A librería coa que sempre soñei

Librería Berbiriana na Coruña

Esa librería nin existiu nin existe. Mais podémola imaxinar. Estaría ubicada nun dos edificios da zona do Obelisco, no corazón da Coruña. Tería varias plantas e a literatura galega e o libro galego en xeral sería a súa especialidade.

Fiquei fascinado polas librerías desde que era un rapaz de doce anos e chegaba no tren da Costa desde a miña parroquia de San Claudio á vila de Ortigueira unha hora antes da entrada no Escolar, no edificio onde hoxe está situada a Biblioteca Municipal, un tempo que eu aproveitaba para pasear aínda entre o frío e a néboa da mañá polas rúas da vila, para ver os barcos de pesca na punta do Malecón e sobre todo para contemplar apampado os dous escaparates de libros que había na rúa Real. Algúns daqueles libros devecía eu por telos entre as mans, porque para min eran o tesouro máis marabilloso que os meus ollos de neno viran até ese momento. Estou a pensar agora naquela fermosísima colección de “Obras Inmortales” da Editorial Bruguera, en tapa dura, con fondo vermello e motivos dourados, da que fun adquirindo algúns títulos co que aforraba dos gastos dos domingos. La Celestina e Rimas y Leyendas merqueinos nesa primeira etapa da miña adolescencia.

A IMPRENTA FOJO

Outro momento extraordinario no meu amor polos libros foi cando aló por 1976, aos dezaseis anos, descubro no escaparate dunha daquelas dúas librerías de Ortigueira, na Imprenta Fojo, ducias e ducias de títulos en galego que eu nunca antes vira na miña vida e nin sequera podía imaxinar. O primeiro libro que adquirín en lingua galega foi Adiós María, de Xohana Torres, sen saber nin de que ía o libro nin quen era a autora. Merqueino só pola capa, con aquela imaxe dos tranvías. Precisamente varias décadas despois, a raíz dun artigo que publiquei sobre esa novela, tivemos a posibilidade e o privilexio de poder coñecer persoalmente a Xohana Torres, que era unha figura que vivía xa retirada desde había moito tempo da vida social e cultural do país. Ela mostrou interese en coñecernos e aló fomos a Vigo unha tarde de comezo de verán Goretti Sanmartín Rei, Carme Vidal e eu, tamén da man do seu editor Pepe Puga, que a visitaba todas as semanas e que mantiña con ela unha estreita e frutífera amizade, da que naceu o poemario Últimas tardes con Xohana. Foi aquela unha tarde inesquencíbel, na que mantivemos unha longa e deliciosa conversa coa poeta, na que nos leu algún poema inédito e nos falou de Rosalía de Castro, de Ferrol, de don Ricardo Carvalho Calero, de San Andrés de Teixido, dos seus veráns en Valdoviño e da súa amizade co pintor Segura Torrella, dos seus anos mozos e da súa xeración e, como non, da súa enorme ilusión co papel activo que agora estaban a desempeñar as mulleres na política. E toda aquela vivencia tan emocionante debíalla eu a un libro de Xohana Torres que mercara na miña vila cando tiña dezaseis anos.

AS LIBRERÍAS DE FERROL

Despois das miñas matutinas contemplacións dos escaparates das librerías de Ortigueira e da adquisición dos meus primeiros libros en galego na Imprenta Fojo (Adiós María, Cantares Gallegos e Memorias dun neno labrego), a miña paixón polas librerías tivo logo a súa continuidade na cidade de Ferrol, na que cheguei a coñecer todos os títulos que había en galego en cada unha das librerías coas que naquel momento contaba a sociedade ferrolán: El Quijote, Helios, Central Librera, Delta...

Había tardes que ía dunha para outra só para ver e abrir libros. En Delta, na rúa Coruña, pasei horas e horas, tardes enteiras, aínda que só mercase un ou dous libros á semana. A dona da librería, Delia Bonome, xa me trataba como se fose da súa familia. Xa sabemos que as librerías de antes eran por excelencia un lugar de encontro entre libreiros e lectores e entre libreiros e escritores. Lembro agora, por exemplo, que cada vez que Marguerite Yourcenar ía a Tánxer pasaba sempre pola Librairie des Colonnes, moi frecuentada igualmente por Juan Goytisolo.

