Talvez entre as páxinas da Obra viva de Antón Avilés de Taramancos está o mellor retrato que até hoxe se
fixo de Urbano Lugrís. Desde logo o
retrato máis emotivo, escrito, ademais, nunha prosa de extraordinaria beleza. E
non só temos aí o retrato do artista, senón tamén a carta desesperada,
certamente dramática, que un Lugrís de 54 anos que acaba de ser botado da
pensión na que malvivía, aínda desolado pola morte da nai e da muller, abandonado
por todos, sen cartos e refuxiado no alcohol lle manda a Avilés a Colombia en
setembro de 1962, pedíndolle aquelas mil pesetas que tanto precisaba, unha
carta que Antón recibe moitos anos despois na selva de Casenare cando xa o
único que podía facer “o poeta con cara de mazá reineta” era escribir o pranto
polo amigo morto, que, como ben sabedes, remata con aquel verso que expresa
unha das dores máis profundas do ser humano: E esa dor de non verte, meu amigo! Abonda con ler a Avilés de
Taramancos para sabermos quen foi Urbano Lugrís. Os seus textos, de forma
íntegra, deberían figurar en todas as exposicións sobre este noso grande pintor
e en todos os catálogos dedicados a Lugrís. Como Lugrís non tivo a sorte de
aparecer n´As Vidas de Giorgio Vasari, nada mellor que a
literatura de Avilés. Non estamos agora moi seguros, mais é posíbel que incluso
fora o propio Antón Avilés de Taramancos o que nos descubriu a Urbano Lugrís
nunha entrevista que lle fixera Margarita
Ledo para “A Nosa Terra” ao pouco de regresar de Colombia o poeta, se mal
non lembro antes da publicación d´O tempo
no espello. Creo que naquela conversa naceu a nosa fondísima admiración por
Avilés e por Lugrís, que segue viva como unha labarada.
Despois de Avilés foi Antón Patiño, o fillo de Antón Patiño Regueira, o que nos
ofreceu a máis cabal aproximación á figura irrepetíbel de Urbano Lugrís, ao
home e á obra, primeiro en 2004, nun libriño dunha fermosa colección de
biografías de “A Nosa Terra”, e despois, en 2007, no extenso e documentado
traballo que publicou en Edicións do Castro baixo o título de Urbano Lugrís (viaxe ao corazón do océano).
Algún tempo atrás Patiño xa nos abrira a porta ao mundo de Lugrís nas páxinas
que lle dedicou ao pintor no catálogo que se fixo para a exposición de 1997 no
Auditorio de Galicia, en Compostela. Moitos outros autores escribiron
igualmente sobre Urbano Lugrís, desde José
María Castroviejo ou Mariano Tudela
a Celso e Xosé María Álvarez Cáccamo. Hoxe, pois, non sería nada difícil montar
unha exposición de Urbano Lugrís perfectamente entroncada coa súa biografía e
en profundo diálogo coa cultura galega e co Madrid da República, onde coincide
coas figuras máis destacadas daquel momento (Federico García Lorca, Rafael
Alberti, Pablo Neruda, Alejandro Casona…) e onde mesmo vai
ser encarcerado en decembro de 1930 con Carlos
Maside por asinar un manifesto a favor da República. Son os tempos das
continuas visitas ao Museo do Prado para ver as pinturas de Frei Angélico, O Bosco, Botticelli ou Patinir, o tempo das Misións Pedagóxicas, da Barraca, do teatro de marionetas, do
seu traballo como titiriteiro e das súas primeiras exposicións, moi eloxiadas
por críticos tan prestixiosos como D´Ors.
A verdade é que a estas alturas contamos con todos os datos e todas as
referencias documentais para descubrir a inmensa e fascinante personalidade de
Lugrís no seu universo creativo e no seu tempo histórico.
