Da nosa historia contemporánea



Pra que os teus votos non emigren

24-10-2014
Estamos en París, en xuño de 1974, na sede do Partido Socialista francés. O PSOE, tras
diversos contactos previos, reúne alí a varias organizacións do ámbito socialista peninsular: o Moviment Socialista de Catalunya, o Partido Socialista Galego, o Partit Socialista del País Valencià, o Secretariat d´Orientació Socialdemócrata e a Unión Sindical Obreira. É a Conferencia Socialista Ibérica, que preside Bruno Pittermann, entón presidente da Internacional Socialista. Entre os acordos daquela histórica reunión, hai un no que se fala do “recoñecemento polo PSOE da existencia de partidos socialistas nas nacionalidades periféricas e posibilidade dunha federación de todos os partidos socialistas, coa conseguinte disolución das federacións rexionais do PSOE naquelas nacionalidades nas que existan partidos socialistas”.

Á porta da sede do PS francés, Pablo Castellano, daquela un dos máis destacados dirixentes do socialismo español, colle polo brazo a Beiras e dille: “Haberá que mudar moitas cousas, incluídas as siglas do PSOE”. Pouco despois, en setembro dese mesmo ano, organízase a segunda sesión da Conferencia Socialista Ibérica, esta vez en Bonn. Ao regreso da reunión, Felipe González, sentado a carón de Beiras nun microbús camiño de Frankfurt, coméntalle ao compañeiro do PSG: “E pensar, Beiras, que aquí o SPD renunciou ao marxismo…”. Só algunhas semanas máis tarde, entre o 11 e o 13 de outubro, ten lugar o Congreso de Suresnes, onde é elexido secretario xeral do PSOE Felipe González e onde se aproba unha resolución sobre nacionalidades e rexións nos seguintes termos: “A definitiva solución do problema das nacionalidades que integran o Estado español parte indefectibelmente do pleno recoñecemento do dereito de autodeterminación das mesmas que comporta a facultade de que cada nacionalidade poida determinar libremente as relación que vai manter co resto dos pobos que integran o Estado español”. Por certo, o autor do texto é un aínda mozo Alfredo Pérez Rubalcaba.


Hoxe podemos coñecer perfectamente porqué o PSOE promoveu a Conferencia Socialista Ibérica no 74, o papel que xogou cada quen na construción desa unidade de acción no ámbito estatal, primeiro a través da Conferencia Socialista Ibérica e despois no seo da Federación de Partidos Socialistas, e, por suposto, podemos ter unha idea moito máis nidia das razóns que explican toda a traxectoria posterior do PSOE e de moitos daqueles dirixentes políticos que naquel momento se pronuncian a prol da ruptura democrática e da autodeterminación. Só hai que ler o libro Soberanos e intervenidos, de Joán Garcés, ou os traballos de investigación do historiador Antonio Muñoz Sánchez (El amigo alemán. El SPD y el PSOE de la dictadura a la democracia ou La Fundación Ebert y el socialismo español) para descubrir algunhas das chaves desta etapa política, que están na raíz dunha das frustracións históricas que máis soños esnaquizou. E o máis importante: cómpre aprendermos da experiencia para non repetir os mesmos erros históricos.

Mais regresemos ao contexto da Conferencia Socialista Ibérica. Desde mediados dos sesenta o Partido Socialdemócrata Alemán (SPD) mantivo unha estreita e constante relación con Tierno Galván, que nunca foi do agrado de Rodolfo Llopis e que mesmo está na orixe da expulsión de Tierno Galván do PSOE. Tanto o líder do Partido Socialista do Interior como os dous sectores do PSOE (o histórico e o renovado) competían por ocupar posicións cara a unha transición que todos sabían que se ía producir. Diante desa situación, e co fin de forzar a unidade orgánica dos distintos grupos socialistas, a dirección do SPD incluso evitou en 1973 todo contacto cos diversos partidos socialistas españois que buscaban o recoñecemento da Internacional Socialista. De feito o SPD denegoulle o convite ao PSOE renovado para asistir ao congreso que os socialdemócratas alemáns celebraron en abril de 1973. Ese mesmo verán o SPD nin sequera recibiu unha delegación do PSOE encabezada por Pablo Castellano e Enrique Múgica, que os dirixiu á Fundación Ebert, onde lles transmitiron a proposta de organizar na RFA un congreso refundador do socialismo español no que deberían participar, entre outros, o PSOE e o PSI de Tierno Galván, ao que eles reaccionaron indignados, porque nada querían saber de Tierno.

Fracasado o intento de mediación entre as varias familias socialistas españolas, finalmente a dirección do SPD respaldou en xaneiro de 1974 o recoñecemento do PSOE renovado como único partido español representado na Internacional Socialista. Por outra parte, o PS de Mitterrand fixou como unha das súas prioridades a unidade dos socialistas españois. É aí, nese contexto, onde temos que situar a celebración da Conferencia Socialista Ibérica, que foi organizada polo SPD e o PS francés, co apoio da Internacional Socialista. Talvez non todos os que se reuniron aqueles días en París en xuño do 74 eran plenamente conscientes de que aquela reunión obedecía a unha necesidade organizativa do PSOE e ás presións e demandas do SPD e do PS francés. O guión da Conferencia Socialista estaba previamente falado e pactado, e non precisamente cos que foron os protagonistas daquel encontro. O PSOE só tiña o obxectivo de consolidarse como a única organización socialista en todo o Estado español. E con tal fin convocou ao resto dos partidos socialistas, que inxenuamente pensaron que o PSOE buscaba unha estrutura organizativa para actuar en todo o Estado sobre a base dunha relación en pé de igualdade e respectando o territorio de cada quen. Tras o Congreso de Suresnes, e a medida que o PSOE se foi reforzando co apoio da Internacional Socialista, do Partido Socialdemócrata Alemán, do Partido Socialista francés e fundamentalmente da Fundación Ebert, coa implicación directa de Dieter Koniecki, os partidos socialistas que participaron na Conferencia Socialista Ibérica comprobaron moi axiña que os plans do PSOE eran outros. De feito o PSOE abandona a CSI en abril de 1975. O propio PSOE e os seus colegas do SPD e da Fundación Ebert chegaron tamén moi pronto á conclusión de que podían prescindir do resto dos partidos socialistas como compañeiros de viaxe, porque despois das primeiras eleccións serían borrados do mapa. Só necesitaban o prestixio dos dirixentes daqueles outros partidos. Precisaban nomes como Joan Reventós, Xosé Manuel Beiras, Josep Pallach, Joan Garcés, Ernest Lluch, Narcís Serra, Enrique Barón ou Raimon Obiols. Necesitaban os seus nomes, non as súas ideas.