De forma paralela ás miñas visitas ás librerías eu ía coñecendo a moitos escritores galegos que por aquel tempo se achegaban a Ferrol para pronunciar conferencias: Álvaro Cunqueiro, Ricardo Carvalho Calero, Ramón Piñeiro, Antonio Fraguas, Domingo García-Sabell, Celso Emilio Ferreiro, Manuel María, Xosé Luís Méndez Ferrín, Francisco Rodríguez, Xosé Ramón Barreiro, Xosé Chao Rego, María Pilar García Negro, Pilar Vázquez Cuesta, José Martinho Montero Santalha… Pouco a pouco ía descubrindo os libros nas librerías e os seus autores nas conferencias. Aquilo era unha verdadeira cátedra de cultura galega e de amor ao país, que tiña a súa sede fóra dos centros docentes, no salón de actos da Caixa de Aforros, no Ateneo Ferrolán, no local de Toxos e Froles, nos actos que organizaba Roi Xordo na Domus Eclesiae…

DA LIVRARÍA BERTRAND A COUCEIRO

Posteriormente, polas cidades polas que pasei e polos países que visitei, ben poucos, por certo, busquei sempre as mellores librerías, aínda que fora para pasar só unha hora entre os seus andeis e mercar libros de fotografía e de pintura, outra das miñas debilidades. Algunhas desas librerías son verdadeiros templos do libro: a Livraría Bertrand de Lisboa, creo que a máis antiga do mundo, fundada en 1732, a Librería Lello, na rúa das Carmelitas, no Porto, talvez a librería máis fermosa que podemos atopar, a librería Compagnie, en París, no Barrio Latino, non lonxe da Sorbona, e outras de Sevilla, Madrid, Salamanca, Braga, Venecia, Florencia ou Roma, das que non me quedei cos seus nomes. E, por suposto, Couceiro e Follas Novas en Compostela, a Xistral, en Monforte de Lemos, que tantos anos rexentou con tanta coraxe política e tanto acerto Saleta Goi; a Colón da rúa Real da Coruña, xa lamentabelmente na lembranza, e a que máis visito ultimamente, a Libraría Berbiriana, no inicio da rúa Santiago. E camiño de Madrid, sempre unha parada obrigada: Urueña, para visitar as súas moitas librerías. Un dos libros que merque alí, na librería Alcaravan, a máis antiga de Urueña, foi Tierra mal bautizada. Un viaje por Tierra de Campos, unha obra deliciosa de Jesús Torbado.

LITERATURA E PAÍS

O amor polos libros e polas librerías permitiunos, ademais, descubrir máis profundamente a nosa literatura e o noso país, máis aló do que podiamos ler nos xornais. De non ser polos libros teño a certeza de que sería unha persoa privada dun dos maiores praceres da vida, o pracer de gozar da lectura, que se se descubre na infancia ou na adolescencia xa non se abandona endexamais. E foi tamén grazas ao libro galego como un tomou conciencia de que o que falaba desde neno na súa aldea era unha lingua milenaria cun pasado de prestixio e de esplendor, a lingua de cultura por excelencia, falada e cultivada polos reis nas cortes de Galiza, Portugal e Castela e polas mentes máis lúcidas e as figuras máis ilustres que deu o país desde o século XVIII.

Nos libros e nas librerías descubrin a Literatura, todas as literaturas que floreceron no universo, desde a poesía de Homero á de Olga Novo, e, naturalmente, descubrín o meu país en toda a súa dimensión histórica, cultural e política. De non ser polo meu temperá interese polos libros galegos e polos andeis das librerías dedicados ao libro galego, eu non chegaría a ter unha visión cabal de Galiza. E ademais esa paixón polo libro deume a oportunidade de escoitar a Cunqueiro ou a Celso Emilio Ferreiro, de manter unha estreita amizade con Manuel María durante moitos anos ou de tratar nunha época da miña vida a José Luis Sampedro. Realmente un privilexio, do que me sinto moi afortunado. Sen os libros e sen as librerías eu sería outra persoa, inmensamente máis pobre.

