Andamos
perdidos, desorientados, sen brúxula, sen saber se estamos en Tagen Ata ou imos
cara a Terra Ancha. De verdade, creo que nunca tan necesario nos foi o mapa de
Domingo Fontán, a Carta Geométrica de
Galicia daquel sabio e humanista galego que se adiantou ás imaxes de
satélite e á maioría dos países europeos máis desenvolvidos da súa época,
situándose na vangarda científica de Europa, e ao que, por certo, ninguén lle
vai pór nunca unha soa flor na súa tumba, nin sequera unha queiroga en flor de
calquera dos montes aos que el subiu
para levar a cabo esta descomunal tarefa. Somos así.
Descubrimos
e comezamos a amar o mapa de Fontán na nosa mocidade, lendo a prosa de don
Ramón Otero Pedrayo, aquel capítulo de Arredor de si no que o señor de Trasalba
nos fala da agonía de don Bernaldo. Viñeron despois outras lecturas nas que se
fai referencia ao mapa de Fontán, como o Sempre
en Galiza de Castelao ou algún artigo autobiográfico de Álvaro Cunqueiro. Algúns
anos máis tarde quedamos abraiados con aquela obra monumental cando a
contemplamos por primeira vez no salón da casa grande de Trasalba, e desde ese
momento non deixamos de admirala cada vez que temos a ocasión de ver unha das
poucas copias do mapa que hoxe se conservan no país. Coa mesma emoción da adolescencia, os nosos ollos
buscan os amados topónimos de Ortigueira no máis alto da carta xeométrica, aló
arriba, a case tres metros de altura, e de inmediato lembro sempre as palabras
de Castelao: “para uns a Terra é o pequeno berce no que naceron: apenas
un fermoso val (...). Para outros, a Terra é tan grande que soamente alcanzan a
vela no mapa de Fontán”.
Quen aprende a amar o país no mapa de Fontán tal e como o
fixo Otero Pedrayo desde neno no despacho de seu pai en Trasalba ou como como
fixo Álvaro Cunqueiro nos seus anos adolescentes nos corredores do Instituto de
Lugo, instalado entón no edificio da deputación, na rúa de San Marcos, quen
como eles dous descubre con asombro e con emoción o mapa de Fontán sabe xa para
sempre cal é o seu país. Certamente, a viaxe de Adrián Solovio tamén a podemos
facer a través da obra de Domingo Fontán. “Foi o meu gran encontro co meu país
galego”, deixou escrito Cunqueiro. E engade o noso grande autor mindoniense:
“alí estaba a miña terra (…) a terra que a miña lingua -a terra do meu escuro
acento labrego- necesitaba para soñar. Alí me detiven a contemplar as comarcas
coñecidas, o camiño de Mondoñedo a Riotorto, de Mondoñedo a Foz, de Riotorto a
Baltar e Meira, o curso do Masma, o do Miño, o áspero Xistral…”.
Pola súa parte, don Ramón Otero Pedrayo nunca deixou de
recordar o moito que para el significou o mapa de Fontán: “De neno, subido a
una cadeira ou á mesa, seguía o curso dun río, o ondular ascendente dunha
rexión de Chaos e montículos (…) E era grande a miña alegría ó descubrir desde
a miña solaina algunha sinal do horizonte representado no mapa: a curva do Suído,
a graciosa escultura do Coto de Novelle, o trazo a un tempo firme e dubidoso do
Val de Barbantiño…”. Mais se hai unha prosa de don Ramón que aínda hoxe nos
conmove é aquela na que nos fala do mapa de Fontán en Bos Aires, tras atravesar
en barco o Atlántico con el e con dona Fita desde o peirao de Alcántara de
Lisboa no verán de 1947. Cando finalmente don Ramón pronuncia a súa conferencia
diante dos nosos emigrantes e exiliados coa carta de Fontán ao fondo, todos aqueles
ollos énchense de bágoas. Logo, ao final do acto, moitas nais achéganse cos
seus fillos ao mapa para mostrarlles lugares e terras amadas. “E cando no
balbordo das conversacións e lembranzas -escribe Otero- puido franquear un camiño,
unha señora velliña, co seu sombreiro e abrigo doutro tempo, chegándose guiada
por un instinto de amor, bicou longamente un nome no mapa”. O que Rosalía
consiguiu cos seus versos e Castelao co seu verbo e a súa obra, Domingo Fontán
alcanzouno co seu mapa.
Se as siglas políticas non son quen de nos unir nun proxecto
común de país, que polo menos o mapa de Fontán nos ilumine.
Ningún comentario:
Publicar un comentario