Francisco Carballo: compromiso, sabedoría e humildade

Tras unha brillante traxectoria académica e eclesiástica, nun momento decisivo da súa vida, Francisco Carballo deixa o camiño de Roma, reencóntrase co seu país e toma a firme decisión de poñer o seu prestixio intelectual ao servizo do cristianismo de base e da liberación do seu pobo. Seguramente o Vaticano perdeu daquela un bo bispo, unha das cabezas mellor amobladas da Igrexa contemporánea, mais aí naceu o Ernesto Cardenal de Galiza.

Nado en Celeirón de Asadur, nas terras de Maceda, ao pé dos montes do Rodicio, Francisco Carballo é aínda un neno cando se instaura a República, un neno que  vive toda aquela eclosión política, social e cultural dos anos trinta, na que ocupa un lugar destacado a figura do dirixente comunista Benigno Álvarez. De inmediato prodúcese o golpe do 36 e as súas primeiras imaxes son os avións de guerra pasando por riba da casa. A esa idade temperá contempla rostros horrorizados, ve chorar a avoa e escoita falar de mortos que aparecen nas cunetas. Tamén, con sete anos, descobre o que é o sufrimento ao ver a súa irmá maior morta a consecuencia dunha meninxite. E algún tempo despois morre seu pai.

Con once anos ingresa no colexio dos Milagros en réxime de internado. A partir de aí vive a súa adolescencia e mocidade fóra da casa familiar, de centro en centro. Son anos de fame, frío, mala alimentación, enfermidades, carencia de hixiene, seminarios con vida de cuartel... Guerra, posguerra e II Guerra mundial. Unha das vivencias que xa nunca esquecerá será atopar nas rúas de Madrid, sentados ás portas das casas, nenos morrendo de fame. Esa imaxe do rostro máis dramático da miseria cáusalle un gran impacto emocional e quedará para sempre na súa retina.

Identificado desde moi neno coa vida do misioneiro Xoán Gabriel Perboyre, que fora martirizado na China de mediados do século XIX, Francisco Carballo, xa na adolescencia, soña con dedicarse ás misións e ao compromiso coa liberación dos pobres do Terceiro Mundo. Esa súa vocación de traballar cos máis desfavorecidos, cos máis necesitados, lévao a solicitar, tras ser ordenado sacerdote, poder ir á India de misioneiro. É o primeiro que pide. Mais non pode cumprir o seu desexo, a súa verdadeira vocación.  Os Padres Paúis non queren deixalo marchar porque o precisan aquí.

Nas súas lecturas non académicas nun convento de Cuenca descubre clandestinamente obras de Goethe, Antonio Machado, Unamuno, García Lorca e Luces de Bohemia de Valle-Inclán. Aos 24 anos, finalizados os estudos teolóxicos, é nomeado profesor de Filosofía no Seminario de Madrid. Ao frustrarse o da India e incluso unha ampliación de estudos en Roma, matricúlase na Universidade Central, primeiro en Matemáticas, logo colle a especialidade de Filosofía e Letras e finalmente licénciase en Historia con sobresaliente e cunha tesiña sobre San Vicente de Paúl en África. Nesa época ten o privilexio de coñecer a Vicens Vives e a Pierre Vilar e de viaxar por primeira vez a París e a Londres. É a oportunidade de abrirse ao mundo, a outras realidades, a outra visión da sociedade e da historia, de saír do ambiente irrespirábel do franquismo e do nacionalcatolicismo. Participa, así mesmo, en importantes misións en Valencia e en Bilbao, neste último lugar cun final multitudinario na Gran Vía. Inicia despois os cursos de doutoramento, asiste ás aulas do profesor Aranguren e ao pouco tempo é enviado ao colexio San Narciso de Marín como director técnico. Veñen logo os anos de Barakaldo e de Beurko, onde exerce como director e superior da comunidade.

En 1965 é nomeado reitor do Teologado San Vicente de Paúl de Salamanca, un dos centros máis grandes do Estado, con teólogos da India e de Latinoamérica. Nese período, nesa etapa tan decisiva para el, na que vive moi de preto a celebración do Concilio Vaticano II, Francisco Carballo forma parte do Consello de Goberno da Universidade Pontificia e pasa longas temporadas en Roma como representante dos Paúis na asemblea xeral da congregación, na que se elixe o superior xeral, pertencendo, ademais, ao grupo de peritos que prepara a asemblea. Por ese mesmo tempo entra na Equipa dos Sete a prol do Terceiro Mundo, que o pon en contacto con todo o quefacer renovador relixioso mundial. A comezos dos setenta realiza un curso en Barcelona na  Escola Sociolóxica da Historia con prestixiosos profesores da Sorbona. No 73 é postulado para director do Instituto Gaudium et Spes, asociado á Universidade Pontificia de Salamanca, e pouco despois ten a posibilidade de marchar a Honduras e ser bispo de San Pedro de Sula. Mais, con todo ese horizonte diante de si, decide que é o momento de reencontarse co seu país. E regresa a Galiza. Aran os bois e chove.