Máis aló das necesidades e dos obxectivos do PSOE, chama a atención o papel decisivo que xogou a socialdemocracia alemá na orientación do proceso da transición española. As investigacións levadas a cabo nos últimos anos por Muñoz Sánchez nos propios arquivos da Fundación Ebert e do SPD poñen ao descuberto a profunda preocupación do poderoso partido de Willy Brandt por unha transición española liderada desde a oposición polos comunistas do PCE ou pola posibilidade dun 25 de abril no Estado español. Por outra parte, nas conversas que mantén o SPD con Felipe González, primeiro en Lisboa e logo en Bonn, os alemáns comproban que os plans do novo dirixente do socialismo español coinciden totalmente cos desexos do SPD. É así como desde marzo de 1975 a Fundación Ebert, o SPD, o Goberno da RFA e o conxunto dos partidos socialistas que integran a Internacional Socialista, especialmente o Partido Socialista francés, se implican a fondo para que o PSOE de Felipe González lidere a transición española, non sen unha certa complicidade do daquela ministro Fraga Iribarne, que inicialmente prefería a Enrique Tierno Galván ao fronte do socialismo español.

Nese novo escenario político, naquela complexa circunstancia histórica, os outros partidos socialistas que aínda tiveran alento para constituír o 7 de marzo de 1976 a Federación de Partidos Socialistas tras o fracaso da Conferencia Socialista Ibérica -agora xa sen a presenza do PSOE-, só poideron optar entre dúas alternativas: resistir como forza propia do seu país ou integrarse na estrutura do PSOE. Foi entón cando o PSG, abandonado á súa sorte, regresou á súa Itaca tras aquel intento de articular o conxunto do socialismo rupturista nun “proxecto común”, nunha “organización unitaria, descentralizada e democrática, sobre unha base federativa”. Foi tamén daquela cando os pexegos puxeron en circulación unha mensaxe que até entón non fixera falta proclamar: “Pra que os teus votos non emigren, vota ao PSG. Os socialistas galegos somos nós”. Eu, que tiña dezasete anos no verán do 77, non precisei naquel momento máis corpus teórico que aquel slogan do Partido Socialista Galego para saber con quen tiña que estar. A pesar de que entón, e durante moitos anos, a única marea que chegaba a todas as praias e que ademais ilusionaba a unha amplísima maioría social era marea do socialismo que representaba o PSOE de Felipe González, outras e outros optamos por seguir a apostar pola existencia das forzas políticas propias e por un proxecto de país. Só así, con moito esforzo, moita entrega e non menos ilusión, fomos quen de lograr que a nación galega non desaparecese do mapa político e de ofrecerlle á nosa sociedade unha alternativa de goberno para os concellos e para o conxunto da cidadanía galega. Hoxe, coma onte, cómpre ter os ollos moi abertos e estar alerta, e nunca, nunca, perder a referencia do país. “Pra que os teus votos non emigren”, como dicían os pexegos do 77.


Hai leccións que cómpre aprendelas dunha vez e para sempre. 



Unha outra crónica daquel día

20-07-2014
Durante a longa espera en Bonaval houbo tempo para saudar os amigos de aquí e de acolá, para conversar sosegadamente con Manuel María e Saleta, para tributar un caloroso aplauso a Manuel Beiras e a Herminia Torrado -o único aplauso que eu lembro até a chegada do cadaleito de Castelao-, para indignarse coa presenza dalgunhas persoas naquela farsa e, como non, para desesperarse co paso das horas, pois daquela non tiñamos móbil nin utilizabamos Twitter, Facebook ou Whastapp para comunicarnos e non sabiamos ben que era o que sucedía. Alguén comentou que houbera unha ameaza de bomba no avión, en Barajas, e que desaloxaron o avión, co correspondente atraso na saída do voo. Estabamos alí desde as catro da tarde, baixo un sol de lume, e os restos de Castelao non daban chegado. Por fin córrese a voz de que vén aí a comitiva. Mais de súpeto comprobamos con abraio que o cadaleito non vai pasar polo medio da xente, que os nacionalistas que esa tarde nos achegamos a Compostela desde todos os puntos da nación non imos poder tributarlle o noso emocionado aplauso a Castelao, porque, máis unha vez, Castelao é apartado fisicamente do seu pobo. E non conformes con iso mallan sen contemplación nas persoas alí concentradas que berran e protestan contra aquel secuestro de Castelao. Grazas a que nese momento o poeta Alexandre Cribeiro é o director do centro territorial da Televisión Española en Galiza, milleiros de cidadás e cidadáns deste país poden contemplar desde as súas casas unha retransmisión histórica, sen manipulación. É máis, cando Cribeiro, que estaba no Pazo de Raxoi seguindo as imaxes co gobernador civil á súa beira, recibe ordes da central de parar de inmediato a retransmisión, Alexandre Cribeiro négase con firmeza a esa esixencia e continúa o directo, unha actitude que lle valería aos poucos días o seu cese e o seu desterro a Madrid. Nada que ver coa falta de profesionalidade e de valentía dos que hoxe dirixen a televisión pública de Galiza, que só seguen orientacións políticas, ocultando día tras día o rostro real do país. A propia Tereixa Navaza, que puxo voz á retransmisión, foi destinada ao faiado, onde pasou varios anos da súa vida laboral como represalia por ler durante o programa diversos parágrafos do Sempre en Galiza.

