17/04/17

O Lugrís que eu querería ver

Talvez entre as páxinas da Obra viva de Antón Avilés de Taramancos está o mellor retrato que até hoxe se fixo de Urbano Lugrís. Desde logo o retrato máis emotivo, escrito, ademais, nunha prosa de extraordinaria beleza. E non só temos aí o retrato do artista, senón tamén a carta desesperada, certamente dramática, que un Lugrís de 54 anos que acaba de ser botado da pensión na que malvivía, aínda desolado pola morte da nai e da muller, abandonado por todos, sen cartos e refuxiado no alcohol lle manda a Avilés a Colombia en setembro de 1962, pedíndolle aquelas mil pesetas que tanto precisaba, unha carta que Antón recibe moitos anos despois na selva de Casenare cando xa o único que podía facer “o poeta con cara de mazá reineta” era escribir o pranto polo amigo morto, que, como ben sabedes, remata con aquel verso que expresa unha das dores máis profundas do ser humano: E esa dor de non verte, meu amigo! Abonda con ler a Avilés de Taramancos para sabermos quen foi Urbano Lugrís. Os seus textos, de forma íntegra, deberían figurar en todas as exposicións sobre este noso grande pintor e en todos os catálogos dedicados a Lugrís. Como Lugrís non tivo a sorte de aparecer n´As Vidas de Giorgio Vasari, nada mellor que a literatura de Avilés. Non estamos agora moi seguros, mais é posíbel que incluso fora o propio Antón Avilés de Taramancos o que nos descubriu a Urbano Lugrís nunha entrevista que lle fixera Margarita Ledo para “A Nosa Terra” ao pouco de regresar de Colombia o poeta, se mal non lembro antes da publicación d´O tempo no espello. Creo que naquela conversa naceu a nosa fondísima admiración por Avilés e por Lugrís, que segue viva como unha labarada.

Despois de Avilés foi Antón Patiño, o fillo de Antón Patiño Regueira, o que nos ofreceu a máis cabal aproximación á figura irrepetíbel de Urbano Lugrís, ao home e á obra, primeiro en 2004, nun libriño dunha fermosa colección de biografías de “A Nosa Terra”, e despois, en 2007, no extenso e documentado traballo que publicou en Edicións do Castro baixo o título de Urbano Lugrís (viaxe ao corazón do océano). Algún tempo atrás Patiño xa nos abrira a porta ao mundo de Lugrís nas páxinas que lle dedicou ao pintor no catálogo que se fixo para a exposición de 1997 no Auditorio de Galicia, en Compostela. Moitos outros autores escribiron igualmente sobre Urbano Lugrís, desde José María Castroviejo ou Mariano Tudela a Celso e Xosé María Álvarez Cáccamo. Hoxe, pois, non sería nada difícil montar unha exposición de Urbano Lugrís perfectamente entroncada coa súa biografía e en profundo diálogo coa cultura galega e co Madrid da República, onde coincide coas figuras máis destacadas daquel momento (Federico García Lorca, Rafael Alberti, Pablo Neruda, Alejandro Casona…) e onde mesmo vai ser encarcerado en decembro de 1930 con Carlos Maside por asinar un manifesto a favor da República. Son os tempos das continuas visitas ao Museo do Prado para ver as pinturas de Frei Angélico, O Bosco, Botticelli ou Patinir, o tempo das Misións Pedagóxicas, da Barraca, do teatro de marionetas, do seu traballo como titiriteiro e das súas primeiras exposicións, moi eloxiadas por críticos tan prestixiosos como D´Ors. A verdade é que a estas alturas contamos con todos os datos e todas as referencias documentais para descubrir a inmensa e fascinante personalidade de Lugrís no seu universo creativo e no seu tempo histórico.


