 |
| Un rural vivo, a mellor prevención contra os incendios. / Mundiario |
Darlle de novo vida ao rural e
conseguir outra xestión do monte é un cambio que implica un
proxecto de país, consenso das forzas políticas e varias xeracións.
Un non é experto en nada, pero tivo
a inmensa sorte de vivir moi pegado á terra desde neno. Lembro que
aprendín a táboa de multiplicar e de dividir no monte mentres miña
avoa e meus pais collían e cargaban un carro de mulime. Coñecín
moi axiña todos os usos tradicionais da terra e cal era o tempo de
cada cultivo, a importancia que tiña a lúa, de quen era cada leira
e quen era o dono de cada monte. As persoas maiores aínda falaban do
cultivo do liño, de cando se queimaba a roza ou dos moitos soutos
que había na parroquia e que desapareceran. A través dos seus
labios chegaba a nós a memoria toda do pasado e unha cultura
milenaria. Eses coñecementos de agricultura, botánica,
antropoloxía, socioloxía, memoria do país, lingua e cultura
popular non figuraban nos plans de estudo. Aprendiámolos na aldea,
moitas veces de persoas sabias que non sabían ler nin escribir.
Nos anos sesenta e setenta do
pasado século as aldeas estaban cheas de vida, cheas de xente,
sempre servicial e solidaria, con vacas en case todas as casas que se
chamaban Marela, Linda, Parda, Mora, Xovenca ou Gallarda, con todas
as terras labradas até o cimal e o fondal de cada leira, fora co
raño, co arado romano ou máis tarde co tractor, ferrados e ferrados
de terras que daban abundantes colleitas de patacas, de trigo e de
maínzo, ademais de fabas, xudías, garavanzos, nabos, remolacha e
todo o que nelas se sementara ou plantara. Na zona do Ortegal as
feiras de San Claudio, de Mera, da Barqueira e de Moeche eran os
grandes supermercados deses anos, coa diferenza de que entón non se
ía só a mercar, senón tamén a vender animais e o excedente
agrario, e que todos os produtos eran de proximidade, desde as
cereixas ao chocolate.
As vacas alindábanse nos cómaros
ou nos baldíos e comían herba verde e fresca dos regadíos, herba
do nabal e herba seca, palla e encaldadas con fariña de millo. Por
suposto, antes de que houbera cortes de cemento -que pouco a pouco se
sacaron do interior das casas e se construíron como edificacións
anexas ás mesmas- tamén se aproveitaba todo o toxo do monte para
estrar a corte, que logo se transformaba en esterco para a terra.
Todo estaba cultivado, aproveitado e coidado. Lembro que miña
avoa Lola -que traballou a terra coas mans desde nena até que cando
xa tiña máis de oitenta anos non lle quedou máis remedio que
deixar de andar de leira en leira- nunca saía da casa sen unha
fouciña para cortar calquera silva ou salgueiro que atopaba polo
camiño ou nos atallos.
Así era o mundo da aldea até
comezos dos oitenta do século XX. Unha vida moi rica humanamente,
pero dura, escrava, que daba para ir vivindo aos que quedaran aquí
sen emigrar a Francia, Suiza, Inglaterra ou Venezuela ou sen marchar
ás cidades en busca doutras saídas laborais, e íase vivindo co que
daba a terra e co que se plantaba nas hortas, sempre tamén coa axuda
da venda dun becerro, do leite ou dalgunha madeira no monte ou dos
ingresos doutros oficios complementarios ao traballo no campo. En
definitiva, unha economía de subsistencia.
O rural mantívose vivo e sen
incendios forestais durante décadas e décadas exclusivamente grazas
ao suor da xente das aldeas, que incluso tiña que matricular os
carros e pagar tributos por eles. Pero a partir dos anos oitenta, coa
entrada no Mercado Común, comezou o “progreso” do campo, que non
foi máis que unha progresiva e planificada política de expulsión
das persoas que traballaban a terra. E as aldeas fóronse quedando
pouco a pouco sen xente, sen mans que traballaran o campo, e as
pequenas explotacións gandeiras íbanse pechando, e as leiras
comenzaron a quedar a bravo, e os salgueiros e as silvas a medrar no
medio das terras fértiles e os eucaliptos a invadir a superficie
agraria na que até había pouco se poñían as patacas ou se
sementaba o trigo. Dúas boas mulleres da miña parroquia que tiñan
un muíño de auga de río incluso tiveron que deixar de moer para a
veciñanza porque a súa actividade de súpeto pasou a ser
considerada empresarial, cando o único proveito que lle sacaban era
obter unha pouca de fariña de cada saco que moían.
Foron anos e anos de destrución
da agricultura tradicional, da gandería e dun aproveitamento
racional do monte. Décadas de abandono da terra, despoboamento e
avellentamento demográfico. Se en 1985 había 415.100 persoas
traballando na agricultura, en 2024 só figuraban 53.800. Non é que
Galiza deixara de ser un país eminentemente agrario, é que en
moitos lugares non queda unha soa leira traballada nin unha alma
humana que corte unha silva. Iso si, cada vez máis paseos marítimos
con fondos europeos. O resultado: un inmenso territorio que daría
para alimentar todas as cidades do país, hoxe absolutamente
abandonado e sen xente.
E AGORA QUE?
