, o camiño da Rega, o camiño da Caioga, o camiño de Tristimil, o camiño da Pichoca, o camiño de Insuela, o camiño da Bodeguiña, o camiño dos Cotos, o camiño de Barcofeito, a congostra de Inxertos…; e vexo os carreiros entre as leiras, os pontigos sobre os regatos, os atallos, os canos de auga nos regadíos nos días de xeada branca e os pequenos ríos que cruzan o val cara á ría, ese río que se chama máis arriba o río de Insuela e da Rega e máis abaixo o río da Caioga e de Tristimil, e é o mesmo río; e vexo centos de leiras, cada unha co seu nome, O Espiño, Loureiros, A Reguiña, Punta Longa, A Ribeira, A Fraguiña, O Valadiño, O Espadanal, o Campón de Picos, O Pazo, A Telleira, Os Barcós, A Caioga, O Covelo…, unha riquísima microtoponimia que coñeciamos desde a infancia palmo a palmo e que agora, ao pronunciar cada un deses nomes, o nome de cada unha desas terras, prodúceme unha grande emoción, porque vexo as terras e tamén vexo as mulleres e os homes que labraban cada eido, vexo os seus rostros, xente humilde e traballadora, alegre e festeira, que posuía unha lingua e unha cultura milenaria e coñecía os secretos da natureza, a linguaxe dos ventos e a influencia da lúa e da marea. Hoxe a parroquia, sen toda aquela xente, resúltame descoñecida, estraña, unha terra sen vida. Non podo evitalo: agora a parroquia cáusame unha enorme tristeza.
A TERRA COMO PARTE DE NÓS MESMOS
Son os lugares que nos habitan, como a Trinidade, en Vilar, na miña mente aínda con todas as maciñeiras que nesa finca plantou meu avó, maciñeiras de ollo e de mazás doces. Naquela terra deixaron moito suor e moitos días de traballo meus avós nos tempos duros e difíciles da posguerra. E alí ía eu con miña avoa apañar ás mazás do péngamo, que lle vendiamos a Foxo para “a sidra de Asturias”. Meu pai quería aquela terra como se fose parte do seu proprio sangue. Mais despois de tantos anos de abandono tivemos a sorte de que alguén que tamén ama a terra e é daquel lugar se interesara por ela para plantala de árbores nobres e tela ben coidada. Certamente non podía ter un mellor novo dono: un home culto e fiel ao país, que mesmo se preocupou de buscar unha notaría na Coruña que fixese o documento de compravenda en galego. Pero que difícil desprenderse dunha terra que tanto traballaron e tanto apreciaron os teus! Que difícil moral e emocionalmente! Foi Medos quen me axudou a afrontar a situación: “Encárgalle un cadro a Leandro Lamas”, díxome. “Será máis doado para ti desprenderte da Trinidade”.
O cadro xa está na casa. É un cadro que me ilumina o corazón, que me conduce á alegría e á vida doutros días, que me leva maxicamente a aquel lugar, á Trinidade, coas maciñeiras, os loureiros no fondal da finca, e aló ao fondo do val, o viaduto do tren sobre o río Mera, e eu, na serenidade da tarde, marabillándome con tanta beleza. Leandro Lamas fixo posíbel con ese seu fermosísimo cadro que os meus ollos poidan contemplar todos os días a Trinidade e que aquela terra de Vilar non deixe de estar permanentemente en min, que é como vivir permanentemente nas raíces.