Camaradas: hai que ler a Cuevillas!

Teño entre as mans as Prosas Galegas  de Florentino L. Cuevillas, na edición de Galaxia de 1971. Foi unha das miñas primeiras lecturas en galego. Había moitos anos que non collía o libro, talvez vinte, trinta ou trinta e cinco anos. Estivo todo este tempo entre os meus libros de Ortigueira, á beira de Risco, de Otero e de Castelao, e agora dispóñome a darlle casa en Valdoviño sen saber aínda moi ben en que espazo íntimo o vou acoller. E digo acoller, albergar, hospedar, porque Cuevillas é un mestre,  e hai que recibilo con todo o aprecio e agarimo que el merece. Unha e outra vez abro e pecho o libro. Estou emocionado. Certamente é unha prosa fascinante, exquisita, primorosa, dunha luminosidade que cega. Ferrín dixo algunha vez que Floro Cuevillas era o mellor prosista da Xeración Nós. Posibelmente hai algo de esaxeración nesas palabras. Ou non. A verdade é que é un escritor magnífico. Don Ricardo Carvalho Calero considerábao un mestre da literatura e do estilo, de talla análoga a Risco, a Otero e a Castelao. Todo iso, naturalmente, á marxe da súa importancia como científico, como prehistoriador, como membro activo do Seminario de Estudos Galegos, aquela gran obra que dinamitaron os fascistas. Non podemos esquecer que Florentino López Cuevillas é unha das nosas grandes figuras no estudo da prehistoria galega, un campo que investigou cunha nova mentalidade. Realmente foi o fundador da nosa arqueoloxía prehistórica moderna. Tamén, no seu perfil máis humano, Bouza Brei, que tanto traballou con el, definiuno como “príncipe entre os bos e xenerosos”.

Hoxe ninguén fala de Florentino López Cuevillas como prosista. Se tivésemos datos seguramente poderiamos demostrar que as súas Prosas Galegas non son solicitadas en todo o ano en ningunha biblioteca pública de Galiza nin en ningunha librería do país. Vivimos nunha espantosa mediocridade intelectual, no desprezo máis absoluto pola cultura galega, incluso por un clásico como Cuevillas. É arrepiante. O día que a metade dos galegos e das galegas lean a Cuevillas, Galiza está salvada, porque verán o país con outros ollos, con outra sensibilidade, con outra preocupación, con outra esperanza.  “É íste forte enraizamento o que fai que a persoalidade galega poida aturar sin socombir os piores perigos, que non son os esternos, sinon os internos, os que nacen dos propios estravíos. I é ista tamén a causa de que Galicia seña unha perpetua espranza de renacimento…”.  Perpetua esperanza de renacemento. Velaí unha lúcida e brillante definición do noso devir histórico.

Cuevillas fala “do drama dun país en que as xentes viven en oposición teimosa e constante ca súa historia, ca súa tradición e co seu mesmo marco xeográfico”. O seu pensamento móvese permanentemente entre o pesimismo e a esperanza: “Nos anos que han vir -escribe en 1951- veredes quizáis debecer aínda máis a nosa cultura, perder terreo a nosa língoa, confundirse os perfís do noso país deica borrárrese no neboeiro borrallento que o invade todo. Non desesperedes, os que de verdade sintades a emoción galega; seguide sempre con fe, e si se vos ocurre pensar acaso se sementades ou se soio esparexedes, desbotade ise pensamento e tede por certo que calquer traballo, grande ou pequeno, duro ou levián, que emprendades en nome de Galicia, é sempre sementeira”. Sen abandonar unha linguaxe na que subxace en todo momento a súa fonda relixiosidade, Cuevillas é un home que endexamais renuncia ao seu compromiso con Galiza e que pon todo o seu saber ao servizo do país, desde a súa militancia inicial nas Irmandades da Fala até o final da súa vida.

