O último que acabamos de ler arredor de Ramón Piñeiro é o que escribiu no seu libro de memorias o políglota ferrolán Fernando Pérez-Barreiro Nolla (Amada liberdade, Xerais, 2013). Agardabamos con impaciencia por este traballo desde que lemos nos Cadernos Ramón Piñeiro (Homenaxe a Fernando Pérez-Barreiro Nolla, Xunta de Galicia, 2011) un espléndido texto do xornalista Nicolás Vidal no que nos anunciaba unha opinión crítica e mesmo demoledora verbo de Piñeiro. E, certamente, non nos defraudou a lectura do libro de Pérez-Barreiro. Seguramente son as páxinas dedicadas a Piñeiro e ao piñeirismo o que máis nos interesou destas memorias ditadas á súa muller Teresa Barro, e iso que neste volume de case catrocentas páxinas atopamos unha crónica moi detallada do Ferrol da posguerra, onde destaca a figura de Carvalho Calero, fundamental na formación intelectual de Fernando Pérez-Barreiro.
A verdade é que entre Ramón Piñeiro e Pérez-Barreiro, durante os moitos anos que mantiveron amizade, non chegou a producirse unha relación mestre-discípulo, como si sucedeu, por exemplo, con Xosé Luís Franco Grande ou Carlos Casares. Talvez iso explica que Fernando Pérez-Barreiro observe con ollos moito máis imparciais a personalidade de Piñeiro e o seu traballo político e poida falar máis doadamente e con plena liberdade do que, ao seu ver, Ramón Piñeiro representou para o país, sen estar preso desa lealdade e admiración que outros senten polo de Láncara e que non deixa espazo á máis mínima crítica. Neste libro de memorias atopamos un Piñeiro do que moito nos teñen falado, mais do que pouco se tiña escrito, así, tan abertamente, con esta claridade tan demoledora.
Pérez-Barreiro, que desde os últimos anos do bacharelato non tiña dúbida de que Galiza era unha nación e mesmo unha colonia, coñece a Ramón Piñeiro no café Argentina, xa avanzados os seus estudos de Dereito, e a primeira impresión que lle produce aquel persoeiro que López Nogueira lle presenta como filósofo non puido ser máis decepcionante: “Eu atendín moito a ver que filósofo era e cal era a súa filosofía. Non vin traza ningunha de tal cousa. De galeguismo, coido que non se falou. Non me impresionou como intelectual aquela figura. Resultoume amábel e ben disposta, moi receptiva ao que López Nogueira falaba de Hegel e Heidegger, pero sen responder máis que con aprobacións e sorrisos”. E esa impresión inicial non cambiará cando o escoita na mesa-braseiro de Xelmírez: “Non tiña para min o atractivo intelectual de Carballo, nin me descubría novos mundos de ideas. Encontrábao simpático e moito máis agradábel no trato que a maioría dos galeguistas. Tiña unha afabilidade e boas maneiras que eu vira no mundo rural pero non nos contertulios do café Español”. A imaxe de Piñeiro é aínda peor cando o sitúa nas sobremesas da casa de Domingo García-Sabell, na Rosaleda: “Piñeiro, todas as veces que o vin na mesa da Rosaleda, non abría a boca. Estaba sentado nun canto e sorría coa cabeza para baixo e as mans enlazadas no colo”.
Está claro que esa fascinación política e intelectual que tiveron con Ramón Piñeiro outros moitos mozos desa época e de épocas posteriores, e incluso persoas como García-Sabell, non a tivo, desde logo, Fernando Pérez-Barreiro, que xa daquela era un home que destacaba pola súa cultura, o seu talento e a súa brillantez: “Non me impresionou Piñeiro como intelectual nin como galeguista. Nada me descubriu nin no mundo da cultura nin no do galeguismo. A singularidade que eu percibía nel viña do seu xeito de expresarse e de estar no mundo cos demais (…) Pódese dicir que Piñeiro era cativador até de quen non admirase o que dicía (…) Chegaba incluso, polo menos no meu caso, a unha certa calor afectiva, a un interese polas circunstancias familiares e da vida do amigo que tampouco era frecuente”.
