Casa pechada

Carta a unha nai desde a lembranza emocionada.

Saíches aquel día pola mañá para non regresar nunca máis. Pechaches a porta por última vez. Ti soíña te encargaches da casa até que non che quedou máis remedio que ingresar no hospital, xa case sen pulso e sen alento. Pero nin en urxencias nin nos días posteriores que estiveches hospitalizada, a casa deixou de estar presente na túa mente, plenamente consciente de que estabas vivindo os últimos minutos da túa vida, vivíndoos, para o noso enorme asombro, con absoluta serenidade, sen o máis mínimo temor ou desacougo, cun amplo sorriso no rostro, diría incluso eu que moi feliz de irte indo así, sen dor, sen sufrimento, deixándome recados, como que lle tiña que devolver a fonte das bolas a Carmiña ou pagar á panadeira, dándome a túa man xa tan débil e tranquilizándonos a nós: que xa sufriras abondo, que había que morrer, que algún día tiña que ser, que non choráramos, que “mañá é san Martiño e ha de estar un día precioso para o enterro”. Como así foi. Por iso che puxemos na esquela aquelas palabras de Marguerite Yourcenar que figuran en Memorias de Adriano: “Tratemos de entrar na morte cos ollos abertos…”. Desa maneira cruzaches ti á outra beira do río: cos ollos abertos, expresando a bondade e a dozura que tanto te caracterizaba.

¡Mamá, como che houbese gustado ver tanta xente da parroquia, toda a nosa familia e tantas persoas coñecidas esperándote á porta do cemiterio! Efectivamente, estaba unha tarde calmiña e soleada, da que nunca se me irán do recordo as mazáns de ollo polo chan e as maciñeiras amosando o seu outono, que eu contemplaba na horta de Cheiván mentres don Rafael pronunciaba o seu responso. E ti, que sempre me dicías con certo reproche que como eu xa non ía aos enterros ninguén ía ir ao teu, sorprenderíaste de toda a xente que había alí, e máis aínda de que estiveran tamén tantas persoas amigas miñas chegadas desde Ferrol, como Paco Rodríguez ou Xaime Bello e Delia, desde A Coruña, como Gloria, ou incluso desde Compostela, como Goretti Sanmartín e Carme Vidal. O teu voto ao nacionalismo galego desde as primeiras eleccións do 77, collendo sempre a mesma papeleta, e todo o que sufrías cada vez que falaban mal de nós, víase agora correspondido coa asistencia ao teu enterro de figuras tan destacadas e tan queridas. Non sei se o sabes, pero Quico e Andresito brindáronse para levar a túa caixa, que xa é raro nestes tempos que dous mozos queiran levar o cadaleito dunha persoa ancián. Iso demostra o afecto que che tiñan.

Cando eras moza e vivías en Miudelos levabas o leite á Vila e alindabas nas vacas onde logo fixeron a Sala de Festas “Santa Marta”. Ao casar viñeches para san Claudio e todo o resto da túa vida foi ser coidadora de persoas e de animais e cociñeira, coidadora das persoas que encamaban, como a tía Avelina, como o avó Manuel, como a avoa Lola nos últimos anos; coidadora dos animais, carrexando feixes de herba ao lombo, encaldando, muxindo, erguéndose vinte veces nas noites de inverno para ir mirar se paría unha vaca, subindo ti mesma ao camión do tratante para que o becerriño que te coñecía seguise os teus pasos e o puideran levar para matar mentres a ti che caían as bágoas… Cando vin a película O que arde, as dúas veces que a vin, o que máis me emocionou do filme de Óliver Laxe foi cando transportaban unha vaca nunha camioneta coa música de Leonard Cohen de fondo. Isto só o pode entender quen posúe certas vivencias da aldea. De súpeto viñeron á miña cabeza todas as vacas e todos os becerros que se foron da nosa casa para o matadoiro e que ti coidabas tan amorosamente, chamándoos sempre polo seu nome: Marela, Linda, Parda…

A cociña foi tamén outro centro da túa vida. Na cociña económica que nos montara no 62 ou no 63 Pepe de Chente, cando eu tiña dous ou tres anos, fixeches ti milleiros de cafés para cantos pasaban pola porta e papá chamaba para dentro (“Vente oh! Chicha, fai un café!”), e naquela cociña de ferro cociñaches ti potas e potas para todos nós. A carne asada, os guisos de carne e o fricasé eran a túa especialidade. Cando matabamos o porco, ao día seguinte a nosa casa era como se fose a festa do patrón, na que non faltaba o matachín nin faltaban os veciños máis amigos da nosa familia, Lucha e Andrés sempre. E en agosto viñan os franceses: Manolo, Andrée, Frédérique e Manuel. Traballabas desde pola mañá á noite e nunca tiñas tempo para sentar con todos nós á mesa, pero cando marchaban de novo para Lyon, disgustábaste e chorabas polos nenos, sobre todo por Manuel, que colaboraba contigo na cociña.

Talvez o día máis doloroso da túa vida foi cando te viñeron avisar de que morrera teu pai, o meu avó da Madalena. Aprenderas a andar na bicicleta para ir á casa de túa nai e teu pai nunha escapadiña, pero ao corazón do avó non lle deu tempo a esperar por ti aquel día. E o resto da túa vida levaches enriba de ti a enorme pena de non poder despedirte del en vida, tanto que lle querías. Cando falabas de teu pai só te rías ao contar que ao regresar de Cuba foi cortar o pelo a Santa Marta e o barbeiro preguntoulle: “Quere que lle poña música, señor José?”. E como a el gústaballe tanto a música, díxolle que si, claro. Pero cando preguntou canto era o corte do pelo, o barbeiro díxolle: “E unha peseta máis pola música, señor José”.

Collo agora a axenda de teléfonos da parroquia que fixo a comisión de festas do Carme no ano 2002 e leo lugar a lugar, nome a nome dos veciños e das veciñas que tratei até os meus tempos mozos (Maruxa do cura, Rodrigo do Cristo, Manolo do Doce, Toñito de Foxo, Andrés da Medrosa, Andrés de Pita, Chente de Balseiro, Maruxa do Piro, Josefa de Pastora, Suso de Teixeiro…) e invádeme unha infinita tristeza, porque todas esas persoas xa non viven e moitas daquelas casas con teléfono fixo están hoxe pechadas, como o está a nosa, mamá, sen ti, sen a avoa, sen papá. Non cho dixen, pero Carmiña segue coidando con toda a súa delicadeza humana o teu xardín.

Mentres ti viviches, enchías de vida toda a casa. Cando Medos publicou Hortensia comezou a dicir unha frase que aínda pronunciou hai uns días nun recital na Coruña: “Unha nai é toda unha patria enteira”. Vaia se o é!