Vicente Araguas, ese aire fresco que viña de Glasgow

Descubrir en 1978, recén saído do prelo, un libro tan espléndido e tan novidoso no panorama da poesía galega dos anos setenta como Paisaxe de Glasgow é algo que tamén lle debo a Carlos Casares e á súa sección “A ledicia de ler”, que eu seguía artigo a artigo e domingo tras domingo. Efectivamente, foi despois de ler a recensión crítica de Casares cando eu collo ese primeiro libro de Vicente Araguas (Xuvia-Neda, 1950) entre as máns na librería “Delta” de Ferrol e comprobo, xa nunha fugaz lectura na propia librería, que todo o que dicía o autor de Vento ferido e Xoguetes para un tempo prohibido era rotundamente certo: “un libro áxil, fresco, valente, reconfortante”. Carlos Casares non podía ocultar o seu entusiasmo e o seu gozo como crítico moi intelixente que el era: “A poesía de Vicente Araguas (…) trae unha esperanza máis e un regueiro de auga fresca á nosa poesía máis nova”. E vaia se nos impactou a súa lectura! Mágoa, para a historia da poesía en lingua galega, que fora en 1978 e non tres ou catro anos antes, cando o libro xa estaba rematado e tan importante sería a súa publicación para renovar o discurso poético. Temos a certeza de que Paisaxe de Glasgow, de ser publicado, por exemplo, no 74, ou no 75, ocuparía hoxe un primeirísimo lugar na poesía galega deses anos, á beira doutros títulos emblemáticos que todos coñecemos. Mais á marxe da data da publicación, o libro resultou unha auténtica e gozosa sorpresa para as persoas que seguiamos a evolución da nosa poesía. Unha enorme delicia! Aqueles textos estaban entre a literatura galega máis moderna que contemplaban os nosos ollos.

Collo agora de novo o libro Voces Ceibes e leo o capítulo “Paisaxe de Glasgow” para regresar aos días aqueles de Escocia, a onde chega aquel rapaz de Neda con só vintedous anos para dar clases de español, despois de protagonizar con outros mozos na Compostela do 68 a aparición da Nova Canción Galega. Lendo ese seu texto compréndese perfectamente o ambiente no que nace o poeta Vicente Araguas e do que se nutre a súa primeira poesía. Hai un poema moi revelador dese etapa da súa vida, uns versos que iluminan tamén en certa maneira toda a súa obra posterior: “jane fonda manuel antonio / rimbaud vivaldi krivine / morente behan viglietti / gómez bassens e mclean / sillitoe d. h. lawrence / faulkner mallarme ferrín / cassius clay thelonius monk / morris raimon kropotkin / saura daniel goytisolo / foucellas raúl bailarín / pi de la serra rosetti / esquío eliot fermín / aragon alberti thomas / tapies strindber marin / francesco blake allen ginsberg / e miro fuckin gertrude stein / bibiano dylan allende / pimentel ringo james dean / donovan xerardo angélica / e nós, / ti, / o mar / e min”. Un mozo con eses gustos estéticos e eses referentes tiña necesariamente que escribir un libro tan anovador como Paisaxe de Glasgow, un libro moi diferente ao que se estaba a escribir neses anos na poesía galega. El mesmo nos conta como xurdiu o primeiro poema: tratando de facer unha letra para unha canción unha tarde de novembro do 72, nun pub de Glasgow, ao carón dunha xerra de Guinnes e un paquete de Number, “nunha cidade afogada polo fume e envelenada polo alcol”. O poeta -ao contrario que Luís Cernuda- foi feliz en Glasgow e foi alí onde naceu como poeta. “Porque te quero, que pouco importa / se Poe está borracho na escaleira…”. Así comeza o primeiro poema que escribiu. E desde ese texto inicial, a súa obra non fixo máis que levedar, libro a libro, até constituír un moi sólido corpus literario, que comprende libros de poesía, narrativa e ensaio, ademais de importantes traballos de tradución e crítica literaria.

