Xa o dixo Pexegueiro: Para que queredes un poeta vivo / se non
sabedes que facer con el; / matádeo e celebrádelle as pompas. Pompas e louvanzas desde logo non lle han de
faltar este ano a Manuel María, incluso
nos mesmos círculos da cultura galega que nada fixeron en vida do autor
por editar e divulgar a súa obra. A nós sempre nos produce unha certa
indignación que aquelas persoas que nunca en vida dun autor escribiron unha soa
liña para celebrar algún dos seus libros, despois, sempre coincidindo co Día
das Letras Galegas dedicado a ese escritor, sexan os primeiros estudosos en
escribir longos ensaios sobre o autor homenaxeado o 17 de maio. Hai quen xa
comeza a escribir “o seu libro” o mesmo día que a Real Academia Galega toma a
súa decisión, e dá igual que o persoeiro escollido sexa Xosé Filgueira Valverde
que Manuel María. E outro tanto podemos dicir do mundo editorial galego. Os
mesmos selos editoriais que rexeitaron en vida do autor algúns dos seus
mellores libros, son agora os primeiros en encargar traballos sobre a súa
figura. Mais é o que hai.
O grandísimo poeta que é Manuel María nada lle debe ás principais
editoriais do país. Toda a súa obra chegou ao público grazas ao esforzo de
pequenas editoriais como Edicións Celta ou
Edicións Xistral; ao apoio dos exiliados galegos en América, en Bos
Aires ou en Montevideo; ao compromiso co país dos nosos emigrantes en Xenebra;
a algúns selos editoriais de Porto e de Lisboa; á iniciativa e á xenerosidade
dos amigos de aquí e de acolá, e, naturalmente, aos cantautores que musicaron
moitos dos seus poemas. Só hai que botar unha ollada á súa bibliografía para
comprobarmos que isto é así. E cómpre dicilo. Dos case 50 libros de poesía que
publicou Manuel María en vida, só un apareceu en Galaxia (Mar Maior, en 1963, na Colección Salnés, e grazas a Celso Emilio e
a Paco del Riego). Galaxia rexeitou unha e outra vez a obra poética que ano a
ano Manuel María ía facendo. E a outra editorial galega máis importante,
Edicións Xerais de Galicia, unicamente publicou un poemario deste autor (Escolma de poetas de Outeiro de Rei), e
cónstanos que Xerais tivo nas súas mans talvez o mellor libro de poesía de
Manuel María da súa última etapa creativa (A
luz resucitada). Isto hai que sabelo, porque non foi cegueira poética,
senón desprezo total por unha das voces máis profundas da poesía galega
contemporánea. Realmente Manuel María non tivo detrás da súa obra unha
editorial importante até que apareceu Miguel Anxo Fernán Vello con Espìral
Maior. Que tamén é de xustiza dicilo.
E que dicir da crítica? A súa poesía sufriu o silencio da crítica galega
durante varias décadas. E non estamos a falar da súa poesía de combate, da súa
poesía máis militante, daquela que posúe un contido rotundamente nacionalista.
Non estamos a nos referir a Cantos
rodados para alleados e colonizados ou aos Poemas para construír unha patria, senón ao seu último canto, o
máis intimista e o de maior altura lírica, que é, ademais, inseparábel da
corrente de renovación que experimentou a poesía galega desde medidados dos
anos setenta. Vaian as lectoras e os lectores á bibliografía que publicou
Camilo Gómez Torres sobre Manuel María e observen aí cantos artigos mereceron
libros como Poemas ao Outono, Poemas da labarada estremecida, A luz resucitada ou Compendio de orballos e incertezas. Tres destes libros (os dous
primeiros títulos e o último) só tiveron unha recensión crítica, e o outro (A luz resucitada) tres, dúas delas, por
certo, en publicacións lisboetas, e a outra en Euskadi, esta última grazas á
man amiga de Pepiño Estévez, e despois de que Felipe Senén, un dos seus
lectores máis fieis e máis intelixentes, o intentase inutilmente nas páxinas
dun periódico galego. Así foi como recibiu e celebrou a crítica galega a mellor
obra lírica de Manuel María: co máis absoluto silencio. Iso explica tamén que
quedaran sen editar até despois da súa morte libros tan espléndidos como Cecais hai unha luz ou Os lonxes do solpor. Este silencio
mantívose incluso ao longo dos anos noventa. Entre as trinta cartas que
atravesaron o país desde Monforte de Lemos a Ortigueira, hai dúas nas que o
poeta nos comenta a receptividade do libro A
Primavera de Venus, e faino desde o sentimento da decepción: “Tanto A Primavera de Venus como a Antoloxía
(de Espiral Maior) están pasando desapercibidas”, dinos o poeta nunha carta
datada o 29 de xullo de 1993. E noutra carta, escrita o 1 de setembro dese
mesmo ano, agradécenos un artigo noso sobre A
Primavera de Venus nas páxinas de “La Voz de Ortigueira”, e engade: “É o
primeiro que se publica. E supoño que será o único. Por eso o meu agradecemento
é especial”. Hoxe este libro é, a xuízo dalgún crítico, o último dos seus
mellores poemarios.
Debo dicir aquí que tampouco desde o universo do nacionalismo galego se
soubo valorar naquel momento esta súa última poesía. Estabamos demasiado
ocupados en combates políticos e o único Manuel María que reivindicabamos un
día e outro era o poeta comprometido coa defensa da lingua e da patria. A case
ninguén entre nós lle interesaban os versos de Manuel María sobre o nacemento
dunha folla, a amendoeira en flor, a rosa, o cervo, a Venus de Botticelli ou o
presentimento da súa propia morte. Esa despreocupación pola súa obra máis
intimista e máis lírica reflíctese incluso no contido do Congreso que se
organiza na Universidade da Coruña ao pouco do seu pasamento, un congreso no
que quedaron sen abordar nada menos que os poemarios que aparecen no segundo
volume da súa Obra poética completa. Case
nada!
Digámolo con claridade: a obra poética máis luminosa de Manuel María non
tivo a acollida que en xustiza merecía, nin entre as persoas que a miúdo
falaban con desprezo da súa poesía nin entre aquelas e aqueles que tanto o
queriamos e admirabamos. Nin uns nin outros soubemos abrir os ollos ao
humanismo e á beleza que hai en cada un dos poemas de cada un dos seus últimos
libros, desde Poemas ao Outono a Poemas para dicirlle a dúas lagoas. Mais
a boa poesía acaba sempre por ocupar o lugar que lle corresponde. É a súa
vitoria fronte á cegueira poética e fronte ao desprezo e ao silencio. E aí está
Manuel María, asombrándonos a nós e ás xeracións que han de vir coa verdade e a
beleza dos seus versos. Desde Muiñeiro de
brétemas, o seu primeiro poemario, publicado en 1950 naquela colección
pirata de Pontevedra que creara Sabino Torres. Desde Advento, ese grandísimo libro da súa primeira época, ou desde Mar Maior, unha obra fundamental no seu
corpus creativo, na que atopamos xa o que vai ser o seu canto definitivo, no
que nunca faltará o eco do seu amadísimo Francis Jammes, a defensa da patria e
a presenza resplandecente de Saleta.
Ningún comentario:
Publicar un comentario