Tampouco apreciou o mozo ferrolán que acababa de chegar a Santiago relación ningunha entre Carvalho Calero e Ramón Piñeiro ou entre Carvalho e a Rosaleda: “O espírito de Carballo, conxugando cultura, galeguismo e coherencia moral, non o relacionaba eu con estoutra xente, nin tiña por que, xa que a el non se lle vía por alí, nin, que eu soubese, había ningunha relación organizativa ou política con el”. Pérez-Barreiro, referíndose xa ao último Carvalho Calero di que “Carballo pagou moi caro o seu rigor intelectual e foi practicamente expulsado do trato respectuoso que merecía, nun exemplo lamentábel de sectarismo”, que aínda continúa hoxe, engadimos nós.
Outro aspecto importante da personalidade de Piñeiro que descobre moi axiña Fernando Pérez-Barreiro é o seu antinacionalismo e o seu anticomunismo: “Empecei a ver que Piñeiro era implacábel co nacionalismo. Até entón xa sabía que o era co comunismo. E tampouco foi difícil descubrir a súa implacabilidade con toda posibilidade de dirección galeguista allea á súa, máis aínda se tiña base na emigración”. E máis adiante engade:”Visto nunha perspectiva internacional, Piñeiro é unha criatura da Guerra Fría. Nesa guerra toma posición determinada polo seu anticomunismo visceral. Ese anticomunismo viña de moi lonxe, era xa claro nos anos da Guerra Civil e debeu de ter algo que ver coas súas experiencias na cadea. Igualmente visceral semella o seu antinacionalismo (…) Anticomunismo e antinacionalismo son dúas constantes evidentes para quen estude o paso de Ramón Piñeiro pola política galega. O primeiro vese no que chamei eixe da Guerra Fría, e o segundo no outro eixe: o da sucesión de Franco”.
Páxina tras páxina, capítulo tras capítulo, Pérez-Barreiro vai facendo memoria das súas vivencias en Compostela e descubríndonos outros aspectos moi importantes do labor de Piñeiro, e, como non podía ser doutra maneira, aflora a cuestión da CIA, que tantas veces ten circulado nos ambientes do nacionalismo: “Non fai falta acudir a conspiracións internacionais ben sabidas para explicar a conduta de Piñeiro na Guerra Fría, aínda que sexa tentador facelo e igual resulta que un día se descobre algunha trama oculta. “Ser da CIA” é un concepto que se utiliza con moita amplitude. Pero non había que ser da CIA para facer política e cultura anticomunista que a CIA e os Estados Unidos de América vían con agrado e apoiaban (…) Na mesa de Piñeiro podíanse ver os Cuadernos del Congreso para la Libertad de la Cultura e tamén Preuves. Estas publicacións emprestáballas Piñeiro aos rapaces que o visitaban, que recibían así un instrumento fundamental da Guerra Fría no eido intelectual. Chegaba a influencia da CIA a aspectos que daquela non me chamaban a atención pero que hoxe se ven con claridade (…) En 1966-67 descubriuse quen financiaba o Congreso e estas revistas, que quedaron desacreditadas”.
Outra característica da personalidade de Piñeiro que destaca Pérez-Barreiro é o seu sectarismo: “Nunca vin que Piñeiro seguise eloxiando a ningún escritor cando este saía da súa esfera de manobra inmediata (…) O apoio máis sostido de Piñeiro a un escritor foi o que lle outorgou a Carlos Casares (…) a dinámica nas relacións de Piñeiro coa literatura e os literatos tiña motivación política. Os eloxios e o apoio morrían coa primeira discrepancia persoal”.
