Querido Paco: para quen escribe un?

Naquel Mondoñedo dos anos corenta e cincuenta, ao que non chegaba máis que o ABC, Álvaro Cunqueiro vive os días máis amargos da súa vida, un duplo fracaso, o profesional -recordemos que lle fora retirado o carné de xornalista- e o íntimo, tras a ruptura con Elvira, aos poucos anos de casar. Invadido polo desánimo, polo pesimismo, por unha certa canseira e falta de vitalismo, as cartas que o seu vello amigo Paco del Riego lle envía desde Vigo son o seu maior alento para resistir aquela soedade e no medio daquel ambiente gris. “Véxome soio, aconchado nun buraco. E derriba de todo, toda a escura nugalla política, moral e inteleitual dista hora”. É así como un Cunqueiro “canso, soio, triste, á nugalla” vai recuperando día a día o entusiasmo e o seu compromiso coa lingua e coa literatura galega, escribindo as páxinas do Merlín e familia ou As crónicas do sochantre. Non poderemos esquecer nunca o apoio psicolóxico e espiritual de Francisco Fernández del Riego a Cunqueiro durante todos aqueles anos escuros nin o empeño que puxo para recuperar para as letras galegas ao autor mindoniense, sempre desde unha idea de país e dun proxecto de futuro para o idioma galego e para a nosa nación.

Álvaro Cunqueiro, que ten todas as dúbidas e debilidades do ser humano, posúe, non obstante, unha certeza, a certeza do seu amor a Galiza e a certeza de que o que está a facer como creador terá outra valoración moi distinta cando pasen os tempos “de turbación e masturbación”. Nunha súa carta, escrita en 1947, Cunqueiro manifesta a súa firme convicción de que chegará o día no que será visto “como un dos escritores desta metade do século que tivo nas máns froitos máis frescos e vivos”. Non deixa de ser aínda hoxe admirábel que un escritor que o podía ser todo na literatura española escriba unha declaración tan rotunda de compromiso coa prosa galega como a que lle expresa a Paco del Riego nunha carta en 1954: “Estamos na obriga de facer todo o que seña posible por unha prosa galega (…) Do que de min depende, e aínda que vou moito máis canso do que a primeira vista semella, prometinme escribir cada ano un tomo de prosa galega, e fareino así. Coido que nestes anos de longa soedade é todo o que podo facer polo mellor futuro da pequena patria nosa”. Cunqueiro abraza a responsabilidade de facer “unha obra que sexa punto de partida para os días que virán, de liberdade lingüística e, non o dubido, de poder político”.

Naturalmente, Cunqueiro sabe que escribe nunha lingua proscrita, para moi poucas ducias

de lectores e incluso para lectores amigos que non sempre comprenden e valoran o que fai. Cando publica O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca, Álvaro Cunqueiro sabe por Trapero Pardo de que a Fole non lle gustou moito o Don Hamlet, de que ou el (Fole) non o lera ben ou non ía máis aló dunha peza humorística, unha especie de broma sobre Shakespeare. Claro, a decepción de Cunqueiro é enorme. Noutra carta, escrita en 1959, dille a Del Riego: “Querido Paco: para quen escribe un?”. Esta é seguramente a pregunta que moitas escritoras e moitos escritores en lingua galega se fixeron nalgún momento da súa vida, desde Rosalía de Castro a Pilar Pallarés. Moi excepcionalmente un autor ou unha autora en lingua galega recibiu a consideración e o aplauso de amplos sectores da sociedade galega. Lembremos que o propio Cunqueiro, case ás portas da morte, lle confesa a  Miguel González Garcés: “…creo que ya nadie más que tú, y dos o tres más, cuentan conmigo en este país gallego como poeta”. E aínda tendo plena consciencia desa realidade tan amarga, Cunqueiro, que sabe que é un extraordinario poeta, non renuncia a seguir escribindo ducias e ducias de poemas en galego. Grazas a iso, grazas á firmeza dese seu compromiso co país, temos hoxe unha das maiores obras da nosa literatura e da literatura universal.

Cando un ou unha ten a certeza de que fai o que cómpre facer polo futuro de Galiza e das xeracións que han de vir, non deserta dos seus ideais, non renuncia ao seu soño, non claudica nin deixa de loitar. Non nolo permite a memoria de Álvaro Cunqueiro, facendo a súa obra en galego nos anos cincuenta, naquel Mondoñedo no que “Chove, chove e venta o vendaval, ese vendaval mouro que muxe como unha vaca”, e menos aínda nolo permite a memoria de Rosalía, sufrindo toda a hostilidade que hoxe sabemos ben que sufriu, ou a memoria de Alexandre Bóveda, afirmándose no seu amor a Galiza diante do tribunal fascista que o ía condenar a morte. E pensar que agora hai que non se atreve a dicir se é ou non é nacionalista por gañar un puñado de votos… Que tristeza! Este meu país que emerxe e se somerxe, unha e outra vez, e a pesar de todo, sempre, sempre permanece!