Cando un contempla a exposición
de Lugrís que actualmente ofrece Afundación Abanca no Cantón Grande da Coruña,
xusto ao pé de onde estaba o Café
Galicia, tan frecuentado por Lugrís, e observa tamén o catálogo que se
editou para esta exposición, non podemos deixar de quedar coa amarga sensación
de que algo moi importante falta na mostra e no libro, e non é precisamente a
obra de Urbano Lugrís. Non temos a menor dúbida de que esta mostra é unha
oportunidade única para ver case toda a súa pintura mural e unha parte moi
representantiva da súa plástica. Ollando esta exposición comprobamos que estamos
ante un artista soberbio, iso está á luz, mais non sabemos ben de onde saíu, en
que ambientes artísticos e literarios se formou nin cal foi a súa traxectoria
vital, porque nin hai biografía, nin cronoloxía nin contexto social e histórico
que ilumine a súa personalidade e a súa obra. Só unha cativa referencia nunha
parede ás súas orixes familiares. No catálogo xa nin iso aparece, cando menos
co tratamento e o espazo que merecía. Hai que recordar que seu pai, Manuel Lugrís Freire, foi un dos
persoeiros máis sobresaíntes da xeración anterior á de Castelao, Vicente Risco
e Otero Pedrayo, e súa nai, Concepción González Varela, unha magnífica
pianista e organista, primeiro premio no Conservatorio de Madrid, que coñecía
moi ben a música culta que se interpretaba nos concertos de Viena ou París. O
seu tío materno Urbano González era
tamén poeta e pintor e ilustrador de libros e revistas. E o escritor Francisco Tettamancy foi o seu padriño
e unha das persoas que máis influíu na súa formación inicial. Por Avilés sabemos
que na conversa con Urbano fluía de forma natural toda a historia da cultura
galega e do país, pois “Na casa do vello Lugrís Freire -na vila de Sada-
tratara desde neno a todos os que tiñan algo que ver coa Galiza de entre dous
séculos. Desde o enterro de Curros e
Pondal á Cova Céltica, desde o Manifesto
de Cebreiro e Manoel Antonio ás Irmandades
da Fala, da librería de Carré á
fundación da Academia, a conversa de
Urbano Lugrís abría unha páxina mítica que no meu corazón de poeta novo resoaba
coma un río profundo nas raíces”.
Urbano Lugrís criouse nun
ambiente galeguista e humanista, no que estaba sempre presente a arela de
liberdade e o soño dun futuro diferente para o país. Nese ambiente familiar
descubriu a Xulio Verne e a Marcel Proust e aprendeu a recitar de
memoria páxinas enteiras da literatura universal en alemán, en inglés, en
francés, en catalán ou en portugués. E desde aí tamén todo o seu diálogo coa
cultura galega contemporánea: Lugrís e Manuel Antonio, Lugrís e Cebreiro,
Lugrís e Avilés, Lugrís e Maside, Lugrís e Cunqueiro,
Lugrís e Garcés, Lugrís e Dieste, Lugrís e Isaac Díaz Pardo… Na exposición da Coruña non hai nin sombra de
todo isto. É incomprensíbel que haxa máis interese en ofrecerlle ao público o
NO-DO con imaxes de Franco inaugurando a Casa do Pescador en Malpica que a
imaxe dos pais de Lugrís, de Tettamancy ou de Paula Vadillo, a muller
coa que pasou os días máis felices da súa vida, ou aquela outra fotografía de
Urbano Lugrís de ganchete con Avilés de Taramancos polas rúas da Coruña, a
única memoria gráfica que ficou na historia daquela profunda amizade que se
iniciou un día no Xardín de San Carlos, fronte á tumba de Sir John Moore. E o que xa nos resultou sorprendente é que a xeito
de prólogo do catálogo figure un texto de César
Antonio Molina no que nos fala fundamentalmente do óleo de Lugrís que ten
na súa casa desde hai décadas e que, por certo, non podemos contemplar na
exposición. Repito, unha certa sensación de decepción ao
comprobarmos con amargor que algo falta nesta mostra de Urbano Lugrís e no
catálogo para termos unha visión cabal do artista desde dentro da cultura
galega. Desde nós. É moi ilustrativo que o catálogo só estea en castelán, iso
si, coa correspondente tradución ao final ao galego e ao inglés. A nosa lingua,
en definitiva, como unha lingua estranxeira. Hai que dicir -porque non todo o
que complementa a obra pictórica de Lugrís merece a nosa crítica negativa- que
nas paredes, á beira dos murais e dos cadros, si están os textos en galego.
Como debe ser nun país que ten lingua propia.
outros artigos sobre Lugrís
Ningún comentario:
Publicar un comentario