Aínda que Vicente Araguas cultivou e cultiva varios xéneros literarios, ao noso xuízo Araguas é fundamentalmente poeta, un poeta que canta unha e outra vez o amor en toda a súa dimensión humana, a celebración da vida, o oficio de vivir, un poeta de mirada sentimental e melancólica, un poeta que escribe desde as vivencias íntimas e desde a intrahistoria, un poeta que fixo dos amigos e da amizade un poderoso motivo poético, un poeta, en fin, que escribe, talvez, para salvarse do naufraxio do paso do tempo e que a pesar de alzar o voo a outras xeografías e a outras culturas, endexamais deixou de falar de Neda, facendo deste seu territorio nativo un auténtico universo literario. Practicamente toda a súa obra bebe da banda esquerda do río Xuvia, mesmo tres dos seus libros levan o topónimo no título: Xuvia (1983), Xuvia revisitada (2008) e Xuvia-Neda (2010). Pepe Cáccamo fala “dunha reiteración obsesiva dos espacios da terra da nenez e dos tempos desa mesma inocencia” e Verónica Palomares do “prodixio dunha mirada que outorga unha nova existencia a todo o pasado, deténdoo nun novo tempo”. Nos seus textos teñen presenza constante o Río Grande de Xuvia, o Camiño Vello, Ancos, o Empedrón, a Mourela, o Portazgo, a Toeleira, a Ponte de Xuvia…, e como non, o Hispano-Argentino. Xuvia unha e outra vez, sempre. E tamén xentes do pasado e do presente, persoas coñecidas ou moi amadas polo poeta. E por se non abondase todo iso como proba do seu fondo amor por Neda, o poeta hai anos que fixo xa o seu epitafio para a tomba que lle agarda en Santa María de Neda (oxalá que por moito tempo):

Amei, vivín, soñei,

non fixen outra cousa

que camiñar a modo

coa paixón do que busca

no mundo a beleza.

Nada máis natural.

Nacín en Neda.

Pepe Cáccamo dixo de Vicente Araguas que era “un ser entre anxélico e mala uva”. Nós engadiriamos que Vicente é de ouro como amigo, unha persoa sempre leal á amizade, e que é tamén un home de mente brillante e libre, profundamente observador, culto, lúcido, clásico e moderno, dono dunha memoria prodixiosa, elegante no vestir, na palabra e nas formas, un cosmopolita con raíces, unha persoa entrañábel, que se fai querer de inmediato, o que se di “boa xente”, e sobre todo un escritor dunha grande xenerosidade co país e cos seus camaradas da Repúbica das Letras. Só unha persoa que lle preocupa a literatura que fan os demais tanto como a súa propia obra pode dedicar tantas horas da súa vida e tanta paixón a organizar multitude de actos para levar a Madrid as voces da poesía galega actual, a dirixir unha revista de poesía tan fermosamente editada e interesante como “Olga”, a ser o responsábel da edición dunha magnífica antoloxía da poesía galega contemporánea como é La lluvia en el mar ou a escribir semana tras semana do que outros e outras escriben, facéndoo, ademais, con absoluta independencia, sen prexuízos ideolóxicos ou literarios. Certamente, o libro galego en xeral débelle moito a Vicente Araguas, non só pola súa propia contribución á literatura galega, senón tamén por ter contribuído a través de milleiros de artigos a facer máis visíbel as letras galegas a través da prensa escrita.

Como fieis lectores que somos da poesía de Vicente Araguas desde o 78, desde Paisaxe de Glasgow, nós seguimos libro a libro a súa obra e a revisitar con frecuencia os seus poemas, único xeito que temos como lectores de agradecerlle tanta e tan xenerosa entrega ao país: “Cando setembro parte con maneiras de río / e no transfondo azul reloucan os foguetes / (…) / Cando liscan os anos con ritmo de foguete / fican con nós poemas e cousa italiana / bailando xa de volta, nos camiños da vida / e os autos, luces cortas, pasando diante nosa”. “Gira, il mondo gira”, un dos seus poemas por nós máis amados.

(Traballo publicado no nº 7 da revista Olga)