A valoración que o intelectual ferrolán fai do piñeirismo non pode ser máis demoledora. Ao longo deste libro queda cuestionado unha e outra vez o labor político que Ramón Piñeiro leva a cabo durante varias décadas, desde a liquidación do Partido Galeguista á creación de Realidade Galega e aos primeiros anos da autonomía galega, recoñecendo, iso si, que Piñeiro, pola súa intelixencia política, puido desempeñar unha función moi diferente da que finalmente desempeñou. A análise de Pérez-Barreiro remóntase ao momento da reorganización do galeguismo, nos anos corenta: “procedeu a concentrar en si o poder da clandestinidade galeguista, e iso levou ao esgotamento da creatividade do pouco que de galeguismo puidese quedar vivo. A vida de moitos galeguistas de toda caste supeditouse ás liñas de acción de Piñeiro, renunciando á creatividade ideolóxica que era tan necesaria. Delegouse en Piñeiro a actividade política ou pseudopolítica, o que resulta paradoxal fronte ás continuas afirmacións de que aquel se dedicara á actividade puramente cultural. E así chegou o galeguismo á Transición con Piñeiro como axente único capaz de garantir aos expertos do franquismo, vellos e novos, unha colaboración no estabelecemento de estruturas autonómicas”. E noutra parte do libro di: “desespera pensar nos anos que se perderon con esas intervencións de Ramón Piñeiro. De aí que nunca me parecera axeitado cualificar a Piñeiro de “galeguista histórico”. En todo caso, conxelou o proceso intelectual do galeguismo, múltiple aínda que pequeno, e o máis que se lle pode chamar é neogaleguista”. Así de claro e así de duro.
Ramón Piñeiro, pouco a pouco, foi manifestando que xa pasaran os tempos do nacionalismo e que o que compría era un socialismo demócrata e europeísta. A conclusión final á que chega Fernando Pérez-Barreiro podémola atopar no seguinte parágrafo: “O que se ve é que Piñeiro tiña un claro proxecto, galeguista e non nacionalista, que remataría na colaboración coas forzas que el preferise no Estado español. Unha forza política exiliada do tipo da de Tarradellas ou Leizaola, ou Castelao mentres viviu, impediría a realización dese proxecto”.
Nestas memorias chamounos moito a atención o interese de Ramón Piñeiro en non implicar na actividade política a aquel mozo culto e intelixente que coñecera un día no café Argentina e que era, en palabras de Franco Grande, un dos estudantes máis brillantes desa xeración. Seguramente Piñeiro observou moi axiña en Fernando Pérez-Barreiro un desexo de ir máis aló do ideario galeguista que el defendía e unha firme vontade de independencia persoal que resultaba incompatíbel co seu proxecto e coa maneira de traballar que el tiña. Talvez por iso nunca lle desvelou ao de Ferrol a súa vida galeguista anterior, nin os plans políticos de Galaxia nin o proceso de creación do PSG, no que Piñeiro interveu directamente, sen figurar nunca como militante. Incluso cando Pérez-Barreiro se atopa en Madrid preparando oposicións, Piñeiro non lle fala en ningún momento daqueles outros mozos de Brais Pinto. Ramón Piñeiro puxo en contacto coas ideas do seu galeguismo a moitas persoas, mais está claro que era selectivo nos contactos e que procuraba non perder a súa influencia.
Outro día falaremos de Fernando Pérez-Barreiro, daquel mozo nacionalista que en 1963 marchou a Londres para traballar na BBC e que acabou sendo un políglota que dominaba catorce ou quince idiomas, incluído o chinés, o hebreo e o árabe, e falaremos tamén do seu pensamento radicalmente contrario á idea europeísta, que o levou a estar gozoso, mesmo exultante, cando Irlanda votou en contra do Tratado de Lisboa, e da súa fidelidade ao idioma galego, lingua á que traduciu a William Shakespeare e a Lewis Carroll. Mais antes iremos un día pola Toca, contemplar o que queda daquela casa á que ás veces chegaban tamén as cartas de Ramón Piñeiro desde Xelmírez, 15-4º.
Ningún comentario:
Publicar un comentario