Manuel María: o compromiso inquebrantábel co nacionalismo galego

“Cando os máis dos académicos e académicas aquí presentes chegamos á Cidade das letras galegas, Manuel María xa estaba alí, na porta, facendo se tal un cigarro, á nosa espera, e deunos unha aperta de recepción cordial”, dixo Méndez Ferrín aquela fría mañá de febreiro de 2003 en Vilalba, diante de centos de amigas e de amigos do grande poeta chairego, procedentes de todo o país. Era, certamente, un acto de xustiza e de verdade histórica recoñecer a Manuel María como precursor da literatura galega nesa primeira xeración da posguerra, adiantándose incluso no compromiso co noso idioma e coa poesía galega a poetas como Celso Emilio Ferreiro, Miguel González Garcés, Pura Vázquez ou Luz Pozo Garza -todos eles máis vellos que el-, e abrindo o camiño que logo transitarían o resto dos homes e das mulleres da súa xeración: Cuña Novás -a quen sempre o Manuel considerou o seu irmán maior-, Avilés de Taramancos, Novoneyra, Méndez Ferrín, Bernardino Graña, Salvador García-Bodaño… Mesmo na prosa galega da posguerra foi Manuel María pioneiro, publicando narrativa en lingua galega antes que o propio Ánxel Fole, Álvaro Cunqueiro, Eduardo Blanco-Amor ou Neira Vilas. E igual acontece no noso teatro, onde destaca como un dos seus cultivadores máis constantes desde mediados dos anos cincuenta, cunhas  vinte e cinco pezas publicadas ao longo da súa vida. Como dixo o Ferrín: Manuel María xa estaba alí cando todos os demais chegaron: na poesía, na prosa, no teatro, na defensa da lingua, no combate firme e diario pola patria.

Quen así adopta ese compromiso co noso idioma e coa literatura de nós desde os 19 anos e desde o ano 1949, cando o galego estaba proscrito e nunha época en que só o feito de escribir en lingua galega era xa un acto subversivo, é porque ten desde moi noviño un sentimento e unha idea moi clara de país, que o leva moi pronto ao compromiso político clandestino, primeiro co Consello da Mocedade e algúns anos despois coa Unión do Pobo Galego (UPG), organización á que se incorpora, xunto con Saleta Goi, a súa compañeira, aos poucos días da súa fundación, a primeiros de agosto de 1964, nun xantar que se celebra en Escairón con Xosé Luís Méndez Ferrín. Veleiquí o poeta / irmán, innecesariamente evocado en outono / porque hai mil anos / que nacemos xuntos na cunca de pedra do noso idioma / e convivimos agres, di o de Vilanova dos Infantes nese magnífico poema de Con pólvora e magnolias que moitas e moitos de nós levamos na emoción e na memoria.

Ramón Piñeiro, aquel vello e admirado amigo das tertulias de Lugo e de Compostela, que era como un Castelao para aqueles mozos da primeira xeración da posguerra e que un día do ano 1952 lle pasa o Sempre en Galiza a un Manuel María cada vez máis ideoloxicamente influído polo pintor Carlos Maside; Piñeiro, digo, acaba sendo a primeira grande decepción para o poeta de Outeiro de Rei, igual que foi tamén unha dolorosa frustración para Antón Moreda. Ramón Piñeiro, o home que moitos daqueles rapaces consideraban o mestre, non é, agora si o teñen claro, nacionalista. Nunca el nas longas conversas arredor da mesa-braseiro, nos parladoiros na casa de Domingo García-Sabell, na Rosaleda, ou nas tertulias do Café Español, nunca el, repito, abraza a idea de Galiza como nación. Non está en ningún momento a prol da reorganización do nacionalismo, non cre na necesidade de forzas políticas propias, e combate unha e outra vez calquera proxecto que teña as súas raíces no pensamento político de Castelao. E é precisamente o propio Ramón Piñeiro o que liquida o vello Partido Galeguista de Castelao e Bóveda e o que promove a creación do PSG para destruír a recén creada UPG. Cómpre non esquecermos a filosofía inicial do partido que se funda á sombra de Piñeiro no despacho de Sebastián Martínez-Risco: “Non somos nacionalistas porque non somos reaccionarios”, podemos ler nun “Adiante” de outono de 1965. O combate do nacionalismo desde o seo do galeguismo, coa participación activa do mestre!

Hai que galeguizar os partidos estatais. Velaí a principal misión política que lles transmite Ramón Piñeiro aos que pasan pola mesa-braseiro de Xelmírez. O nacionalismo non ten futuro. É unha idea do pasado. Nós sós non podemos construír o país. Temos que implicar no galeguismo ás forzas políticas maioritarias que operan en Galiza. Hai que conquistar o apoio de amplos sectores sociais. Esa é a estratexia que defende Piñeiro no momento da Transición. “No pasado, o galeguismo era un partido entre tódolos partidos que actuaban en Galicia; no futuro, será un imperativo de tódolos partidos galegos. A maioría de edade de Galicia consiste mesmamente en que deixe de existir un partido galeguista para que sexan galeguistas tódolos partidos”, dille Ramón Piñeiro a Rodolfo Prada nunha carta datada en Compostela en febreiro de 1976. E en coherencia con ese pensamento, Piñeiro impulsa a creación de Realidade Galega e pouco despois el mesmo se compromete activamente co PSOE de Francisco Vázquez nas primeiras eleccións ao Parlamento galego. PSOE, 16 deputados; Bloque-PSG, 3; Esquerda Galega, 1. Con ese resultado tan exiguo para as forzas propias, e nese escenario tan confuso para unha cidadanía galega tan necesitada de conciencia de país, de autoorganización e de confianza na súa propia forza como pobo, nese contexto político cada vez máis adverso para o nacionalismo galego, moitas e moitos de nós seguimos a remar río arriba, sen perdermos a ilusión e sen renunciarmos endexamais ao soño de irmos un día do Courel a Compostela por terras liberadas. E foi así como erguemos o edificio da casa común, confiando na nosa propia forza. E nunca aí deixou de estar, na primeira liña de combate, o noso poeta coa pedra de grá / do seu canto popular e limpo / e a bandeira vermella que nos viste /  conxuntamente, preludio do sudario, porque Manuel María si foi un home de compromiso inquebrantábel co nacionalismo galego. Unha liña recta na defensa da patria.