Castelao, na palabra emocionada de don Ramón

18 de setembro de 1971. Franco acaba de estar en Meirás, como todos os veráns. Don Ramón Otero Pedrayo, xa con máis de 83 anos, acompañado de Luís Seoane e Isaac Díaz Pardo, entra na sala do Museo Carlos Maside para pronunciar unha conferencia sobre Castelao. Entre o numeroso público que enche a sala hai xente galeguista e tamén outras persoas que están alí máis pola admiración e o cariño que lle profesan a Otero que polo interese pola figura de Castelao. Mais, a medida que o discurso avanza, non fica unha soa persoa allea á emoción coa que o conferenciante fala do seu grande amigo Daniel. Don Ramón non leva a súa conferencia escrita, nunca a leva, nin sequera un guión. Constrúe o relato biográfico de Castelao diante da propia audiencia. Tampouco segue ningunha metodoloxía. Fala, fala como un río de inverno, simplemente. Fala coa paixón do corazón, coa forza da palabra, coas mans, cos brazos, desde a lembranza emocionada do amigo, desde a memoria daqueles días que eles dous viviron polo país adiante, naquel Madrid da II República ou no seu reencontro en Bos Aires en 1947, onde se abrazaron de novo e se despediron para sempre.

Otero aínda non esqueceu a voz de Daniel nin o seu sorriso, aquel sorriso previo a calquera cousa, a unha conversa, a unha conferencia ou a un debate parlamentario: “quería acender ó redor de si un lume de simpatía, un lume de ardor, por iso sempre ría, i esa risada era unha risa leda”. E don Ramón fala da nenez de Castelao en Rianxo, do pai que non coñeceu até que o viu baixar dun tren en Bos Aires, dos seus anos mozos en Compostela, da súa estancia en Pontevedra, do día que se fixeron amigos en Toledo diante do cadro do Conde de Orgaz, dos tres anos que pasaron xuntos nas Cortes Constituíntes, do Castelao caricaturista, das cruces de pedra na Bretaña, dos seus debuxos políticos…, e conta anécdotas que engaiolan ao público, mais confesa que “Eu ó falar estas cousas adrede busco a risa, sin embargo o meu corazón non rie. Busco a risa para non cecáis diante de vós estalar nalgún salouco”.

Otero fala igualmente do compromiso de Castelao coa “redención de Galiza”. “Castelao era as alas da terra”, di. E non se esquece tampouco daquelas outras figuras que foron fundamentais na cultura galega e no nacionalismo da preguerra: Vicente Risco, Lousada Diéguez e Florentino Cuevillas. Pero talvez o momento máis emocionante do acto é cando don Ramón lembra aquel día de xuño do 36 na estación do Norte, cando Castelao o foi despedir antes do seu regreso a Ourense co título de Doutor: “Castelao foi a despedirme e falamos un anaquiño antes de salir o tren, e me dixo: Mira Ramón -eu calei preocupado toda a noite, xa vira como estaba Madrid máis ou menos- eu non volverei a Galiza, eu non volverei a ver a miña nai, vai vir unha guerra terrible e perderemos nós, perderemos os de esquerda”. Aínda hoxe nos emocionan estas palabras de Castelao pronunciadas por don Ramón naquela conferencia do Castro.

A miña amizade con Castelao

Ramón Otero Pedrayo

Ediciós do Castro / 1986