Os arredores de Santo Domingos de Bonaval quedaron como un campo de guerra despois da batalla. Valos e pancartas polo chan, pedras e botes de fume por todas partes, ducias de persoas feridas polos paus da policía… Non poñemos en dúbida a boa intención de Camilo Nogueira cando propuxo no Parlamento galego o retorno dos restos de Castelao, mais á luz do que sucedeu semella que os tempos non eran chegados. Nada se fixo desde as institucións para que o pobo galego que tanto amou Castelao e ao que dedicou toda a súa vida e os seus soños estivese ese día en Compostela para recibilo coa calor humana que el merecía. Se os militantes do BNG non imos esa tarde a Bonaval, alí só estarían as autoridades que expulsaran da Cámara galega a Bautista Álvarez, Lois Diéguez e Claudio López Garrido e os representantes dun Goberno español que nos prohibía naqueles anos entrar no casco vello de Compostela para celebrar na Quintana un acto tan simbólico como o Día da Patria Galega. Só querían traer os seus restos para enterralos co seu pensamento político. Para conseguir ese fin mesmo utilizaron a unha señora como a irmá de Castelao, que ao final deixouse guiar polos consellos dos seus médicos da Rosaleda e non por outras persoas como Valentín Paz-Andrade ou Isaac Díaz Pardo, contrarios á repatriación dos restos de Castelao nesas circunstancias históricas. Realmente foi un día para a indignación e para a tristeza, porque Castelao merecía un enterro multitudinario como o que tivo Curros Enríquez na Coruña, un recibimento popular como o que soñou Paz-Andrade nos seus versos: …cando ti volvas polo mare; / de toxo unha fogueira en cada monte; / cando ti volvas polo mare; / dos castros na coroa unha cachela, / cando ti volvas polo mare…

Unha vez que entraron a fume de carozo co cadaleito de Castelao na igrexa de Santo Domingos, e máis ou menos recuperados daquela carga bestial, fómonos indo cara á Praza do Toural, onde estaba previsto a última hora da tarde un acto político do BNG, no que tamén ía intervir Xosé Benito Abraira, un dos máis achegados colaboradores de Castelao nos anos do exilio en Arxentina. Abraira era o encargado de darlle os cartos a Castelao para pagar o apartamento da Avenida Belgrano e foi igualmente testamenteiro do político nacionalista e unha das persoas que se fixo cargo do sustento económico de Virxinia até que faleceu en 1969. O certo é que estabamos xa metidos na noite e o vello Abraira non aparecía por ningures. Foi finalmente Francisco Rodríguez o que, subido á fonte do Toural, pronunciou unha acendida arenga, que foi seguida dunha manifestación  de case dúas mil persoas ás once e media da noite polo casco novo de Santiago, entre a complicidade e os aplausos da xente que saía ás fiestras. Rematado o acto de protesta polas rúas de Compostela, eu regresei ao Toural por ver se estaría por alí o señor Abraira. Naquel momento pasóuseme pola imaxinación que como el formaba parte da comitiva que viña desde Arxentina e tiña que asistir á misa de Bonaval, ao mellor aínda viña polo camiño cara ao Toural. Así é que collín de novo cara a Bonaval. A Abraira non o atopei, mais si un pequeno grupo de manifestantes, entre os que había algunha persoa coñecida con probas físicas de ser mallada a paus. Creo que foi Rafael Mouzo o que me dixo que Abraira debía estar xa no Toural. Nese momento apareceron tamén por alí os catro galeguistas do PSOE: Ramón Piñeiro, Carlos Casares, Alfredo Conde e Benxamín Casal, que regresaban do enterro. E nese intre os berros de cólera a punto estiveron de pasar a algo moito máis grave, que eu tratei de evitar agarrando e intentando calmar a unha daquelas persoas que sostiña unha bolsa de lixo na man. Lembro perfectamente a imaxe de Piñeiro, dándose a volta, detido no medio da rúa e mirando fixamente a aquela persoa que con toda a carraxe do corazón lle chamaba traidor.

Efectivamente, Xosé Benito Abraira estaba no Toural cunha ducia de persoas ao seu redor, escoitándoo con moita atención. Pasaban xa das doce da noite. Ao final fomos Bernardo Penabade e eu os que o acompañamos desde o Toural até a Praza do Obradoiro. Foi un paseo curto na distancia, polo Franco adiante, mais longo no tempo, porque Abraira camiñaba moi amodo, parando pouco a pouco, e foi, desde logo, unha das conversas máis ricas que uns rapaces coma nós, de vinte e poucos anos, podiamos ter sobre a figura de Castelao, precisamente cun home que tanto o tratou no seu exilio de Arxentina. O vello Abraira falounos do Consello de Galiza, de Manuel Ponte, do arquivo de Castelao -que daquela estaba nas súas mans-, dos actos de despedida na capital arxentina, da longa viaxe desde Bos Aires, de como se desenvolvera a cerimonia relixiosa en Bonaval… Interesouse moito tamén por Bautista Álvarez, que se atopaba no hospital a consecuencia da carga que recibira, e aínda que tiña eloxios para Albor, Rosón e Franqueira, díxonos que el o que si non ía permitir era que un señor da Xunta puxera as mans enriba do cadaleito de Castelao. Sobre a protesta que se produciu en Bonaval, díxonos: “Mire, Castelao estaría moi contento, porque el o que quería era ver o seu pobo en loita”. Xa no Obradoiro atopámonos cun directivo do Centro Galego de Bos Aires, que andaba precisamente na súa procura. E despedímonos alí mesmo cun forte apertón de mans, non sen antes dicirnos que mentres el estivese aquí estaba á nosa disposición, incluso para ir pronunciar unha conferencia a Ortigueira. Así rematou para nós aquel día e aquela noite en Compostela, falando de Castelao con Xosé Benito Abraira. Hai agora trinta anos. E semella que foi aínda onte. Hai que ver como pasa o tempo!


