Contra a cultura da efeméride

A un escritor ou a unha escritora en lingua galega só lle prestamos atención se morre -e aínda teñen sorte que acaban sempre morrendo todos-, se se celebra o cincuenta, o setenta e cinco ou o cento vinte e cinco aniversario da súa morte, o centenario ou os cento cincuenta anos do seu nacemento ou se a Real Academia Galega ten a ben dedicarlle o Día das Letras Galegas, e para iso, ademais de agardar un mínimo de dez anos debaixo da terra, tamén hai que deixar algúns amigos na rúa Tabernas para que te desenterren, que senón non hai nada que facer. E tan pronto pasa a data do falecemento, do aniversario do nacemento ou da morte ou o 17 de maio da resurrección, o autor ou a autora que tivo a sorte de morrer -a quen lle tributamos, iso si, todo tipo de pompas literarias até fartar de actos conmemorativos ao seu máis entusiasta lector-, queda de novo baixo a inmensa lousa do silencio e do esquecemento até que, medio século despois, outra xeración de afervoados estudosos da literatura galega acordan celebrar por segunda vez o seu nacemento ou a súa morte. Isto é o que estamos a facer cos nosos clásicos, con Rosalía, Castelao, Otero Pedrayo ou Álvaro Cunqueiro, ou coas grandes figuras que morreron nos últimos anos: Blanco Amor, Avilés de Taramancos, Uxío Novoneyra ou Manuel María. A nosa é a cultura da pompa fúnebre e da efeméride: ou morres ou ninguén fala de ti, ou hai aniversario ou non existes na literatura galega.

É incomprensíbel, por exemplo, que habendo agora tanta admiración pola obra poética de Lois Pereiro, os seus dous libros publicados en vida non se reeditasen varias veces nos últimos anos. Resulta inexplicábel. É incomprensíbel igualmente que a súa poesía non forme parte de todas as escolmas poéticas que viron a luz nas dúas últimas décadas. E tamén é incomprensíbel que moitos dos que ultimamente publicaron magníficos traballos sobre a súa obra non o tiveran antes presente nos seus estudos críticos. Lois Pereiro xa estaba aí, coa súa poesía. Non é un trobador medieval que descubrimos de súpeto onte á noite. A súa palabra estaba ao alcance de todos e todas nós na editorial Positivas desde os anos noventa. Non tíñamos necesidade de agardar a ningún 17 de maio para estudar a súa obra e para situala no lugar que en xustiza lle corresponde. Non nos parece normal que os escritores teñan que morrer e que logo haxa que esperar por unha decisión da Real Academia Galega para que neste país se escriba e se fale dos nosos autores. Non podemos continuar cunha celebración da literatura galega que só se nutre da morte e da efeméride.

Reivindico aquí o dereito a gozar da palabra dos escritores e das escritoras que viven entre nós, que van mercar o pan ao ultramarinos da esquina ou se manifestan un domingo ás doce na Alameda, que nos din abur cun sorriso espléndido ou non nos din nada porque van dialogando con eles mesmos ou pensando en como pagar este mes a hipoteca, nos versos dos poemarios que andan a escribir ou nas personaxes que habitan as súas novas novelas.

Reivindico aquí a obra das escritoras e dos escritores que teñen unha altísima calidade literaria e un universo propio nos seus libros, aínda que non saian nunca na televisión nin usen chapeu nin leven pendente na orella e aínda que non sexan tampouco membros de ningunha institución académica, dun club de amigos, do Ateneo ou do noso partido. Escriben moi ben e é suficiente.

Reivindico aquí a palabra viva dos que xa non temos a sorte de saudar nos actos nin cando imos a Ourense ou a Compostela, aos que se foron e nos deixaron o corazón ferido, aos que lles faltan anos para ter o seu Día das Letras Galegas ou lles quedan tres décadas para que celebremos o primeiro centenario do seu nacemento, aos que acaban de recibir as homenaxes co gallo do aniversario da súa morte e teñen que agardar outros cen anos, aos que están excomungados polas súas ideas aínda despois de mortos e aos que xa non teñen quen se lembre deles porque non deixaron amigos nin familia.

Reivindico aquí, en fin, amigas e amigos, o dereito ao goce da literatura, a iluminármonos cos poemas de Martín Códax ou Fernando Esquío, de Rosalía de Castro ou de Álvaro Cunqueiro, de Celso Emilio ou de Avilés de Taramancos, de Bernardino Graña ou de Miguel Anxo Fernán Vello. Ter entre as mans un libro como Astro interior é un gozo íntimo semellante a contemplar A Fornarina de Rafael no Palazzo Barberini ou a Annunciazione de Fra Angelico no convento de San Marco de Florencia.

Reivindico a lectura da prosa de Otero Pedrayo calquera día da semana, calquera mes do ano, sen necesidade de agardar a que se cumpra o cento cincuenta aniversario do seu nacemento. Reivindico a obra toda de Carvalho Calero, de Eusebio Lorenzo Baleirón e de Xela Arias, de Luísa Villalta e de Manuel María, sen que para min sexa preciso que a Real Academia Galega acorde nunha sesión plenaria dedicarlles o 17 de maio. Reivindico o regreso ao verso de Novoneyra unha e outra vez, agora que xa pasou o seu ano e ninguén nos fala de Uxío, porque o poeta está aí, sempre, e levamos en nós a súa voz poderosa. Reivindico a poesía de Pilar Pallarés, de Eva Veiga ou de Medos Romero, porque a necesito a miúdo como a pintura de Domenico Ghirlandaio, Sandro Botticelli ou Giovanni Bellini. Reivindico o dereito á lectura de cabeceira e á lectura íntima, ao descubrimento de autores dos que non se fala nunca e ao retorno permanente aos nosos clásicos. Reivindico que a literatura galega floreza cada día nas mans dos lectores e das lectoras que non saben de efemérides nin de aniversarios, que se emocionan cun poema de Rosalía, descobren a historia do seu país nun verso de Díaz Castro ou gozan até o éxtase co poeta Álvaro Cunqueiro, porque esas son as lecturas que de verdade marabillan e transforman ao ser humano e eses son tamén os lectores que fan que a obra dun autor siga viva e iluminando o mundo.