Tras os devastadores incendios
forestais que acabamos de vivir, que tanta dor, angustia, destrución
e desolación causaron, desde os distintos gobernos dísenos que é
preciso ter o monte limpo e un rural coidado. Claro que si, pero o
campo non é un xardín nin un horto urbano. Temos máis de 1,4
millóns de hectáreas de superficie forestal arborada e máis de
500.000 hectáreas con capacidade produtiva que están abandonadas.
Quen se vai encargar diso máis aló da eliminación da maleza que
medra arredor das casas? Con que mans se vai levar a cabo ese
rexurdir do rural e outra xestión do monte? Quen vai asumir eses
custos económicos? Os catro vellos que quedan en cada aldea? As
poucas familias que aínda viven dos animais e das súas fincas e que
cada vez o teñen máis difícil para continuar? Os poucos mozos que
decidiron quedar na aldea e dedicarse á agricultura ou á gandeiría?
¿De verdade pensamos que podemos responsabilizar ao 20-25 por
cento da poboación galega que vive en pequenos concellos do coidado
e da conservación do 97,8 por cento da superficie de Galiza que é
territorio rural?
Unha ordenación do territorio que
contemple tamén a superficie forestal, outro modelo de monte, en
mosaico, multifuncional e que organice a propiedade minifundista en
unidades rendíbeis, aproveitando, ademais, a biomasa como fonte de
enerxía calorífica, en definitiva, un rural vivo e con servizos
e onde a xente que o habite poida vivir dignamente, un territorio
que é necesario para producir alimentos, para a regulación do
clima, para os ciclos da auga, para conservar a biodiversidade, para
evitar desastres naturais como os incendios forestais, para a
produción do osíxeno e, en definitiva, para a saúde, a vida e o
lecer do conxunto da sociedade, ¿toda esa responsabilidade só
vai correr a cargo do impulso, do traballo e do diñeiro dos
titulares das terras agrarias e dos montes que en moitos casos xa non
se sabe nin quen son, nin onde están nin sequera se viven? ¿Quen
se ocupa nas cidades da limpeza diaria e do coidado das rúas e das
prazas, do mantemento dos xardíns e dos parques, da poda das árbores
e até de cortar a herba nas rotondas? ¿Ocúpanse os veciños e as
veciñas de cada rúa ou de cada barrio? ¿Con que fondos económicos
se procedeu á rehabilitación dos cascos históricos das vilas e das
cidades, cos dos propietarios dos edificios ou fundamentalmente con
fondos públicos? Quen asumiu a iniciativa e a principal
responsabilidade de devolverlle a vida aos cascos históricos?
Se estamos de acordo en que o
bosque e todo o medio rural constitúe un ben do que se beneficia o
conxunto da sociedade, ¿non é a sociedade no seu conxunto a que ten
que contribuír a través das diferentes administracións a promover,
revitalizar, restaurar e conservar ese noso inmenso pulmón, sen o
que non poderiamos vivir? Claro que todo iso significa un esforzo
económico sen precedentes, un plan de actuación que só pode ser
abordado e executado ao longo de varias décadas, comezando por algo
tan prioritario e urxente como é a protección dos núcleos rurais.
Con 200 millóns de euros de orzamento para a prevención e
extinción de incendios forestais non tiña que arder unha soa casa
no noso país nin debería haber unha soa evacuación. Algo se
planifica e se fai moi mal.
Ninguén nega que se precisa un
investimento moi potente para un cambio radical do medio rural, pero
acaso non son os sectores agrogandeiro e forestal estratéxicos para
o noso país? Podemos contemplar unha Galiza distinta sen un rural
vivo e sen outra xestión do monte? ¿Non resulta en todo caso
inmensamente máis económico para a sociedade dedicar maiores
recursos cada ano e ao longo do inverno e da primavera á prevención
de incendios que a apagar lumes e lumes cada verán que ademais
custan cifras astronómicas de diñeiro e que aínda por riba non
evitan o desastre natural nin as traxedias humanas?
Non, non pode recaer a
responsabilidade de devolverlle a vida ao rural e de ir a outra
xestión do monte só nas persoas que aínda viven nas aldeas.
Iso é un cambio revolucionario, é unha enorme empresa, un reto que
implica anos e anos de traballo e a varias xeracións. É unha obra
máis descomunal que construír unha ponte entre Ferrol e Coruña, e
nin sequera unha ponte dunha estrada comarcal se podería construír
se non o fixesen as administracións.
Necesitamos pensar na Galiza de
2050, no país que lle queremos deixar ás vindeiras xeracións.
Precísanse políticas de ordenación e usos do territorio a longo
prazo e cabezas políticas que non pensen con luces curtas. A estas
alturas, tras décadas de abandono do territorio rural por parte dos
sucesivos gobernos do Partido Popular, ou se asume este reto como
unha prioridade na acción de goberno da Xunta de Galicia, coa
cooperación necesaria doutras administracións, e como un compromiso
de país das tres forzas políticas representadas no Parlamento
galego, ou asistiremos cada ano a incendios cada vez máis
devastadores e de maior perigo para a poboación. E chegará o
día en que non arderán só as aldeas. Acabará por chegar o lume ás
cidades como hoxe xa chegan os porcos bravos.
Ningún comentario:
Publicar un comentario