Non repitamos os mesmos erros históricos

22-01-2012
Á altura de 1976, os que estabamos a descubrir a democracia e tiñamos, ademais, unha enorme curiosidade por coñecer a historia do noso país e a crónica do nacionalismo galego, apenas atopabamos nas librerías un par de libros sobre o tema. Pouco máis había que o Sempre en Galiza, que, por certo, viña de ser reeditado de forma incompleta por Akal, en xuño dese mesmo ano. Por iso cando chegou ás nosas mans, despois do verán do 76, un libro como Unha ducia de galegos, de Víctor Freixanes, saciamos dalgunha maneira  moitas das nosas interrogantes. Alí, naquelas conversas con Otero Pedrayo, Valentín Paz Andrade, Luís Seoane, Blanco Amor, Ramón Piñeiro, Celso Emilio, Xosé Manuel Beiras ou Méndez Ferrín, atopamos a memoria viva do galeguismo histórico e do nacionalismo que estaba a emerxer nese momento, tras a morte do ditador. Outro libro que nos abriu igualmente moitas luces foi Los  Gallegos, editado nese mesmo ano pola Editorial Istmo de Madrid, unha obra colectiva coordinada por Gustavo Fabra, na que colaboraban personalidades que ían desde don Ramón Otero Pedrayo a Francisco Rodríguez.

Desde 1976 até hoxe, moito é o que se ten avanzado no coñecemento e no estudo da historia do nacionalismo galego. Ano tras ano foron aparecendo libros de reconstrución histórica e memoria de nós, como Castelao na luz e na sombra, de Valentín Paz Andrade, Anxel Casal e o libro galego e O río do tempo, de Francisco Fernández del Riego, ou Os anos escuros, de Franco Grande; libros de conversas con Carvalho Calero, Xosé Manuel Beiras, Francisco Rodríguez...; libros de investigación como O exilio de Castelao, de Bieito Alonso, ou Piñeiro contra Castelao, de Xoán Carlos Garrido; actas de congresos, diversos libros de correspondencia entre os principias protagonistas do galeguismo ou revistas monográficas como o nº 111 de Grial, sen esquecer a imprescindíbel colección de Historia de Edicións A
Nosa Terra que impulsou e dirixiu Francisco Carballo ou a valiosísima colección que creou Isaac Díaz Pardo en Edicións do Castro: "Documentos para a historia contemporánea de Galicia". Toda esa ampla bibliografía está hoxe ao alcance de calquera persoa que teña unha mínima curiosidade intelectual por coñecer mellor a historia do nacionalismo galego e a propia historia do noso país. E convén navegar con certa frecuencia por eses mares para non naufragarmos de novo cada vez que se nos presenta unha galerna. Cómpre cavilar sobre outras encrucilladas históricas, sobre outros momentos delicados que viviu tamén o nacionalismo galego, para ver se desa experiencia do pasado podemos aprender algo que nos sexa de utilidade na circunstancia política actual, pensando sempre no que é máis positivo para o país e tamén, como non, para o futuro do nacionalismo.

A reflexión que quixéramos compartir coas lectoras e os lectores deste medio dixital é a que ten como fío histórico a destrución ou liquidación do Partido Galeguista e a posterior repercusión deste feito no período da transición. Todos e todas nós sabemos que foi unha decisión política que tivo unhas consecuencias nefastas para Galiza, porque xusto no momento no que o país máis precisaba desas siglas e dalgúns referentes do nacionalismo da época da República, do exilio e da loita clandestina contra o franquismo, nin había Partido Galeguista nin nacionalistas históricos cunha organización viva detrás. E iso non aconteceu nin en Euskadi nin en Cataluña, onde o nacionalismo xogou un papel clave nesa etapa tan decisiva para o que veu despois. Galiza, que xa tiña conquistado o estatus de nacionalidade histórica polo Estatuto do 36, non tivo, pola contra, o peso político que si tiveron as outras dúas nacións, o peso político que se precisaba nese momento para abrir un novo ciclo na historia do noso país, no que o nacionalismo galego puidese xogar o papel que en xustiza lle correspondía. E nas causas primixenias deste desenlace sobresae de forma moi notábel a estratexia de Ramón Piñeiro, mais tamén seguramente unha decisión equivocada do propio Castelao, adoptada nada máis chegar a Bos Aires.

Manuel Rei Romeu, que ten estudado con profundidade a personalidade e a obra de Castelao, di unha e outra vez nos seus traballos que os derradeiros dez anos da vida de Daniel constitúen a etapa de maior madurez e coherencia política desta destacada figura do nacionalismo galego. E se o di Manuel Rei, non o debemos dubidar. Agora ben, iso non quere dicir que Castelao, durante esta etapa, non cometera tamén graves erros políticos. E un deles foi o de deixar morrer o Partido Galeguista no exilio. As investigacións realizadas nos últimos anos por Beramendi, Núñez Seixas, Xavier Castro, Bieito Alonso e Xoán Carlos Garrido resultan neste sentido fundamentais para coñecer con rigor e detalle a historia do PG tras o remate da guerra, entre 1940 e 1950.