A GRANDE LIBRERÍA DE GALIZA

O que non alcancei nunca nin alcancarei posibelmente endexamais é a poder ver a librería que sempre soñei para o meu país. Esa librería nin existiu nin existe. Mais podémola imaxinar. Estaría ubicada nun dos edificios da zona do Obelisco, na Coruña. Tería varias plantas e unha luminosidade de luz natural en todos os seus espazos. A literatura galega e o libro galego en xeral, e a literatura universal traducida ao galego, sería a súa especialidade. Os libros estarían colocados por épocas históricas e por períodos literarios, desde a lírica medieval até a actualidade, desde os clásicos á última literatura, con grandes retratos dos escritores e das escritoras de cada época á beira dos andeis dedicados aos seus libros, coa posibilidade de escoitalos nas súas propias voces ou de velos en breves documentais, con todas as novidades editoriais, pero tamén cun completísimo fondo editorial, de tal maneira que puidésemos ter ao alcance dos ollos e das mans os libros todos de Rosalía de Castro, de don Ramón Otero Pedrayo ou de Álvaro Cunqueiro, e todos eses outros libros que se escribiron sobre eles.

Nesa librería dos nosos soños unha planta debería estar dedicada ás crianzas e ao libro infantil e xuvenil, porque é nesa etapa da vida onde debe nacer o amor ao libro. Non podería faltar tampouco o territorio dos autores e das autoras da banda deseñada en galego. Habería espazo tamén para a conversa demorada e para o café, mesmo para o licor-café e para os pasteis, para a exposición de primeiras edicións, para a reflexión e para o debate, para a tertulia e para a presentación de libros, de tal maneira que unha persoa puidese ir por alí e atoparse con calquera das nosas voces poéticas actuais ou cunha grande figura da intelectualidade galega. Mágoa que xa non poida ser con Carlos Martínez-Barbeito, Miguel González Garcés ou Manuel María, tan amantes da conversa.

A idea última deste noso soño que nos acompaña desde hai anos sería que a literatura galega ocupase un lugar central no corazón da cidade da Coruña, onde Ánxel Casal fundou en 1927 a Imprenta Nós, e que ser cliente habitual desa librería fose motivo de prestixio e distinción social, como hoxe o é visitar certas tendas de moda ou determinados restaurantes. Sei ben que non podemos soñar con que esa librería sexa o Café de Flore, ao que ían incluso moitos estranxeiros para ver a Simone de Beauvoir e a Jean-Paul Sartre, pero si a librería á que desde calquera punto da xeografía galega se achegue xente para pasar unhas horas nese templo do libro galego que estamos a imaxinar. Estou seguro que cambiariamos moito como persoas e como país. Só pecisamos que Amancio Ortega merque un edificio menos polo mundo e que sexa o mecenas do proxecto da Grande Librería de Galiza.

Isaac Díaz Pardo, que nunca tivo, desde logo, o poder económico do empresario de Inditex, co escaso capital do que puido dispoñer, creou o Laboratorio de Formas, Cerámicas do Castro, o Museo Carlos Maside, o Complexo Industrial Sargadelos, Edicións do Castro, as Galerías Sargadelos de Barcelona, Madrid ou Compostela ou o Instituto Galego da Información. Sempre pensando en facer país, en recuperar a memoria histórica, en transformar a súa Terra. É doado imaxinar como sería Galiza se Díaz Pardo fose un dos homes máis ricos do mundo. E é en Isaac Díaz Pardo no que se deberían de mirar os que co seu capital poden axudar a transformar o noso país. El tamén fundara en 1958, con outros exiliados, a fábrica de cerámica Porcelanas de Magdalena, a 108 quilómetros de Bos Aires. Anos máis tarde dirá sobre aquela experiencia empresarial: “Non sei que se nos perdía alí, no fin do mundo”. Iso explica o seu regreso a Galiza e todo o que aquí fixo despois.