Co seu retorno á Terra a comezos dos setenta emerxe tamén unha nova figura dentro da cultura galega e do nacionalismo, unha importante personalidade que até ese momento só moi poucos coñecían. A verdade é que o seu achegamento ao galeguismo viña producíndose xa desde anos atrás, pois durante a estadía en Salamanca vai redescubrir a realidade galega a través de diversas publicacións desa época: está subscrito a Grial e á Revista de Economía de Galicia, le Galicia Emigrante, coñece o Terra e Tempo, sae Anduriña, O Saco, Trebellos... A esas alturas da súa biografía, Francisco Carballo é xa unha referencia nidia para os que loitan contra a ditadura. E a policía non o ignora, e por iso o fichan sendo aínda reitor do seminario San Vicente de Paúl. É a hora das reunións clandestinas, de manifestos e panfletos e de soños como lóstregos no medio da noite.

A partir da súa chegada a Vigo, primeiro como profesor do Colexio da Enseñanza e despois como profesor da Escola de Maxisterio e do Politécnico, nace un novo Francisco Carballo, un home abertamente comprometido coa cultura galega e coa nosa sociedade, coa loita pola democracia e pola liberación do seu pobo. Da man de Méndez Ferrín entra na UTEG e inicia unha intensa colaboración coa Asociación Cultural de Vigo, da que posteriormente será o seu presidente. En 1975 fúndase a AN-PG, e aí está xa Francisco Carballo, militando activamente dentro da acción política nacionalista. Veñen logo as Bases Constitucionais e as primeiras Eleccións Xerais, aínda coa AN-PG e coa UPG sen legalizar, polo que ambas organizacións teñen que conformar a coalición electoral Bloque Nacional-Popular Galego para dese xeito poder concorrer aos comicios. Francisco Carballo, despois dunha conversa con Paco Rodríguez, acepta ser candidato ao Senado pola provincia de Ourense. O seu compromiso coa nación galega convérteo moi pronto nunha figura senlleira do nacionalismo galego. A súa palabra, vibrante e torrencial,  poderosa e sempre cálida,  atravesa o corazón da xente. Os mitins son leccións de historia, de economía, de literatura... Na miña mente hai unha imaxe imborrábel: unha grande pancarta: Gobernemos nós a nosa Terra. E diante, os candidatos ao Congreso e ao Senado: ...Manuel María, Camilo Nogueira, Bautista Álvarez e Francisco Carballo, e no rostro sereno e luminoso daquel crego, o sorriso dun home bo que soña cunha patria soberana.

Seguramente aínda non temos reflexionado dabondo sobre a oportunidade histórica que perdeu Galiza neses anos da Transición e sobre as nefastas consecuencias que tivo o fracaso electoral do nacionalismo galego para a historia contemporánea da nación galega. Non é difícil adiviñar o que tería representado para o noso país contar neses anos en Madrid con personalidades como Francisco Carballo, Francisco Rodríguez, Xosé Manuel Beiras ou Bautista Álvarez. Se no 36 ficamos sen as mellores cabezas do país, no 77 lograron, máis unha vez, que Galiza quedara fóra do escenario da política do Estado. Terra de proseguir e non dar nada...

Perdemos daquela un extraordinario representante nas Cortes, a posibilidade de recuperarmos a nosa dignidade nacional, de termos voz como pobo a través da palabra lúcida e brillante de Francisco Carballo, un dos homes mellor formados para a arenga política e para a oratoria parlamentaria, para o consenso e para o traballo a prol de Galiza, mais el seguiu aí, firme no compromiso co seu país, cada vez máis implicado co inxente labor do nacionalismo e co cristianismo de base: desde a creación do semanario A Nosa Terra á revista Encrucillada, desde a fundación do BNG á investigación histórica e á coordinación dunha importante colección de libros de historia de Galiza, que ten o seu punto de partida naquel volume de historia que promovera a Fronte Cultural da AN-PG, do que eran autores Felipe Senén, Anselmo López Carreira, Xosé Ramón Barreiro e o propio Carballo, e que foi para todos e todas nós unha obra fundamental, un libro que nos abriu os ollos ao noso pasado cunha nova perspectiva. O labor de Francisco Carballo como historiador mesmo o leva a ser procesado e condenado a seis meses e un día de cadea a comezos dos oitenta. E aí segue este home, respectado e querido por todos, dando leccións de humanismo e de amor a Galiza, sempre co seu verbo acendido e coa melancolía de Virxilio nos seus ollos.