Castelao chega a Bos Aires en xullo de 1940 e a súa principal preocupación vai ser conseguir a unidade de acción dos exiliados e dos emigrantes que conforman a grande colectividade galega e tratar de asegurar a representatividade política que nacera das urnas, mantendo vivas as aspiracións do nacionalismo. Para alcanzar ese obxectivo estratéxico de reagrupamento dos galeguistas exiliados, e mesmo dos emigrantes, Castelao pensa nunha fórmula organizativa suprapartidaria, de carácter interclasista, no que se poidan integrar persoas de moi diversas ideoloxías, tendo sempre a Galiza, naturalmente, como eixe e motor desa unidade. Como, por outra parte, en América o Partido Galeguista non ten razón de existir desde unha perspectiva electoral, Castelao empeza a cavilar en que carece de sentido reconstruír o partido no exilio, que onde si hai que facer ese labor é na propia Galiza. Incluso nun dos seus discursos diante da colectividade galega chega a afirmar que el fala "como galeguista de todos os sectores e partidos ou, se queredes mellor, como un galeguista de ningún sector e de ningún partido".

Esta maneira de pensar de Castelao é o que explica que deixe morrer en Bos Aires o Partido Galeguista e impulse xa en 1941 a Irmandade Galega en substitución do PG, e pouco despois o Consello de Galiza, que se constitúe formalmente o 15 de novembro de 1944, co asesoramento xurídico de Lois Tobío. Claro que esta estratexia debeu de ser moi debatida entre os nacionalistas que  alí estaban exiliados. É probábel, como indican algunhas fontes e algúns historiadores, que Ramón Suárez Picallo e Xosé Núñez Búa defenderan abertamente a continuidade do Partido Galeguista e tamén é posíbel que outros galeguistas do núcleo máis íntimo de Castelao, como Rodolfo Prada, Xosé Benito Abraira ou Manuel Puente, influíran en Castelao para que optara finalmente por unha fórmula non partidista. Mais o caso é que, coa participación do propio Castelao, o Partido Galeguista desaparece en América xa nese momento inicial do exilio. Esa é a primeira disolución que sofre o partido, antes incluso de ser reconstruído no interior, aínda que a partir de 1946 Luís Seoane, Núñez Búa e outros galeguistas que non compartían o criterio de Castelao intentaron constituír delegacións do PG en diversas cidades sudamericanas baixo a dirección, curiosamente, do galeguismo do interior. Contemplada esta cuestión retrospectivamente, e coñecendo tamén o pouco que deu de si a Irmandade Galega para acadar o obxectivo do reagrupamento e da unidade operativa, a conclusión á que nós podemos chegar hoxe é que a liquidación do Partido Galeguista no exilio foi unha grave equivocación política. Por querer agrandar tanto o radio de acción do nacionalismo, ao final nin se acadou ese obxectivo nin se mantivo viva en América a organización que fora motor do proceso estatutario do 36 e que tiña en Bos Aires o seu principal líder político.

A estratexia de Castelao de renunciar ao partido como instrumento de acción
política para chegar ao conxunto da colectividade galega -que mesmo o leva a pronunciar importantes discursos sen contido partidista e case sen contido ideolóxico-, nin sequera acabou por entusiasmar a un home tan próximo a el como Ramón Suárez Picallo, nin conseguiu tampouco sumar a esa liña de actuación a intelectuais como Eduardo Blanco Amor, Arturo Cuadrado, Rafael Dieste ou Luís Seoane, nin finalmente serviu, por outra parte, para acadar a necesaria coordinación política da Irmandade Galega e do Consello de Galiza co galeguismo do interior. E iso que era o propio Castelao quen lideraba esa estratexia e facía o discurso, o que quere dicir que non por rebaixar a reivindicación nacionalista a unha idea de compromiso coa galeguidade se acada un maior respaldo social. Nin Castelao o conseguiu. A claridade na defensa das ideas nacionalistas e a tensión dialéctica co galeguismo autonomista das outras forzas políticas que actúan no país resulta a todas luces imprescindíbel para asegurar e agrandar o corpo social dun proxecto que queira ir máis aló dun bo resultado electoral e aspire a transformar a sociedade e a facer de Galiza unha nación soberana. Non lle teñamos medo ao léxico. A palabra, cando nace da verdade e das causas xustas, é revolucionaria.

O que sucedeu co Partido Galeguista no interior xa é moito máis coñecido por todos e todas nós. Talvez os primeiros contactos que houbo despois da guerra entre os galeguistas foron os de Fernández del Riego con Enrique Peinador e Goméz Román, na cidade de Vigo, nos primeiros meses  de 1940, precedidos dun breve encontro que tivo lugar en Santiago no verán de 1939, no que participaron Ramón Piñeiro, Marino Dónega e Xaime Illa Couto e onde afloraron dúas posicións: por unha parte, a idea de Xaime Illa Couto de poñerse de inmediato ao labor de reconstrución do partido, e por outra banda, a posición de Ramón Piñeiro, nada partidario nese momento de reconstruír a organización, pois pensaba que as circunstancias eran moi pouco propicias. Non obstante, despois de novos contactos de Piñeiro con Ramón de Valenzuela, Francisco Fernández del Riego, Xaime Illa Couto e Manuel Gómez Román, acordouse que  Ramón Piñeiro fora visitar aos galeguistas máis salientados que quedaran vivos no país para explicarlles a situación e para coñecer a disposición na que estaban. A represión fora terríbel e o medo era enorme e só un reducido grupo estivo de acordo en reorganizar o Partido Galeguista. Creouse entón un Comité Executivo, do que formaban parte Gómez Román, Otero Pedrayo, Plácido Castro, Fernández del Riego e Ramón Piñeiro, este último como secretario político. O punto de partida da restauración do partido foi a reunión que celebraron en Coruxo, na casa de Paco del Riego, en xullo de 1943, á que asistiron 20 galeguistas.

