Elas chegarán onde nós non fomos cecais dignos de chegar!

Si, deixádeme que feminice a coñecida frase de don Ramón Otero Pedrayo. Cando el a escribiu en febreiro de 1957 referíndose a aquela mocidade que tanto o ilusionaba (Ferrín, Manuel María, Novoneyra, Mourullo, López Nogueira, Xosé Manuel Beiras, Franco Grande…), naquel momento e naquel grupo xeracional, só había unha moza que destacaba polo seu compromiso activo coa literatura galega e co galeguismo: a escritora Xohana Torres. É normal, pois, que falase de “eles”: “¡Eles chegarán a onde nós non fomos cecais dignos de chegar!”, dicía don Ramón naquel texto que fixo para inaugurar o ciclo de conferencias que se levou a cabo no inverno do 57 no Círculo Mercantil de Santiago e que alguén tivo que ler por el, creo recordar que Rodolfo López Veiga, pois o acto levouse a cabo aos poucos días de morrer a nai de Otero, dona Eladia Pedrayo. O grande escritor ourensán, como moi ben sabemos, tiña unha inmensa fe na mocidade e vía naqueles rapaces e naquela moza de Ferrol “a forte e calada alegría dun podente anovamento de Galicia”, a ilusión e os soños, en definitiva, que o fascismo lles roubara aos homes e ás mulleres das xeracións de antes da guerra.

Hoxe, felizmente, son outros tempos, e as mulleres xogan un papel fundamental en todos os campos creativos e do saber, e tamén no traballo político a prol do noso país. Mais as mulleres sempre estiveron aí, tecendo as páxinas máis luminosas da nosa historia. As mulleres galegas, aínda que non se di case nunca, protagonizaron moitos dos momentos máis importantes e máis heroicos da emancipación social deste pobo desde que aquela muller do Couto de Cereixa que se chamou María Castaña encabezou unha revolta en defensa do pan e contra o señor feudal frei Pedro López de Aguiar, bispo de Lugo, xusto cando Galiza fracasaba máis unha vez no seu pulso por ser un reino independente. Si, foron as mulleres as que nos momentos máis duros e máis dramáticos da nosa historia social e política ergueron a bandeira da rebeldía e da loita pola xustiza. Aí están os seus nomes: María Castaña, María Pita, Rosalía de Castro, Consuelo Queiro, Ramona Suárez Pouso, Xenerosa Vidal, Rosa Cadórniga, Manuela Couso, Cándida Rodríguez, AmadaGarcía, Enriqueta Otero, Syra Alonso, Isabel Ríos…, as mulleres, en fin, que viviron e sufriron os sucesos de 1916 en Nebra e os de 1918 en Narón, que se sumaron á resistencia contra o fascismo e a barbarie no 36 ou que nos anos setenta protagonizaron o conflito das Encrobas contra o expolio de Fenosa, e tantas outras mulleres que quedaron no máis profundo anonimato e baixo a lousa do esquecemento histórico.

Non falemos xa da literatura galega, na que será precisamente unha muller, Rosalía de Castro, a que no século XIX restaura a lingua propia na poesía, inaugura o ensaio no noso idioma, expresa de forma rotunda na súa obra a conciencia de país e abre camiños nunca antes transitados na loita feminista. Unha simple ollada ao panorama cultural de Galiza das últimas décadas, en calquera das nosas expresións culturais, lévanos, igualmente, a nomes propios de mulleres que ocupan un primeirísimo lugar na poesía, na narrativa, no teatro, no ensaio, no cinema, na canción, na artesanía, nas artes plásticas, na ciencia, no mundo académico… Unha profunda corrente feminina atravesa hoxe, talvez aínda nun contexto moi adverso, toda a nosa cultura, desde a máis tradicional á máis vangardista. Desde a década dos noventa para acó, a literatura escrita por mulleres, por exemplo, é un riquísimo territorio literario que a maioría de nós aínda temos por explorar e que representa toda unha idade de ouro para as nosas letras. Nada a ver, afortunadamente, cos tempos en que don Ramón Otero Pedrayo escribiu naquela súa letra miúda e en tres holandesas un fermosísimo texto de presentación para unha mocidade e unha nova xeración que estaba a dar os seus primeiros pasos na Compostela e na Galiza dos anos cincuenta. Lembremos que foi a primeira vez que se escoitou a poderosa voz de Uxío Novoneyra entre as pedras milenarias de Santiago, en público e en galego, en 1957. E a primeira vez tamén que unha poeta galega na Galiza da posguerra pechaba coa súa palabra un ciclo de conferencias que se abrira coa lectura da prosa vibrante e entusiasta da figura intelectual máis importante desa época.

O compromiso e o liderado das mulleres está moi presente, así mesmo, como non podía ser doutra maneira, no traballo político que de novo incendia de esperanza este país. O futuro de nós como nación galega escríbese necesariamente en feminino, coa rebeldía e a lucidez de tantas e tantas mulleres que en toda Galiza están a darlle continuidade ao pensamento político de Rosalía de Castro e Manuel Murguía. Estou seguro que don Ramón si escribiría agora: “Elas chegarán onde nós non fomos cecais dignos de chegar!”