De lección maxistral a obra mestra do ensaio galego contemporáneo

En xuño de 1993, hai xusto agora 28 anos, María Pilar García Negro (Lugo, 1953) pronuncia a lección maxistral da súa oposición a profesora titular da Universidade da Coruña. O tema escollido para ese exame oral foi Rosalía de Castro como a primeira ensaísta da literatura galega. Hai que dicir aquí que até ese momento a tese predominante, dentro da historiografía literaria galega, era considerar que o ensaio galego nacera cos homes da Xeración Nós. Un crítico literario como Anxo Tarrío, aínda en 1994, afirma no seu manual de Literaturga Galega, falando do século XIX, “que encanto a outras manifestacións literarias, como o ensaio ou a literatura dramática, a penas podemos detectar nada que valla realmente a pena”. Contra esta idea tan estendida, a profesora García Negro vai erguer desde aquel exercicio académico de 1993, en certa maneira correspondendo á presión da súa discípula e hoxe tamén ilustre profesora Carme Fernández Pérez-Sanjulián, un magnífico traballo de investigación, análise e interpretación que finalmente culmina no libro O clamor da rebeldía. Rosalía de Castro: ensaio e feminismo, co que obtén por unanimidade en 2010 o Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais e que constitúe, ao noso xuízo, non só o mellor libro de María Pilar García Negro até este momento, senón tamén unha obra mestra do ensaio galego contemporáneo e un título de referencia nos estudos rosalianos.

A preocupación de María Pilar García Negro pola figura de Rosalía estaba xa presente no seu labor como profesora desde os anos setenta e como estudosa das letras galegas desde mediados dos oitenta. Se os traballos e a tese de doutoramento do profesor Francisco Rodríguez marcaron un antes e un despois no coñecemento da poeta fundacional da nosa literatura, García Negro profundizou en aspectos fundamentais como son o feminismo da escritora ou o seu perfil de muller ilustrada e culta. Cunha cabeza moi ben amoblada, coa lucidez e o rigor intelectual que sempre a caracteriza e cun estilo que talvez converte O clamor da rebeldía no seu texto máis fermosamente escrito, María Pilar García Negro ofrécenos neste seu libro unha documentada e revolucionaria reflexión sobre os prólogos que Rosalía de Castro escribiu para Cantares gallegos e Follas novas. Este ensaio abre as portas de par en par a unha nova concepción do conxunto da obra da escritora desde a lectura dos seus propios prólogos, a un maior coñecemento da súa conciencia de xénero e a outra periodización dos xéneros literarios. En definitiva, o nacemento do ensaio en lingua galega acontece no século XIX, corresponde a unha muller ese papel pioneiro e neses dous textos en prosa atopamos xa unha contundente declaración de rebeldía e transgresión, ademais dun verdadeiro programa de redención do país. Despois de case 150 anos, por fin alguén lle concedecía a atención necesaria aos prólogos de Rosalía. E foi María Pilar García Negro.

O clamor da rebeldía. Rosalía de Castro: ensaio e feminismo

María Pilar García Negro

Sotelo Blanco / 2010

288 páxinas