Creo que é de xustiza recoñecer o compromiso e os riscos que asumiu nese tempo Ramón Piñeiro para reorganizar o PG, a pesar de non ser un home de pensamento nacionalista e a pesar dos seus desencontros coa estratexia política de Castelao. O Ramón Piñeiro que percorre o país facendo contactos cos galeguistas que sobreviviran á guerra, viaxando con dificultades, utilizando un salvoconduto para desprazarse; o Ramón Piñeiro que se reúne clandestinamente con outras organizacións políticas que operan en Galiza, que mantén diversas xuntas coa denominada Alianza Nacional de Fuerzas Democráticas e que restaura os vencellos cos vascos e cataláns no seo de Galeuzca; o Ramón Piñeiro que atravesa os Pirineos a pé para facer xestións co goberno do exilio en París para que Giral nomee un ministro galego, independentemente de que a súa verdadeira intención non fose que o ministro acabase sendo Castelao; o Ramón Piñeiro que ao regreso de París pasa tres anos na cadea e que aos poucos días de saír en liberdade vixiada asiste en Vigo a unha reunión do Comité Executivo do Partido Galeguista para falar do que cómpre facer, ese Ramón Piñeiro a min polo menos mereceume sempre todo o meu respecto e a miña admiración. Incluso podo comprender que á altura de 1949, naquel contexto político, Piñeiro descartara a opción de reorganizar o Partido Galeguista e abrazara o proxecto de Galaxia como a única posibilidade de compromiso político co país nese momento. O que non pode comprender quen isto escribe nin puideron comprender nunca os nacionalistas do exilio nin as novas xeracións da posguerra (os mozos que logo crean Brais Pinto, o Consello da Mocidade ou a UPG) foi a radical oposición de Piñeiro a reorganizar o nacionalismo a fins dos anos cincuenta. Só se pode explicar desde o seu pensamento político, claramente enfrontado á tradición histórica do nacionalismo galego, porque o galeguismo tamén pode ser radicalmente contrario ao nacionalismo. E Ramón Piñeiro é un bo exemplo. E aí, nesa súa estratexia política, debemos situar a reunión que tivo lugar na Rosaleda, na casa de Domingo García Sabell, en 1958, na que participaron as principais figuras do grupo de Galaxia. Aquela reunión foi preparada minuciosamente por Ramón Piñeiro, redactando el mesmo todos os documentos que alí foron lidos por diferentes persoas. A esta xuntanza, presidida, de forma máis simbólica que real, por Gómez Román, Otero Pedrayo e Ramón Cabanillas, asistiu, en representación do galeguismo do exilio, enviado polo Consello de Galiza, Perfecto López, que, por certo, fora a persoa que poucos días antes da morte de Castelao levara terra da nosa patria para espallar sobre o seu corpo, cuberto pola bandeira galega. De calquera xeito, a reunión non serviu para que o representante do galeguismo de América convencese aos de Galaxia da necesidade de reorganizar o nacionalismo político. Mais non foi a última vez que Piñeiro dixo non á restauración do Partido Galeguista. Nin a carta posterior de Ramón Suárez Picallo a Ramón Piñeiro lle fixo cambiar a este de estratexia. Nin sequera en xaneiro de 1976 toma en consideración a idea que lle transmite Rodolfo Prada nunha carta: que aínda os do interior están a tempo de reconstruír o Partido Galeguista con persoas de "limpa traxectoria galeguista-democrática" e de sumarse ao Consello de Forzas Políticas Galegas que se acaba de crear nesas mesmas datas. E de novo a resposta de Piñeiro é rotunda: "A maioría de idade política de Galicia consiste mesmamente en que deixe de existir un partido galeguista para que sexan galeguistas todos os partidos". E así chegamos á etapa da transición, sen o Partido Galeguista na escena política. A ese desenlace histórico contribuirán dous homes lúcidos e que amaban o país: Castelao primeiro, no exilio de Bos Aires, por unha equivocada estratexia, e Ramón Piñeiro despois, a partir dos anos cincuenta, pola súa oposición radical a construír unha alternativa nacionalista para o noso país, porque no fondo, non o esquezamos, Piñeiro non era nin fora nunca nacionalista.

As consecuencias de non ter o Partido Galeguista operativo cando máis o precisaba Galiza están aínda hoxe na raíz da realidade política actual. Construír aquí un proxecto nacionalista non é, certamente, unha tarefa nada doada, mais o que non podemos facer é estar sempre tecendo e destecendo,  dando un paso adiante e outro atrás, trazando o rumbo da nave só en función dos resultados electorais, porque a permanencia, a estabilidade e a Ítaca dun proxecto político é vital para avanzarmos na dirección dos soños e para gañarmos a confianza da sociedade. Sabíao ben Víctor Casas, o último secretario xeral que tivo o Partido Galeguista, e así llo transmite a Manuel Gómez Román na carta que lle escribe pouco antes de ser fusilado na Caeira, no mesmo lugar no que fora asasinado tres meses antes Alexandre Bóveda: "Reconstruíde o noso glorioso partido, agora desde bases nidiamente esquerdistas". Víctor Casas era moi consciente de que Galiza precisaba o nacionalismo político para existirmos como pobo e tiña claro tamén que incluso naquelas circunstancias tan tráxicas non se debería demorar a súa reconstrución.