Camaradas: hai que ler de novo a Cuevillas!, ler o seu breve ensaio Dos nosos tempos, publicado no número 1 da revista Nós, en 1920, e que con Arredor de si, de Otero Pedrayo, e Nós, os inadaptados, de Vicente Risco, conforma o verdadeiro retrato daquela xeración. Nese traballo podemos ver moi ben a súa evolución ideolóxica por aquel tempo. Aí, nesas páxinas, observamos como Cuevillas pasa de contemplar inicialmente a revolución rusa como unha ameaza para as súas ideas de liberdade pública e individual a crer no triunfo do socialismo: “Eu creo no trunfo do socialismo, porque creio que a sociedade humá é un orgaismo vivo, suxeto a leis biolóxicas, parecidas ás que rixen o desenvolvemento dunha planta ou dunha besta (…) Eu creio, polo tanto, que dentro de uns anos a Europa enteira ha ser un campo de experimentación de sociedades futuras; e creo tamén que, para o desenvolvemento da humanidade, ista ha ser unha cousa útil e boa…”. Así pensaba Cuevillas aos seus 34 anos, el, tan católico, tan de misa desde que de neno aprendeu violín e formaba parte da capela de música da catedral, o mesmo home que logo abrazaría fervorosamente as ideas da Dereita Galeguista, aínda que cómpre saber -que non sempre se di- que nin el nin Otero Pedrayo se foron con Risco cando se produciu a ruptura do galeguismo, permanecendo os dous dentro do Partido Galeguista. Outra lección, outra máis, de don Ramón e de don Florentino Cuevillas.

Claro que hai ler a Cuevillas, ler a súa “Oración ao noso Señor Santiago”, que é un verdadeiro manifesto político, nacionalista, de denuncia e de reivindicación patriótica, escrito, naturalmente, desde a súa fe cristiá; ou ler o texto “Emigrantes”, onde con gran lucidez reflexiona sobre o fenómeno da emigración galega, tamén sobre a emigración política, citando nomes como Montero Ríos, Rodríguez de Viguri ou González Besada: “Decía hai pouco un orador santiagués, que os políticos galegos non quixeron nunca pecharse no recinto das nosas montanas, e que degoraran gobernar Galicia ao mesmo tempo que gobernaban a España (…) ¿E que ganóu Galicia co elo? ¿Deixou de ser probe, cultural i económicamente? Compre pensar no que sería iste país, tan ben dotado por natureza, se os seus fillos houberan sido menos galegos e máis galeguistas”. Ninguén poderá dicir que estas palabras de Cuevillas non teñen aínda hoxe plena vixencia.

E logo está o Cuevillas creador, ese magnífico prosista  que busca a claridade, a precisión e a beleza da palabra, mesmo a poesía. Aí, neses regos, florece vizosa a prosa de Florentino Cuevillas. É aí onde o seu verbo alcanza todo o seu brillo, nas súas admirábeis páxinas sobre a choiva, a seca, o outono, a paisaxe  de Trasalba ou as néboas invernizas que asolagan a cidade de Ourense, as néboas que “ocupan todas as rúas, que se colan no sagro dos nosos fogares e que teñen desafiado o poder solar durante días e semás; das néboas ourensás, cuio bó nome ten desbeirado os lindeiros de Galicia, e das que, aínda que o neguemos, estamos unha miga orgullosos, pois sempre é bó ter algo que os demais non teñen”.

Como moitas lectoras e moitos lectores saben, Cuevillas odiaba a calor, o ceo limpo, azul, brillante. Gostaba dos “nublados de invernía, escuros e unánimes; dos que traen a neve, que chegan atolados do norte, en fatos dacabalo no vento e que cruzan apresa entre dous feixes de raios de sol; dos secos fríos que creban os calores do vran, co seu toldo branco e asucado; dos cúmulos portadores dos tronos, parecidos a grandes serras, cos cumes nevados e os vales sombrizos; e gusto aínda -dinos Cuevillas- disas outras nubes, longas e afusadas coma barcos que navegaran pra ningures…”, “nubes coma barcos que navegaran pra ningures”, que fermoso! Don Florentino aborrecía tanto a calor que incluso, antes que unha Galiza desértica, preferiría un diluvio que pasara por riba dos Ancares, da Pena Rubia, do Courel e da Pena  Trevinca.

Os últimos anos da súa vida pasounos case sen saír da casa, sentado ao pé da mesa braseiro, revisando traballos de prehistoria, lendo novelas do oeste americano e mantendo longas e animadas conversas cos amigos galeguistas que o ían visitar. No traballo que pecha as Prosas Galegas, escrito en 1958, case ás portas da morte, Florentino Cuevillas escribe: “Tamén hai oxe quen coida que Galicia morréu, mais hai luzadas que xa non brilan e que, de pronto e sen saberse por qué, voltan a alumear”. Foi un home rexo no ideario do Partido Galeguista, un home de confianza plena na pervivencia do país, desas persoas que tanto precisamos neste momento, cando a desesperanza nos invade e tanto hai que reconstruír.