Cando un contempla a exposición de Lugrís que actualmente ofrece Afundación Abanca no Cantón Grande da Coruña, xusto ao pé de onde estaba o Café Galicia, tan frecuentado por Lugrís, e observa tamén o catálogo que se editou para esta exposición, non podemos deixar de quedar coa amarga sensación de que algo moi importante falta na mostra e no libro, e non é precisamente a obra de Urbano Lugrís. Non temos a menor dúbida de que esta mostra é unha oportunidade única para ver case toda a súa pintura mural e unha parte moi representantiva da súa plástica. Ollando esta exposición comprobamos que estamos ante un artista soberbio, iso está á luz, mais non sabemos ben de onde saíu, en que ambientes artísticos e literarios se formou nin cal foi a súa traxectoria vital, porque nin hai biografía, nin cronoloxía nin contexto social e histórico que ilumine a súa personalidade e a súa obra. Só unha cativa referencia nunha parede ás súas orixes familiares. No catálogo xa nin iso aparece, cando menos co tratamento e o espazo que merecía. Hai que recordar que seu pai, Manuel Lugrís Freire, foi un dos persoeiros máis sobresaíntes da xeración anterior á de Castelao, Vicente Risco e Otero Pedrayo, e súa nai, Concepción González Varela, unha magnífica pianista e organista, primeiro premio no Conservatorio de Madrid, que coñecía moi ben a música culta que se interpretaba nos concertos de Viena ou París. O seu tío materno Urbano González era tamén poeta e pintor e ilustrador de libros e revistas. E o escritor Francisco Tettamancy foi o seu padriño e unha das persoas que máis influíu na súa formación inicial. Por Avilés sabemos que na conversa con Urbano fluía de forma natural toda a historia da cultura galega e do país, pois “Na casa do vello Lugrís Freire -na vila de Sada- tratara desde neno a todos os que tiñan algo que ver coa Galiza de entre dous séculos. Desde o enterro de Curros e Pondal á Cova Céltica, desde o Manifesto de Cebreiro e Manoel Antonio ás Irmandades da Fala, da librería de Carré á fundación da Academia, a conversa de Urbano Lugrís abría unha páxina mítica que no meu corazón de poeta novo resoaba coma un río profundo nas raíces”.

Urbano Lugrís criouse nun ambiente galeguista e humanista, no que estaba sempre presente a arela de liberdade e o soño dun futuro diferente para o país. Nese ambiente familiar descubriu a Xulio Verne e a Marcel Proust e aprendeu a recitar de memoria páxinas enteiras da literatura universal en alemán, en inglés, en francés, en catalán ou en portugués. E desde aí tamén todo o seu diálogo coa cultura galega contemporánea: Lugrís e Manuel Antonio, Lugrís e Cebreiro, Lugrís e Avilés, Lugrís e Maside, Lugrís e Cunqueiro, Lugrís e Garcés, Lugrís e Dieste, Lugrís e Isaac Díaz Pardo… Na exposición da Coruña non hai nin sombra de todo isto. É incomprensíbel que haxa máis interese en ofrecerlle ao público o NO-DO con imaxes de Franco inaugurando a Casa do Pescador en Malpica que a imaxe dos pais de Lugrís, de Tettamancy ou de Paula Vadillo, a muller coa que pasou os días máis felices da súa vida, ou aquela outra fotografía de Urbano Lugrís de ganchete con Avilés de Taramancos polas rúas da Coruña, a única memoria gráfica que ficou na historia daquela profunda amizade que se iniciou un día no Xardín de San Carlos, fronte á tumba de Sir John Moore. E o que xa nos resultou sorprendente é que a xeito de prólogo do catálogo figure un texto de César Antonio Molina no que nos fala fundamentalmente do óleo de Lugrís que ten na súa casa desde hai décadas e que, por certo, non podemos contemplar na exposición. Repito, unha certa sensación de decepción ao comprobarmos con amargor que algo falta nesta mostra de Urbano Lugrís e no catálogo para termos unha visión cabal do artista desde dentro da cultura galega. Desde nós. É moi ilustrativo que o catálogo só estea en castelán, iso si, coa correspondente tradución ao final ao galego e ao inglés. A nosa lingua, en definitiva, como unha lingua estranxeira. Hai que dicir -porque non todo o que complementa a obra pictórica de Lugrís merece a nosa crítica negativa- que nas paredes, á beira dos murais e dos cadros, si están os textos en galego. Como debe ser nun país que ten lingua propia.


outros artigos sobre Lugrís

Ningún comentario:

Publicar un comentario