Fronte ao drama da crise económica e social que estamos a padecer e fronte a un goberno galego máis preocupado por ser servo de Madrid que pola defensa política da nosa nación, resulta imprescindíbel máis que nunca a unidade do nacionalismo, no plano organizativo e no plano da acción política. A situación actual esixe de todos e todas nós que situemos as preocupacións da sociedade, os problemas do país e os dereitos nacionais de Galiza por riba das aspiracións persoais, das biografías políticas e das lexítimas discrepancias ideolóxicas que nos separan. Se o facemos así -e estou seguro que a base social do BNG estao a reclamar-, non repetiremos o erro histórico de deixar o país á intemperie, sen a defensa política que a circunstancia actual demanda. Galiza non contou co Partido Galeguista cando máis o necesitaba, nas últimas décadas do franquismo e no inicio da transición, nin puido contar tampouco cunha acción nacionalista unitaria e cun Consello de Forzas Políticas Galegas operativo cando seguramente máis se precisaba desa unidade e dese organismo para o futuro da nosa nación. Foron demasiadas frustracións para as persoas que á saída da ditadura soñabamos outra Galiza e outra democracia. E houbo tamén, claro que si, pasos desafortunados do propio nacionalismo que cómpre non volver repetir.

A nosa longa experiencia de compromiso e combate, o esforzo e a xenerosidade de tantas xeracións por dotar a Galiza dunha forza propia e a madurez política do nacionalismo actual, todo iso debería ser suficiente para evitarmos unha nova frustración para os cidadáns e as cidadás que apoian o nacionalismo galego ou que o teñen como unha referencia insubstituíbel da defensa do país. Non os defraudemos. Sería unha enorme irresponsabilidade destruír a casa común que tanto custou edificar, unha equivocación histórica tan grave como o foi no seu tempo deixar morrer ou liquidar o Partido Galeguista. O futuro do nacionalismo galego témolo que escribir entre todos e todas nós, cos pés na terra e coa mirada no horizonte, con convicción e coraxe política, tendo moi claro o rumbo que debemos seguir para alcanzarmos a transformación social e a nación soñada, desde a vontade real de restaurarmos a unidade plural sobre a base do diálogo, a confianza e o respecto mutuo, cun discurso teórico que teña sempre o seu espello máis fiel na actitude e na praxe diaria de cada un e cada unha de nós. É a hora do debate, desde a beleza da palabra.


O soño esnaquizado de Antón Vilar Ponte

31-10-2012

O último sol do verán entra aínda de cheo pola rúa Real e cega aos que camiñan ou pasean nesta hora da tarde en dirección ao Obelisco. No café do Cantón coruñés Antón Vilar Ponte fuma un dos seus cigarriños en alegre conversa con Ánxel Casal, que estes días anda a traballar nos obradoiros de “Nós” na impresión de Pelerinaxes de Ramón Otero Pedrayo, que seguramente sairá do prelo a fin de mes. Antón Vilar Ponte e Ánxel Casal veñen de reunirse no local da Editorial, en Linares Rivas, con Santiago Casares Quiroga. Na xuntanza participaron tamén Alfredo Somoza, Emilio González López e Arturo Taracido. Todos eles acaban de acordar a creación dunha organización política de carácter republicano e autonomista “que sin que esté con ela o nazonalismo galego sexa dirixida pol-os nazonalistas por verbo d´Antón, unha orgaizazión para traballar en Galiza e por Galiza sin agardar nin ter nada que ver con Madrí e que como non se chama nazonalista (inda que o sexa) permitirá que moitos veñan a ela traballar pol-as nosas cousas…”, como lle di a Ramón Vilar Ponte o propio Ánxel Casal nunha  carta que este lle escribe ás poucas horas de saír da reunión. É o 5 de setembro de 1929. Casares Quiroga está a vivir unha das súas maiores satisfaccións políticas: por fin conseguiu arrastrar cara á súa estratexia as figuras máis destacadas do nacionalismo galego da cidade da Coruña. E o viveirense Antón Vilar Ponte é, ademais, unha das personalidades históricas dese movemento político que xurdiu coas Irmandades da Fala. “O nome de Antón significa para min o orixe do galeguismo”, escribiu Castelao. O autor do folleto Nacionalismo gallego. Nuestra afirmación regional daralle a lexitimidade galeguista que lle falta ao republicanismo de Casares Quiroga. O achegamento dos nacionalistas aos republicanos de Casares Quiroga viña producíndose de feito desde había xa algún tempo. En varios traballos xornalísticos, publicados no Galicia de Valentín Paz Andrade, Antón Vilar Ponte mesmo defendera con absoluta clareza a idea de que era preciso esluír o nacionalismo nunha alternativa máis ampla. Incluso en marzo de 1927 algúns destes dirixentes nacionalistas asinan un recordo-homenaxe a “Don Alejandro Lerroux y García, ilustre caudillo del republicanismo español”. O proxecto político que vén de nacer chamarase finalmente ORGA: Organización Republicana Gallega Autónoma.      

É obvio que aínda que os irmáns Vilar Ponte e Ánxel Casal son persoas de firmes conviccións nacionalistas, esta opción que veñen de tomar deixa ao descuberto que ningún deles confía nas posibilidades de éxito do nacionalismo de concorrer este como tal ás inminentes eleccións a Cortes. De aí que lles pareza moi acertada unha plataforma autonomista e republicana como ORGA, capaz de chegar socialmente a onde de seguro non o podería conseguir unha organización de carácter abertamente nacionalista. Realmente están moi ilusionados co novo proxecto, que, por outra parte, tal como acordaron, poñerase en marcha baixo a dirección dos nacionalistas. Por suposto, a participación dos militantes da Irmandade da Coruña na fundación de ORGA senta moi mal aos outros irmáns nacionalistas. O camiño que agora viña de coller o círculo galeguista coruñés con Antón Vilar Ponte ao fronte cae como unha xarra de auga fría nos restantes grupos nacionalistas que nese momento existen no país. Onde os irmáns Vilar Ponte, Ánxel Casal, Lugrís Freire, Víctor Casas ou Ramón Suárez Picallo ven unha oportunidade para mellor defender os ideais do nacionalismo, Castelao, Alexandre Bóveda, Otero Pedrayo ou Vicente Risco ven unha renuncia clara a construír a organización política nacionalista que o país precisa. Certamente, están doídos, mais nin se suman á aventura de ORGA nin se quedan de brazos cruzados, e póñense moi axiña a traballar na reorganización do nacionalismo, un proceso que desemboca finalmente na asemblea que ten lugar en Pontevedra o 5 e 6 de decembro de 1931, na que nace o Partido Galeguista.   
  
Casares Quiroga, que é un político moi intelixente, e astuto, unha vez creada ORGA, pensa en como pode dotar dunha base social moito máis ampla o republicanismo que el encabeza en Galiza. E é entón cando promove o Pacto de Lestrove, do que nace a Federación Republicana Gallega, na que se integran outras dúas organizacións republicanas, o Partido Radical e o Partido Republicano Radical Socialista, acordando tamén nesa xuntanza clandestina que ten lugar no pazo no que vivira e morrera don Xosé de la Hermida que sexa Santiago Casares Quiroga o que represente a todo o republicanismo galego no que posteriormente se coñecerá como Pacto de San Sebastián. Pouco despois, en xuño de 1931, celébranse as eleccións a Cortes Constituíntes. As candidaturas da FRG acadan un claro triunfo. É a forza vencedora en Galiza, con 15 escanos no conxunto do país. Entre os deputados electos figuran Antón Vilar Ponte e Ramón Suárez Picallo. O nacionalismo na Coruña case desaparece e só en Ourense e Pontevedra logran que o nacionalismo galego quede representado nas Cortes. Unicamente Castelao e Ramón Otero Pedrayo acadan acta de deputado, o primeiro polo Partido Galeguista de Pontevedra e o segundo polo Partido Nazonalista Repubricán de Ourense. 2 deputados das candidaturas galeguistas fronte aos 15 deputados que obtén a Federación Republicana Gallega que lideran Casares Quiroga e Antón Vilar Ponte. Está claro que a  estratexia destes dous políticos resultou ser un gran acerto desde o punto de vista social e electoral. Queda agora por ver o que este triunfo en votos vai significar para o noso país. Castelao e Otero, non obstante, non se senten derrotados. De todo ese grupo de deputados galegos, eles dous son os únicos que se presentaron ás eleccións como galeguistas, e aquelo para Castelao ten moita importancia. “Non desazoes, Ramón, nós somos os únicos: os demais veñen mesturados”, dille Castelao a Otero naquela primeira viaxe en tren a Madrid.      

As diferenzas entre os casaristas e os nacionalistas afloran de inmediato con forza e as decepcións para os nacionalistas que forman parte de ORGA-FRG non tardan en chegar. Víctor Casas retoma moi pronto a opción do nacionalismo e é un dos que participa xa na fundación do Partido Galeguista. O mesmo fará don Manuel Lugrís Freire, que incluso se encarga de redactar os estatutos da nova organización. Outro dos primeiros en abandonar o proxecto político de Casares Quiroga e en integrarse no PG será o editor Ánxel Casal, que fora un dos máis afervoados impulsores de ORGA. O seguinte persoeiro que se dá de baixa nas filas do republicanismo autonomista é Ramón Vilar Ponte, que se afilia en 1932 ao Partido Galeguista de Viveiro. Pola súa parte, Ramón Suárez Picallo, aínda pertencendo á minoría parlamentaria que en Madrid lidera Casares Quiroga, ponse tamén ao servizo do PG desde decembro de 1931. As razóns destes abandonos teñen a súa raíz na profunda decepción que o político republicano coruñés lles está a producir día a día, cada vez máis alonxado dos compromisos que no seu momento adquirira cos nacionalistas para a defensa da autonomía de Galiza e a cada paso tamén máis instalado na política ao servizo de España. O home que no Pacto de San Sebastián dixera aquilo de que “para Galiza os mesmos dereitos que lle fosen outorgados a Cataluña”, logo esqueceuse das súas propias palabras. Castelao, no Sempre en Galiza, será moi claro: “o noso ministro esqueceu os acordos de Lestrove e non fixo honor ás verbas que pronunciara na xuntanza de San Sebastián. Abondará lembrar que ningún dos moitos decretos do Goberno provisional da República -outorgados nos primeiros meses a favor de Cataluña- tivo estensión a Galiza. E se non fose polo medo a parecer teimoso aínda demostraría que o noso ministro foi o pior nemigo que tivemos naquel Goberno”.      

De nada lle serviu ao noso país a forza electoral de ORGA-FRG, a súa
importante presenza nas Cortes Constituíntes e a súa influencia na política española a través da figura de Casares Quiroga. Foi a ilusión e a frustración de Antón Vilar Ponte. Foi tamén para o país unha frustración histórica máis. Haberá que agardar a que o Partido Galeguista se reorganice de novo despois da derrota de 1933 -na que perden as actas Castelao e os outros deputados nacionalistas- e desde a súa condición de forza minoritaria impulse a  aprobación do Estatuto de Autonomía de Galiza en 1936, do que o PG foi o verdadeiro motor. Para ese labor, esta vez si, Antón Vilar Ponte xa estaba de novo nas filas do nacionalismo, dentro do Partido Galeguista, tras romper a súa relación con Santiago Casares Quiroga en 1934. Ben é verdade que Antón, Otero e Castelao nunca deixaron de tratarse como irmáns. O regreso de Antón Vilar Ponte ás filas do nacionalismo foi correspondido coa máis viva emoción e coa aperta máis fraternal por todos cantos militaban no Partido Galeguista. A Ánxel Casal facheoulle o sol na cara ao coñecer a noticia por Paco del Riego unha fría mañá de marzo nos soportais da rúa do Vilar. Castelao celebrou o seu retorno con palabras que só poden nacer dun corazón que non cabe no peito: “Volve dunha longa e arriscada aventura polo deserto, e volve san e limpo. Deixádeme que o reciban os meus brazos de irmán vello”

Ningún comentario:

Publicar un comentario